به گزارش گروه حماسه و جهاد دفاع‌پرس، دونالدزاچرل؛ افسر آمریکایی و دارای مدرک کارشناسی ارشد حقوق بین‌الملل در مقاله‌ای به بررسی تأثیر انقلاب اسلامی بر ارتش ایران پرداخته که به مناسبت سالروز ارتش جمهوری اسلامی منتشر می‌شود:
انقلاب اسلامی، تأثیرات مستقیم، غیرمستقیم، عمدی و غیرعمدی بر ارتش ایران داشت. این انقلاب تأثیر چشمگیری بر همه جنبه‌های جامعه ایران داشت.
در مورد ارتش، بررسی نیات جمعی مردم تحت تأثیر انقلاب اسلامی و اعمال و رویکرد‌های خود سربازان و نظامیان مهم است. در نتیجه وقوع انقلاب، رابطه بین مردم و حکومت از طریق شور و شوق انقلاب مردمی، به نحو معناداری تقویت گردید. در واقع رابطه بین سه عنصر مردم، ارتش و حکومت به‌طور اساسی بازتعریف و تقویت شد.
تأثیر و نفوذ امام خمینی بر افکار عمومی ایران را طی انقلاب نباید دست‌کم گرفت. امام خمینی یک شخصیت مردمی و محبوب بود و این انقلاب مردمی بدون ایشان صورت نمی‌گرفت.
زمانی که امام خمینی در عراق و فرانسه در تبعید به سر می‌برد، سخنرانی‌ها و عقاید ایشان از طریق مساجد در سراسر ایران پخش و توزیع می‌شد. در واقع، تبعید امام توسط صدام از عراق، نفوذ ایشان را در بین مردم ایران دو چندان نمود و جایگاهش را به‌عنوان تنها رهبر انقلاب اسلامی تضمین کرد. به‌این‌ترتیب، محبوبیت، تحسین و قدرت ایشان در حد قابل‌توجهی افزایش یافت و بازگشت ایشان به ایران با جشن و پیروزی همراه شد.
همانطور که انتظار می‌رفت، احساس مردم نسبت به ارتش به‌شدت متأثر از رویکرد و اعلامیه‌های امام خمینی بود. رویکرد ایشان نسبت به ارتش شاه دو مسیر مشخص را دنبال می‌کرد.
امام خمینی، از سویی از اعضای نیرو‌های مسلح شاه خواست به انقلاب ملحق شوند. همزمان ایشان به طرفداران و پیروانش توصیه کرد؛ در برابر ارتش مقاومت نکنند و سربازان را به‌عنوان برادران خود به رسمیت بشناسند. ایشان فرمودند:
شما باید قلب سربازان را جذب خود کنید حتی اگر آن‌ها به شما شلیک کنند و شما را بکشند. آن‌ها برادران ما هستند و ما از آن‌ها استقبال می‌کنیم. ما ثابت خواهیم کرد که خون بر شمشیر پیروز است.
اگرچه این سخنان خطاب به انقلابیون بود، اما درعین‌حال سربازان را نیز مخاطب قرار می‌داد. از نظر امام خمینی، سربازان جزو مردم بودند. این امر همچنین ذکاوت ایشان را برای حفظ قدرت نظامی ارتش نشان می‌داد.
ایشان کاملاً حامی سربازان و افسران دارای تربیت اسلامی بود و هیچ نیتی برای جایگزینی ارتش نداشت. در واقع، ایشان کاملاً برخلاف رهبران کمونیست کمیته‌های انقلابی توده‌ای، قصد داشت ارتش را حفظ کند.
اندکی بعد از فرار شاه از کشور، بسیاری از افسران درجه بالا به همراه خانواده‌هایشان از ایران فرار کردند. این فرار‌ها به سران ارتش و آن‌هایی که مرتکب جنایت شده بودند، محدود می‌شد. شواهد کمی از پاک‌سازی بدون تشخیص وجود دارد.
در واقع امام خمینی، نیاز به یک ارتش قوی را تشخیص می‌داد و لذا قصد داشت ارتش را حفظ کند؛ بنابراین با فشار، تظاهرات و درخواست‌های عناصر چپ برای انحلال کامل ارتش به‌شدت مخالفت شد. از نظر ایشان، اگر ارتش منحل می‌شد، گروه‌هایی، چون حزب توده، خطر بزرگی برای انقلاب محسوب می‌شدند. امام خمینی در این اندیشه بود که از ارتش برای کنترل شورش‌ها در مناطقی مثل کردستان و خوزستان استفاده کند...
امام خمینی برای حمایت از ارتش به‌عنوان یک‌نهاد، دیدگاه‌های روشنی را بیان کرد که در آن‌ها به‌ضرورت حمایت ارتش توسط مردم، ارتش به‌عنوان مدافع جمهوری اسلامی و ضرورت حفظ نظم و قانون در ارتش تأکید شده بود؛ بنابراین یک ویژگی مشخص در افسران و سربازان باقی‌مانده وجود داشت. وفاداری به شاه دیگر وجود نداشت، بلکه وفاداری به انقلاب اسلامی و آرمان‌های نظامی اسلامی، جایگزین آن شده بود. به‌عبارت‌دیگر، اخلاق ارتش ایران در حال تغییر از سرسپردگی به یک خودکامه، به اخلاق خدمت نظامی به انقلاب و ملت بود.
این تغییر ارزش‌ها همچنین در قانون اساسی خود را نشان داد. مطابق با قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران: در تشکیل و تجهیز نیرو‌های دفاعی کشور توجه بر آن است که ایمان و مکتب، اساس و ضابطه باشد، بدین‌جهت ارتش جمهوری اسلامی ایران و سپاه پاسداران انقلاب در انطباق با اهداف فوق شکل داده می‌شوند و نه‌تن‌ها حفظ و حراست از مرزها، بلکه بار رسالت مکتبی یعنی جهاد در راه خدا و مبارزه در راه گسترش حاکمیت قانون خدا در جهان را نیز عهده‌دار خواهند بود.
از سوی دیگر قرار شد ارتش و افسران ارتش کاملاً از صحنه سیاست دور بمانند. هدف از این سیاست نیز تقویت امنیت حکومت بود.
تأثیر انقلاب بر کیفیت و کمیت تجهیزات ایران
کیفیت و کمیت تجهیزات و تسلیحات ارتش ایران، بازتاب برنامه مدرنیزاسیون نظامی شاه بود. اگرچه تجهیزات فراوان در دسترس بود، اما آن‌ها از منابع گسترده و متنوعی از خارج از کشور تأمین می‌شد و پرسنل نگهداری فنی کمیاب بودند. به دنبال انقلاب، اوضاع بدتر شد. تجهیزات همچنان وجود داشت، اما سطح آمادگی جنگی به‌سرعت در حال افول بود. هزینه‌های دفاعی به بیش از ۶۰ درصد کاهش پیدا کرد و تا سال دیگر یعنی سال تهاجم عراق تقریباً ثابت باقی ماند.
برآورد توانمندی عملیاتی تجهیزات نظامی بعد از دو سال از برقراری حکومت انقلابی به لحاظ نوع و دامنه از ۴۰ تا ۷۰ درصد در نوسان بود؛ بنابراین اگرچه کمیت تجهیزات ارتش تا زمان آغاز جنگ همچنان ثابت ماند، اما کیفیت آن تا حدود ۵۰ درصد کاهش یافت.
البته لازم به ذکر است که بعد از تهاجم عراق، توانایی تکنسین‌های ایرانی و پرسنل نگهداری و تعمیر و بازسازی تجهیزات، به‌ویژه هواپیماها، معجزه‌آسا بود. این امر را می‌توان به تعهد نیروی پشتیبانی نسبت داد. این تغییر، نشان‌دهنده همبستگی، روحیه، ازخودگذشتگی و درمجموع، قدرت جنگی نیرو‌های مسلح بود.
ظهور فرماندهان ارتشی انقلابی
از مهم‌ترین نتایج انقلاب اسلامی که در بستر جنگ ایران و عراق به دست آمد، ظهور فرماندهان ارتشی وفادار به انقلاب بود. پاک‌سازی‌ها، افسران ارتش را تصفیه کرد و باقیمانده‌ها را عمدتاً به لحاظ سیاسی به جمهوری اسلامی متعهد کرد.
افسران باقی‌مانده در مواضع کلیدی در ارتش، وفاداری خود را به حکومت ثابت کردند. از این گذشته، آزمون دشوار انقلاب و جنگ تضمین کرد که فرماندهان موفق، آزمون سخت ایدئولوژی و وفاداری را پشت سر گذاشته‌اند. این افسران به جمهوری اسلامی ایران ایمان‌دارند و فرماندهانی شجاع و متعهد هستند
مثال خاص دراین‌باره سپهبد شهید علی صیاد شیرازی؛ فرمانده نیروی زمینی ارتش در دوران جنگ تحمیلی بود. او به‌عنوان یکی از فرماندهان توپخانه ارتش معروف بود. ارتقای سریع او و عملکرد عملیاتی ارتش ایران، گواهی بر مهارت اش به‌عنوان یک حرفه‌ای نظامی بود.
نتیجه‌گیری
نیرو‌های مسلح شاهنشاهی ایران از اساس ضعیف بودند. از همان آغاز دوران رضاشاه، مثلث مردم، ارتش و حکومت دارای شکاف‌های اساسی بود. محمدرضا پهلوی در تلاش برای ساخت همان بنیان، فشار بر مثلث مردم، ارتش و حکومت را افزایش داد و این اقدام به فروپاشی رژیم منجر شد. ضعف این مثلث در ناتوانی ارتش در غلبه بر انقلاب به‌رغم افزایش قابل‌توجه تجهیزات، نشان داده شد.
درحالی‌که ارتش ایران بعد از انقلاب و در کنار سپاه پاسداران نشان داد از انعطاف‌پذیری بالایی برای هماهنگی با شرایط جدید برخوردار است. نیرو‌های مسلح ایران به‌رغم غافلگیری در برابر یک مهاجم قدرتمند، موانعی، چون فرار نظامیان و عدم برخورداری از تجهیزات و لجستیک مناسب، در برابر حمله عراق مقاومت کردند و به تهاجم خود ادامه دادند. شجاعت و شهامت معنوی و قدرت جنگی، تلاش برجسته ستادی و برنامه‌ریزی سطح عملیاتی، از ویژگی‌های مقاومت نیرو‌های مسلح ایران بود.
نیرو‌های نظامی جمهوری اسلامی ایران نه‌تن‌ها قوی‌تر و انعطاف‌پذیرتر از نیرو‌های نظامی قبل از انقلاب شدند، بلکه توانستند یک مهاجم مجهز قوی را شکست دهند و بدون یک متحد قابل‌اعتماد یا حمایت لجستیکی و با قدرت هوایی بسیار محدود و عدم برخورداری از تکنولوژی بالا، جنگ را به خاک عراق کشانند. این امر زمانی روی داد که کیفیت و کمیت تجهیزات ایران رو به افول و نابودی بود.
علقه قوی میان مردم و امام خمینی و مشروعیت ارتش جدید و اخلاق، یک تأثیر چندجانبه بر توانمندی نظامی ارتش داشت. نتیجه این امر، یک ارتش با انعطاف‌پذیری قابل‌توجه برای رشد بود.
امام خمینی ارتش را پاک‌سازی کرد، اما درعین‌حال آن را بازسازی کرد و شکلی به آن داد که با الگوی اسلامی- انقلابی متناسب باشد. ارتش که در انقلاب شکل گرفت و در میدان نبرد پخته شد، یک مشروعیت و اخلاق حرفه‌ای، خارج از وفاداری شخصی و مداخله سیاسی را توسعه داد که پایه‌های آن بر تکلیف خداوند محوری و دفاع از ایران استوار بود. ارتش عملاً به مدافع خالص مردم و خدمتگزار جمهوری اسلامی تبدیل شد.
منبع:
فصلنامه تخصصی نگین ایران (شماره ۳۳) سپاه پاسداران انقلاب اسلامی: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، صفحات ۱۲۲، ۱۲۳، ۱۲۴، ۱۲۵، ۱۲۶، ۱۲۷، ۱۲۸، ۱۲۹، ۱۳۰
انتهای پیام/ 141
