گروه فرهنگ و هنر دفاع‌پرس _ محمدمهدی سیدناصری و طاهره شاه محمدی از نویسندگان کتاب‌های حقوق بشر و کودکان و حقوق و فرهنگ شهروندی برای کودکان به مناسبت هفته جهانی کودک این یادداشت را تهیه کرده‌اند.
در سال‌های اخیر آهنگ سریع پیشرفت تکنولوژی و فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات، همه‌ی جوانب زندگی بشری از جمله کودکان را تحت تأثیر قرار داده است. به ویژه در دوره‌ی ظهور کرونا که آحاد جامعه برای آموزش کودکان به طور مستقیم و خودخواسته ناگزیر از استفاده از فضای اینترنت، دنیای مجازی و ابزار تکنولوژیک شدند. حتی در حال حاضر با دیجیتالی شدن بسیاری از نیاز‌های روزمره، ضرورت فراگیری مهارت‌های دیجیتال هم پررنگ شده و به عنوان بخشی از آموزش کودکان محلی از اعراب یافته است. این اقبال به سرگرمی‌های دیجیتال تأثیر مخربی روی علاقه‌مندی کودکان به کتاب و کتابخوانی گذاشته است تا جایی که کودکان با اشتیاق ساعت‌ها از وقت خود را به برنامه‌های تلویزیون، کامپیوتر، اینترنت، فضای مجازی و... اختصاص می‌دهند، اما وقتی نوبت به مطالعه و کتابخوانی می‌رسد، بی‌حوصله و بی‌انگیزه می‌شوند.
به عقیده‌ی کارشناسان این حوزه، استفاده از سرگرمی‌های دیجیتال برای کودکان محاسن و معایبی دارد. از جمله محاسن آن استفاده از بازی‌های ویدئویی- آموزشی به عنوان ابزار مهم کمک‌آموزشی برای آموزش مفاهیم و مهارت‌هاست.
همچنین با رشد جایگاه سرگرمی‌های دیجیتال در زندگی کودکان، شاهد رشد سواد دیجیتالی آن‌ها به صورت غیرمستقیم هم هستیم و کودکان بعضاً بهتر و سریع‌تر از والدینشان از این ابزار استفاده می‌کنند. اما معایب بسیاری وجود دارد که کودکان در دنیای دیجیتال با آن مواجهند. افسردگی، انزوا، ترس‌های اجتماعی، کاهش تمرکز و عملکرد پایین دانش‌آموزان در درس، چاقی، کم‌خوابی و از بین رفتن قدرت کشف و خلاقیت از نتایج منفی سرگرمی‌های دیجیتال است.
علاوه بر این اعتیاد به استفاده از فضای مجازی و بازی‌های ویدئویی مشابه سایر رفتار‌های اعتیادآور است و وابستگی تلخی برای کودکان ایجاد می‌کند. در کنار همه‌ی این‌ها، وابستگی و عادت غلط استفاده از وسایل دیجیتال، کودکان را از دنیای مطالعه و خواندن کتاب دور کرده و شبکه‌های اجتماعی مجازی و شرایط خاص دوره‌ی کرونا سایه‌ی سنگین خود را بر دنیای کتاب و کتابخوانی افکنده است. با این وجود در عصری که فضای مجازی و امکانات دیجیتال یکی از نیاز‌های اساسی بشر شده و حتی وسیله‌ای برای امرارمعاش بسیاری از خانواده‌ها به شمار می‌رود، تلاش برای نادیده گرفتن آن تقریباً محال و دور از منطق است.
به گفته‌ی کارشناسان، برای حفظ و گسترش فرهنگ کتابخوانی و مدیریت ارتباط کودکان با دنیای دیجیتال، نقش خانواده‌ها بسیار پررنگ و پراهمیت است. وقتی کتاب از سوی خانواده در سبد نیاز‌های روزانه‌ی خانه باشد و پدر و مادر خود عادت به مطالعه داشته باشند و به جای گردش‌های بی‌هدف و وقت‌گیر در فضای مجازی، بخشی از فعالیت‌های روزانه‌ی خود را به مطالعه و انس با کتاب اختصاص دهند، کودک نیز خیلی زود با تأثیرپذیری و الگوبرداری، مطالعه را به عنوان عادتی ضروری در زندگی خود احساس می‌کند و به کار می‌گیرد.
در کنار والدین و خانواده‌ها مراکز فرهنگی، سیستم‌های رسمی آموزشی، پرورشی، فرهنگی و کتابخانه‌ها نقش بسزایی در ایجاد علاقه‌مندی و تشویق و ترغیب کودکان به عادت مطالعه دارند و همچنین می‌توانند با بالا بردن سواد رسانه‌ای والدین، تا حد بسیاری به همراهی خانواده‌ها و کودکان در این فضا یاری رسانند و با تبدیل کتابخوانی به یک فرهنگِ گسترده و مستمر در جامعه به پرورش نسلی کمک کنند که از نخستین سال‌های زندگی با کتاب و کتابخوانی آشناست.
پر کردن اوقات فراغت کودکان با محوریت مطالعه در بستر اینترنت، تولید محتوا‌های مناسب و مفید، پیاده‌سازی برنامه‌های جذاب علمی و پژوهشیِ مجازی، معرفی آثار و ارائه‌ی کتاب به مخاطبان، برگزاری جشنواره‌ها و برنامه‌های فرهنگی و آموزشی، برگزاری مسابقات کتابخوانی و قصه‌خوانی در بستر سرگرمی‌های دیجیتال راه‌هایی برای برقراری این موازنه هستند تا هم میزان علاقه‌مندی کودکان به کتاب بیشتر شود و هم همخوانی کتاب با روحیه و درک کودک از جهان اطراف حفظ شود.
با توجه به علاقه‌ی کودکان به سرگرمی‌های دیجیتال و اجبار ناشی از کرونا، می‌توان از ظرفیت گوشی‌های همراه و تبلت‌هایی که همیشه در دسترس کودکان است، برای ترویج و توسعه‌ی کتابخوانی استفاده کرد و به جای این‌که این امکانات صرفاً مختص بازی و سرگرمی‌های اینترنتی باشد، آن‌ها را تبدیل به محلی برای عرضه‌ی علم و دانش و کتابخوانی کرد. همچنین با توجه به گسترش سریع دنیای دیجیتال، استفاده از امکانات متنوع سخت‌افزاری، نرم‌افزاری، اپلیکیشن‌ها، کتاب‌های صوتی و ... راه‌هایی برای استفاده‌ی درست از ابزار دیجیتال برای گسترش کتابخوانی و تعامل این دو حوزه هستند. همچنین فعالیت مجازی کتابخانه‌ها می‌تواند فضایی برای ارتباط کودکانِ کتابخوان باهم باشد تا باهم درباره‌ی کتاب‌ها صحبت کنند، کتاب رد و بدل کنند و انگیزه و اشتیاقشان به کتابخوانی را حفظ کنند.
در کنار نسخه‌های چاپی کتاب‌ها، استفاده از تکنولوژی در خواندن کتاب نیز می‌تواند تجربه‌ای متفاوت در کتابخوانی برای کودکان ایجاد کند و اگر در این راه از ابزار‌های تکنولوژیک استاندارد استفاده کرد، می‌توان آثار مخرب آن را نیز تا حدود زیادی کاهش داد. ارائه‌ی نسخه‌های دیجیتال و قابل دانلود کتاب‌های کودکان که قابل استفاده روی تبلت یا گوشی همراه باشند با موضوعات مختلفی مثل داستان و رمان، کتاب‌های علمی، کمک‌آموزشی و ... فرصتی متفاوت و متنوع برای کودکان ایجاد می‌کند تا به سهولت به انواع مختلف کتاب‌ها دسترسی پیدا کنند. اگرچه اقبال از کتاب‌های کاغذی و نسخه‌های چاپی بیشتر است، اما با توجه به ایجاد تنوع برای کودکان می‌تواند، به صورت کنترل‌شده، به عنوان راهی برای بسط و گسترش فرهنگ کتابخوانی در جامعه‌ی امروز مورد استفاده قرار بگیرد.
اگر موفق شویم با استفاده از همه‌ی امکانات، چه در حیطه‌ی کتاب و کتابخوانی و چه در حیطه‌ی دیجیتال، و با برنامه‌ریزی‌های بلندمدت و خلاقانه سطح اطلاعات عمومی مناسب جامعه را افزایش دهیم و سطح فرهنگ را توسعه ببخشیم، می‌توانیم امیدوار باشیم کودکان نیز در این زمینه کمترین آسیب را ببینند.
انتهای پیام/ 121
