به گزارش گروه سایر رسانه‌های دفاع‌پرس، سوریه بار دیگر و این بار به دلیل عادی‌سازی روابط در کانون توجه بین‌المللی قرار گرفته است. برخی کشور‌های عربی که در دوران بحران، روابط خود را با دولت بشار اسد حفظ کرده‌اند، برای بازگرداندن عضویت سوریه در اتحادیه عرب قبل از نشست الجزایر که نوامبر ۲۰۲۲ برگزار شد، تلاش‌هایی انجام دادند، اما نظرات همچنان تقسیم شده است.
سه گرایش اصلی در میان قدرت‌های کلیدی بین‌المللی در رابطه با عادی‌سازی روابط با دمشق وجود دارد؛ نخست، آن‌ها که مشتاق عادی‌سازی روابط هستند مانند ترکیه به دلیل ملاحظات داخلی و اینکه تابستان سال جاری با انتخابات تعیین کننده‌ای مواجهند، این موضوع را فرصتی برای ورق زدن انقلاب‌های عربی مانند امارات می‌دانند. دوم، کشور‌هایی هستند که دستیابی به پیشرفت به سمت راه حل سیاسی را شرط عادی‌سازی می‌دانند و با سیاست آمریکا و اتحادیه اروپا و همچنین قطر مرتبط است. سوم، کشور‌هایی مانند مصر، اردن و عربستان سعودی است که مردد هستند، اوضاع را رصد می‌کند و قبل از تعیین موضع خود منتظر هستند تصویر روشن‌تری نمایان شود.
علاقه‌مندان به عادی‌سازی روابط با سوریه
ترکیه و امارات در حال حاضر از مشتاق‌ترین کشور‌ها برای عادی‌سازی با دولت سوریه هستند، هرچند که هر کدام انگیزه‌های خاص خود را دارند.
ترکیه
علائم تغییر در سیاست ترکیه در قبال سوریه با مشارکت نظامی روسیه در عملیات داخلی سوریه در سپتامبر ۲۰۱۵ آغاز شد، زیرا سیاست آنکارا برای تغییر حکومت دمشق غیرواقعی به نظر می‌آمد. گرچه به نظر می‌آید تغییر سیاست ترکیه در قبال سوریه به طور کلی با رویکرد جدید منطقه‌ای آن ارتباط دارد، اما رابطه با سوریه به طور خاص تحت تأثیر درگیری آن با دمشق است.
گسیل آوارگان سوری به ترکیه به محل بحث محافل سیاسی آنکارا تبدیل شده است و گروه‌های مخالف دولت رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه از آن برای تضعیف موقعیت حزب عدالت و توسعه بهره‌برداری کرده‌اند. علاوه بر این، دولت اردوغان برای اجرای بازگرداندن حدود ۱ میلیون سوری نیازمند همکاری با دولت سوریه است.
با اقدام آمریکا در محکومیت هرگونه عملیات نظامی ترکیه علیه نیرو‌های دموکراتیک سوریه، همکاری با روسیه و دولت سوریه به عنوان بهترین گزینه برای آنکارا برای مهار تهدید شبه‌نظامیان کُرد در مرزهایش مطرح شد؛ بنابراین ترکیه پیشنهاد کمک به دولت سوریه را برای بازپس‌گیری کنترل مناطقی که در کنترل نیرو‌های دموکراتیک سوریه است، ارائه کرد.
این موضوع باعث شد دیداری میان وزیران دفاع و رؤسای اطلاعات ترکیه و دولت سوریه در دسامبر ۲۰۲۲ در مسکو برگزار شود، درحالی‌که در حال حاضر تلاش‌ها برای برگزاری نخستین دیدار میان وزیران امور خارجه دو طرف در حال انجام است.
امارات
امارات متحده عربی مانند سایر کشور‌های حوزه خلیج فارس بحران سوریه در سال ۲۰۱۱ را فرصتی برای مهار نفوذ ایران در منطقه می‌پنداشت. این کشور به تلاش‌ها برای منزوی کردن دولت سوریه در اتحادیه عرب پیوست و در حمایت از مخالفان سوری ایفای نقش کرد؛ اما موضع امارات با تبدیل ابوظبی به مخالف آشکار انقلاب‌های عربی تغییر اساسی کرد، از مخالفان سوری فاصله گرفت و سرانجام در پوشش بشردوستانه به دنبال نزدیکی سیاسی و امنیتی با دولت سوریه است.
امارات در این راستا سفارت خود در دمشق را دسامبر ۲۰۱۸ بازگشایی کرد. اوایل سال ۲۰۲۰ نخستین تماس تلفنی میان محمد بن زائد، ولیعهد ابوظبی و رئیس جمهور سوریه از زمان قطع روابط دیپلماتیک میان دو کشور در سال ۲۰۱۲ انجام شد. در نوامبر ۲۰۲۱ عبدالله بن زاید، وزیر امور خارجه امارات نخستین سفر خود را پس از ۱۰ سال به دمشق انجام داد. مارس ۲۰۲۲ بشار اسد نخستین سفر خود را از یک کشور عربی از زمان وقوع انقلاب سوریه به امارات انجام داد.
عادی‌سازی روابط امارات با دولت سوریه بخشی از راهبردی کلی برای بستن انقلاب‌های عربی برای همیشه، تثبیت رژیم‌های حاکم و ادغام رژیم صهیونیستی در ساختار منطقه‌ای عربی است. اماراتی‌ها همچنین به دنبال فرصت‌های اقتصادی در سوریه در مرحله پس از جنگ و بازسازی هستند. ابوظبی احتمالاً می‌خواهد در میانجی‌گری میان ترکیه و دولت سوریه شرکت کند و با روسیه برای ترتیب دادن ملاقات‌های اردوغان و بشار اسد رقابت کند.
مخالفان عادی‌سازی روابط
گروهی از کشور‌ها هستند که عادی‌سازی کلی با دولت سوریه را بدون هیچ گونه امتیازی از سوی دولت سوریه رد می‌کنند. این گروه شامل آمریکا و اتحادیه اروپا و همچنین قطر به عنوان برجسته‌ترین کشور عربی است.
آمریکا
درحالی‌که برخی متحدان منطقه‌ای آمریکا به عادی‌سازی روابط با دولت سوریه نزدیک‌تر می‌شوند، واشنگتن تاکنون هرگونه اقدام در این مسیر را که با پیشرفت به سوی راه‌حل سیاسی مبتنی بر قطعنامه‌های شورای امنیت (به ویژه ۲۲۵۴) همراه نباشد، رد کرده است. پس از دیدار وزیران دفاع ترکیه و سوریه در دسامبر گذشته در مسکو، ند پرایس سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا گفت: عادی‌سازی نمی‌کنیم و از عادی‌سازی روابط دیگر کشور‌ها با دولت بشار اسد حمایت نمی‌کنیم.
تحریم‌های آمریکا مهم‌ترین مانع برای عادی‌سازی روابط با دولت سوریه است و سایر کشور‌هایی که به دنبال عادی‌سازی روابط هستند، صرفاً باید آن را در نظر بگیرند. قانون موسوم به «حفاظت از غیرنظامی سزار سوری ۲۰۱۹» که ۱۷ ژوئن ۲۰۲۰ لازم‌الاجرا شد، تحریم همه کسانی را که به دولت سوریه حمایت نظامی، مالی و فنی ارائه می‌کنند، اعم از مردم، دولت‌ها یا شرکت‌ها فراهم می‌کند.
اتحادیه اروپا
اتحادیه اروپا به نوبه خود در خودداری از عادی‌سازی روابط با دولت سوریه ثابت قدم و به دنبال سوق دادن دمشق به سمت مذاکرات جدی با هدف دستیابی به راه حل سیاسی برای این بحران است. جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۱ در بروکسل اعلام کرد، اعضای اتحادیه اروپا تا زمانی که انتقال سیاسی در سوریه شکل نگیرد، نمی‌توانند عادی‌سازی روابط با دولت سوریه را دنبال یا تحریم‌ها را علیه آن لغو کنند.
اواسط سال ۲۰۲۲ اتحادیه اروپا تحریم‌های اعمال شده علیه دولت سوریه را برای یک سال دیگر تمدید کرد و اوایل سال جاری میلادی اتحادیه اروپا پیام «No ۳» را در پاسخ به تلاش‌ها برای بازسازی سوریه ارسال کرد (نه به عادی‌سازی روابط، نه به بازسازی و نه به لغو تحریم‌ها).
قطر
برای دوحه همه دلایل منزوی کردن دولت سوریه از جمله ادامه سیاست‌های کنونی دمشق و رد هرگونه رویکرد سیاسی برای راه حل دست نخورده باقی مانده است. شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر بار‌ها مخالفت خود را با تلاش برای فراموش کردن تراژدی مردم سوریه و فداکاری‌های بزرگ آن‌ها را بدون راه حلی که آرمان‌های مردم سوریه برآورده کند، اعلام کرده است.
وی همچنین تأکید کرد، اتحادیه عرب تصمیم گرفت عضویت سوریه را به دلیل خوب و منطقی تعلیق کند و این دلیل تغییر نکرده است.
مردد در عادی‌سازی روابط
این کشور‌ها اصولاً مخالف عادی سازی روابط نیستند، اما به دلایل مختلف راهبردی یا عملی، در مشارکت کامل در روند بازسازی مردد هستند.
عربستان سعودی
با وجود دیدار‌های مقام‌های امنیتی سوریه و همتایان آن‌ها در عربستان سعودی، ریاض نسبت به پیامد‌های عادی‌سازی روابط با دولت سوریه ابراز نگرانی کرده است. به گزارش روزنامه الوطن چاپ عربستان، حسام لوقا مدیر اداره‌کل اطلاعات عمومی سوریه از عربستان سعودی دیدن کرد.
سال گذشته عربستان سعودی به همراه مصر و قطر مانع تلاش‌های برخی کشور‌های عربی برای بازگرداندن عضویت سوریه در اتحادیه عرب در نشست الجزایر شدند. ریاض موضع خود را با ادعای ادامه نفوذ ایران که مانع بازگشت سوریه به اتحادیه عرب می‌شود، توجیه کرد. با وجود این، به‌تازگی نشانه‌هایی مبنی بر احتمال تغییر موضع عربستان در قبال عادی‌سازی روابط ظاهر شده است.
وزیر امور خارجه عربستان سعودی در مصاحبه مطبوعاتی اواسط ژانویه به تلاش‌های عادی‌سازی روابط با دولت سوریه پرداخت و بر لزوم همکاری کشور‌های منطقه برای یافتن راه‌حل سیاسی برای پایان جنگ داخلی ۱۲ ساله تأکید کرد. این اظهارات همزمان با لغو ممنوعیت واردات محصولات سعودی از سوی دولت سوریه بود که نشان‌دهنده ازسرگیری روابط اقتصادی با ریاض بود که از سال ۲۰۱۲ به حالت تعلیق درآمده بود.
در واقع هیچ تغییر اصولی در موضع عربستان وجود ندارد، زیرا از زمان به قدرت رسیدن محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی این کشور مخالف عادی‌سازی روابط با دولت سوریه نبوده است. هرگونه تغییر، مربوط به زمان‌بندی و ارزیابی چگونگی تأثیر عادی سازی روابط بر نفوذ ایران در سوریه است.
مصر
به‌تازگی دیدار‌های مقام‌های سوری با عباس کامل، رئیس اطلاعات مصر و سامح شکری، وزیر امور خارجه مصر زیاد شده است؛ اما به نظر می‌آید موضع مصر دست‌کم در ملاء عام با موضع عربستان سازگار است، به این معنا که برای عادی سازی روابط با دولت سوریه عجله ندارد.
در بیانیه مشترکی که پس از نشست کمیته مشورتی سیاسی مصر و عربستان سعودی در قاهره در اواسط دسامبر ۲۰۲۲ منتشر شد، دو کشور با بیان احتمال آغاز عملیات نظامی ترکیه در شمال سوریه، اعلام کردند از راه‌حل سیاسی در سوریه طبق قطعنامه ۲۲۵۴ حمایت می‌کنند و هرگونه تهدید عملیات نظامی را که بر سرزمین‌های سوریه تأثیر بگذارد و باعث رنج مردم سوریه شود، رد می‌کنند.
مصر از اوایل سال ۲۰۲۲ طرفدار احیای عضویت سوریه در اتحادیه عرب بود، اما به سمت موضع عربستان تغییر جهت داد.
اردن
موضع اردن از زمان وقوع انقلاب سوریه در سال ۲۰۱۱ به طور مداوم تغییر کرده است. امان از میزبانی مرکز عملیات نظامی برای حمایت از گروه‌های مخالف سوری در سال ۲۰۱۲ به سرسخت‌ترین مدافع عادی‌سازی روابط با دولت سوریه تبدیل شده است. دلایل این موضوع بیشتر ریشه در منافع اقتصادی و امنیتی اردن و تلاش آن برای یافتن راه حلی برای نزدیک به ۷۰۰ هزار پناهجوی سوری ساکن در این کشور محروم از منابع است.
سپتامبر ۲۰۲۱ دو طرف بر سر بازگشایی گذرگاه مرزی جابر-نصیب توافق کردند و مذاکرات مربوط به تجارت، انرژی و کشاورزی در جریان سفر وزیران دولت سوریه به امان پس از نخستین تماس تلفنی میان بشار اسد و عبدالله دوم در اکتبر ۲۰۲۱ روی میز قرار گرفت.
نتیجه‌گیری
مواضع منطقه‌ای و بین‌المللی در زمینه عادی‌سازی روابط با دولت سوریه با ارزیابی‌ها درباره امکان سنجی آن متفاوت است. با وجود مشکلات اقتصادی سوریه، دمشق تلاش‌های جاری برای عادی‌سازی روابط را پیروزی خود می‌داند.
شروط سوریه برای عادی‌سازی روابط با ترکیه نشان‌دهنده این پیروزی است؛ شروطی همچون تعهد به عقب‌نشینی کامل از خاک سوریه، توقف حمایت از مخالفان سیاسی و نظامی و کمک به بازسازی و کاهش تأثیر تحریم‌های غرب علیه دمشق.
دولت سوریه همچنین خواستار ازسرگیری روابط سیاسی با کشور‌های عربی در ازای رفع محاصره مناطقی است که هنوز تحت کنترل مخالفان قرار دارد، در نتیجه خواستار امتیازات سیاسی در ازای امتیازات بشردوستانه شده است. به این ترتیب، دولت سوریه سعی می‌کند با عادی‌سازی روابط با کشور‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای موقعیت خود را به ویژه در زمینه اقتصادی ارتقاء دهد.
منبع: راهبرد معاصر
انتهای پیام/ ۱۳۴
