به گزارش گروه بین‌الملل دفاع‌پرس: از زمان روی کار آمدن حزب بعث، عراق همواره در پی تقویت توان نظامی و توسعه نیرو‌های مسلح خود بود. از این تاریخ مرتباً کمیت و کیفیت ارتش بعثی عراق فزونی یافت. عراق در این دوران با استفاده از پیمان دوستی ۱۵ ساله با شوروی که در سال ۱۳۵۱ (۱۹۷۲ میلادی) بین دو کشور امضا شده بود، بیشتر نیازمندی‌های تسلیحاتی، آموزشی، تدارکاتی و سازماندهی ارتش بعثی را از شوروی تامین می‌کرد.
پس از انعقاد معاهده ۱۹۷۵ الجزایر بین ایران و عراق، سیر تقویت نیرو‌های مسلح عراق نه تنها متوقف نشد، بلکه ادامه و افزایش یافت. از این هنگام تا آغاز جنگ با ایران، استعداد نیروی زمینی ارتش عراق تقریباً دو برابر شد. این کشور توانست با برخی دولت‌های اروپایی مانند فرانسه و ایتالیا نیز قرارداد‌هایی را برای تامین جنگ‌افزار و تجهیزات نظامی منعقد کند.
بر مبنای دکترین شوروی، راهبرد قدرت نظامی عراق بر اساس «استراتژی زمین‌پایه» طرح‌ریزی شد؛ بنابراین ستون فقرات ارتش عراق را متکی بر نیروی زمینی و تشکیل سه سپاه بزرگ برنامه‌ریزی کردند.
تعداد نظامیان عراقی در ابتدای جنگ
۴۰۰ هزار نفر اعم از اعضای ارتش عراق، ارتش خلقی و نیرو‌های گارد مرزی
۱۹۵ هزار نفر در نیروی زمینی
۱۸ هزار نفر در نیروی هوایی
۱۰ هزار نفر در نیروی دفاع هوایی
۴ هزار نفر در نیروی دریایی
استعداد عراق در ابتدای جنگ
۵ لشکر پیاده
۲ لشکر مکانیزه
۵ لشکر زرهی
۲ تیپ مستقل زرهی و مکانیزه
۳ تیپ مستقل نیروی مخصوص
۱۰ تیپ پیاده‌ی احتیاط شش گردانی
تعداد توپ و تانک‌ها و موشک‌ها
۲۵۰۰ تانک در قالب ۵۳ گردان سازماندهی شد. تانک‌های ارتش عراق عمدتاً روسی بود و عراق مهمترین تانکی که در اختیار گرفت، تانک تی ۷۲ بود.
سایر تانک‌های عراق عبارت بودند از تی ۳۴، تی ۵۴، تی ۵۵، تی ۶۲ و ای. ام. ایکس ۳۰.
۲۳۰۰ نفربر
۱۵۰۰ توپ صحرایی در قالب ۸۲ گردان توپخانه سازماندهی شد.
۷۲۰ توپ ضدهوایی در قالب ۲۷ گردان پدافند هوایی سازماندهی شد.
۸۵۰ تانک‌بر که روسی و آلمانی بودند.
۴۸ سکوی پرتاب موشک که متعلق به موشک‌های اسکاد بی و فراگ روسی بودند.
۲۰۰۰ موشک زمین به هوای سام ۲، سام ۳ و سام ۶ که روسی بودند.
تعداد پرنده‌ها و شناور‌ها
۳۰۰ هواپیما که در قالب ۱۳ تا ۱۵ اسکادران هوایی سازماندهی شده بودند. بیشتر جنگنده‌های عراق سوخو ۷، میگ ۲۱ و میگ ۱۷ بود که توسط شوروی ساخته شده بود.
۱۶۶ بالگرد که روسی و فرانسوی بودند.
۶۲ شناور
شوروی هشت ماه پس از آغاز جنگ، مخفیانه مهمات و تجهیزاتی به عراق ارسال کرد. اما اولین کمک تسلیحاتی مهم شوروی به عراق را می‌توان تجهیز ارتش رژیم بعث به هواپیما‌های میگ ۲۵ برشمرد. البته زمان دقیق تجهیز نیروی هوایی ارتش عراق به هواپیما‌های میگ ۲۵ روسی مشخص نیست، اما نیروی هوایی جمهوری اسلامی ایران در روز نوزدهم اسفند ماه سال ۶۰ پرواز یک فروند هواپیمای میگ ۲۵ عراقی را که از گسترش نیرو‌های ایرانی در منطقه دزفول و شوش عکس هوایی تهیه می‌کرده ثبت کرده است.
باتوجه به ساختار و تجهیزات شرقی نیروی هوایی عراق، این کشور سعی می‌کرد نیاز‌های تسلیحاتی خود را از شوروی یا کشور‌های بلوک شرق و در مرحله بعد از فرانسه و چین تامین کند. ارتش عراق برای مجهز ساختن نیروی زمینی به تانک‌های تی ۷۲ اقداماتی انجام داد. همچنین پس از عملیات رمضان، برای اولین بار پرواز هواپیمای بمب‌افکن میگ ۲۵ روسی در آسمان ایران مشاهده شد. مشخص بود که روس‌ها تعداد بیشتری هواپیما‌های پیشرفته و جنگ‌افزار‌های جدید در اختیار عراق گذاشته‌اند.
شوروی پس از عملیات بیت المقدس و فتح خرمشهر، تعداد بیشتری هواپیمای میگ ۲۵ و تانک‌های تی ۷۲ و موشک‌های زمین به زمین اسکاد بی در اختیار عراق قرار داد و توان نظامی عراق را یکباره در هوا و زمین توسعه بخشید. در آبان ماه سال ۱۳۶۱ حدود یک هزار مشاور نظامی شوروی به عراق بازگشتند و در پایگاه‌های نظامی، پادگان‌ها و پایگاه‌های هوایی مستقر شدند. شوروی در این مقطع ۴۰۰ تانک تی ۵۵ و ۲۵۰ تانک تی ۷۲ به عراق واگذار کرد. تعدادی جنگنده شناسایی میگ ۲۵ و بالگرد‌های توپدار میل ۲۴ نیز به عراق تحویل داد. مقادیر بسیاری موشک‌های گراد، فراگ ۷، سام ۹ و اسکاد بی نیز روانه عراق کرد. در آن دوره کشور فرانسه نیز تجهیزات و تسلیحاتی به کشور عراق فروخت.
پس از سفر صدام به شوروی در سال ۶۴، برای اولین بار هواپیما‌های پیشرفته میگ ۲۹ در اختیار عراق قرار گرفت. این هواپیما‌ها از نوع جنگنده بمب‌افکن رهگیر بودند. پس از مدتی شوروی، هواپیما‌های دورپرواز سوخوی ۲۴ هم در اختیار عراق قرار داد. در طول جنگ، ارتش عراق همیشه در حال توسعه توان خود بود. هرچه از جنگ می‌گذشت، عراق هم بر کیفیت و تنوع جنگ‌افزار‌ها و تسلیحات ارتش خود می‌افزود و هم تعداد یگان‌های ارتش خود را اضافه می‌کرد. در آن زمان اتحاد جماهیر شوروی و فرانسه مهمترین صادرکنندگان تسلیحات نظامی به عراق بودند.
در سال ۱۳۶۶ برنامه‌های تسلیحاتی عراق شتاب بی‌سابقه‌ای پیدا کرد. در این مرحله شوروی ۹.۳ میلیارد دلار و فرانسه ۵.۶ میلیارد دلار اسلحه و تجهیزات نظامی به عراق فروخت. روس‌ها علاوه بر ارسال سلاح به عراق با ارزیابی از ضعف‌های ساختاری ارتش آن کشور در وضعیت دفاع و حمله، در توسعه نیرو‌های مسلح عراق و طرح‌ریزی استراتژی تهاجمی عراق نیز نقش فعال و محوری داشتند. کمک‌های شوروی به عراق در این مرحله در مقایسه با کمک سایر کشور‌ها بسیار برجسته‌تر و نمایان‌تر بود و تا اندازه‌ای، تاثیرات سرنوشت‌ساز بر روند تحولات جنگ داشت.
ارتش عراق از اوایل سال ۱۳۶۷، راهبرد فقط دفاع را که نیرو‌های خود را در پشت سنگر‌های مستحکم نگاه می‌داشت، کنار گذاشت و سعی کرد تا با اتخاذ راهبرد تهاجمی، ابتکار عمل را به دست گیرد. عراق با خرید مداوم هواپیما‌های جنگی از فرانسه و شوروی، تعداد هواپیمایش در این ایام به حدود دو برابر نسبت به روز آغاز جنگ افزایش یافت و به بیش از ۶۰۰ هواپیمای جنگی رسید. تعداد نیرو‌های مسلح عراق نیز به بیش از یک میلیون و ۳۰۰ هزار نفر رسید که سه برابر روز نخست جنگ بود.
روس‌ها از اول ماه ژانویه ۱۹۸۷ یک قطار هوایی به منظور تحویل اسلحه به عراق به کار انداختند و موشک‌های زمین به زمین با برد متوسط از نوع اسکاد بی، تانک‌های جدید تی ۷۲، هواپیما‌های میگ ۲۳ و میگ ۲۵ که به صورت قطعات جداگانه حمل می‌شد و موشک‌های ضد هواپیما از انواع گوناگون همراه با تکنسین‌های روسی را به عراق فرستاد. علاوه بر آن، شوروی چهار فروند هواپیمای سوخت‌رسان از نوع توپولف ۷۲ برای سوخت‌رسانی از آسمان به هواپیما‌های جنگی و بمب‌افکن‌های عراق به آن کشور تحویل داد.
عراق در طول جنگ با ایران، ۲۷ میلیارد دلار جنگ‌افزار از شوروی خرید. بنابر گزارشی که روزنامه اخبار مسکو منتشر کرده فهرست بخشی از تسلیحاتی که شوروی در دهه ۸۰ میلادی به عراق تحویل داد، به شرح زیر است:
۵۰۰ دستگاه تانک تی ۷۲
۱۰۰۰ دستگاه تانک تی ۶۲
۳۵۰ فروند موشک زمین به زمین با بُرد ۳۰۰ کیلومتر
۲۵ فروند هواپیمای شکاری میگ ۲۹
۲۳ فروند هواپیمای شکاری میگ ۲۵
۷۰ فروند هواپیمای شکاری میگ ۲۳
۷۰ فروند هواپیمای شکاری میگ ۲۱
۳۰ فروند جنگنده شکاری سوخوی ۲۵
۵۰ فروند جنگنده شکاری سوخوی ۲۰
«جیمز بیل» یکی از محققان آمریکایی در مقاله‌ای در مورد کمک‌های شوروی به عراق نوشت: «شوروی با عراق روابط بسیار نزدیک دارد و حدود ۶۰ درصد از تجهیزات نظامی آن کشور را تامین می‌کند و علاوه بر هواپیما‌هایی مانند میگ ۲۱، ۲۳ و ۲۵ در حال حاضر میگ ۲۹ و هزاران فروند موشک زمین به زمین اسکاد فواگ در عراق گذاشته است. مستشاران شوروی با مقامات نظامی عراق بر اساس یک برنامه منظم، همکاری می‌کنند. شکی وجود ندارد که اتحاد جماهیر شوروی بزرگترین قدرت خارجی است که از عراق حمایت می‌کند.»
باتوجه به شواهد، قرائن و اطلاعات موجود هاشمی رفسنجانی به عنوان فرمانده عالی جنگ در سخنانی در مورد کمک تسلیحاتی شوروی به عراق و دلایل آن گفت: «ما می‌دانیم که ۷۰ تا ۸۰ درصد تسلیحات عراق از آن روس‌هاست.»
البته رژیم بعث قبل از آغاز جنگ قرارداد‌هایی را با فرانسه بسته بود تا نیروی هوایی عراق به هواپیما‌های میراژ مجهز کند. فرانسه چهار ماه پس از آغاز جنگ، ۶ فروند از این هواپیما‌ها را به عراق تحویل داد. به مرور تعداد میراژ‌های عراق به ۲۰ فروند افزایش یافت. در طی جنگ، سیر تجهیز نیروی هوایی عراق به هواپیما‌های فرانسوی به گونه‌ای افزایش یافت که در سال‌های پایانی جنگ ستون فقرات قدرت هوایی ارتش بعثی را میراژ‌ها و انواع موشک‌های هوا به هوا و نیز هوا به سطح فرانسوی مانند اگزوسه و بمب‌های لیزری تشکیل می‌دادند. همچنین در نیمه‌ی مهر ۱۳۶۲، فرانسوی‌ها پنج هواپیمای سوپراتاندارد به عراقی‌ها دادند. این هواپیما‌ها در جنگ‌های دریایی کارآیی زیادی داشتند.
منبع: نشریه سرو
انتهای پیام/ ۱۳۴
