طی اولین سالهای قرن 21، شهرهای سراسر آمریکا متعهد شدند معضل بیخانمانی را در عرض 10 سال، پایان دهند. پیشنویسهای بلندپروازانه زیادی هم برای ساکن کردن تمام افراد بیخانمان در خانههای دائمی تدوین شد. اکنون یک دوره «رکود بزرگ» از آن زمان میگذرد و تعداد افراد بیخانمان در آمریکا 565 هزار نفر است که یک چهارم از آنها را کودکان تشکیل میدهند. آمار واقعی بیخانمانها در آمریکا قطعاً از این رقم که روز پنجشنبه (28 آبان) منتشر شد، بسیار بیشتر است، چون آمار منتشر شده، صرفاً تعداد افرادی را نشان میدهد که بیخانمان بودن آنها «مشهود» است. بنابراین تعداد افرادی که در زمان آمارگیری، روی یک مبل خرابه در پارکینگ خانهای دراز کشیده بودهاند، در این آمار نیامده است.
در حال حاضر، در بسیاری از شهرهای آمریکا، معضل بیخانمانی از کنترل خارج شده و هیچیک از مسئولین هم به نظر نمیرسد روش مقابله با این معضل را بدانند. افزایش اجارهها و ثابت بودن دستمزدها منجر به نتیجهای شده که جای تعجب هم ندارد: بسیاری از مردم فقیر، توان پرداخت اجاره را ندارند و مجبور میشوند در پناهگاهها، اتومبیلها و خیابانها زندگی کنند. در نیویورک، که جمعیت بزرگی از خانوادههای بیخانمان را شامل میشود، بسیاری از این افراد به سرپناههای کثیف شهری روی آوردهاند. در بسیاری از شهرهای دیگر آمریکا هم مقامات، با دوراهی ابدی «نیمبیایسم» (NIMBYism) روبهرو میشوند: کمک به مردم بیخانمان که جایی برای زندگی ندارند و در عین حال آرام کردن مردمی که نمیخواهند افراد بیخانمان در محلههایشان حضور داشته باشند.
در گزارش پیش رو، شش شهر آمریکایی که بیش از همه دچار معضل بیخانمانی هستند، معرفی شده است:
1. نیویورک
بیش از 59 هزار نفر در پناهگاههای مختص بیخانمانها در شهر نیویورک زندگی میکنند و 40 درصد از آنها کودک هستند. 84 هزار کودک در سنین مدرسه، در پناهگاه هستند و با خانواده و اطرافیان خود زندگی میکنند و یا هیچ سرپناهی ندارند. این معضل در رسانههای محافظهکار آمریکایی هم مغفول نمانده است. این رسانهها از طرفی شهردار نیویورک را به خاطر افزایش بیخانمانیِ مشهود در خیابانها سرزنش میکنند و از طرف دیگر، بیخانمانها را به شدت خجالتزده میکنند.
به عنوان مثال، نیویورکپست 16 خبرنگار را برای گرفتن عکس از صرفاً یک بیخانمان اعزام کرد. این فرد بیخانمان در یکی از خیابانهای نیویورک، ادرار کرده بود. خبرنگاران دیگر نیز در نیویورک پخش میشوند و از بیخانمانها درباره اعتیاد آنها به الکل یا مواد مخدر سؤال میکنند. عدهای مانند «رودی جولیانی» شهردار اسبق نیویورک نیز از «بیل د بلازیو» شهردار کنونی به علت تعلل در فشار به پلیس برای جمع کردن بیخانمانها از خیابانهای نیویورک، انتقاد میکنند.
آنچه در این جنجالهای رسانهای به آن پرداخته نمیشود، افزایش شدید تعداد بیخانمانهایی است که بین سالهای 2011 تا 2014 در نیویورک به پناهگاه روی آوردهاند. «مایکل بلومبرگ» شهردار وقت نیویورک، طی مدتی کوتاه، اقدام به پرداخت یارانه برای اجاره خانه کرد، اما سپس این یارانه را کاهش داد تا در نتیجه تورم ایجاد شده، خانوادههای فقیری که تا پیش از این میتوانستند اجاره خانه خود را پرداخت کنند، از این کار عاجز بمانند و بنابراین تعداد بیخانمانهای نیویورک طی سه سال، از 37 هزار نفر به 53 هزار نفر افزایش یابد. این در حالی است که نیویورک از نظر قانونی، ملزم به ارائه سرپناه به افراد بیخانمان است. امروزه، حدود 70 درصد از درآمد افراد فقیر در نیویورک را هزینه اجاره خانه به خود اختصاص میدهد؛ حداقل دستمزد در نیویورک معادل 8.75 دلار در روز معادل 262.5 دلار در ماه است.
2. سانفرانسیسکو، منطقه خلیج
بحران مسکن در سانفرانسیسکو تحت تأثیر پیشرفت سریع فناوری است که این شهر را مملو از متخصصین جوان با دستمزدهای بالا و از آنطرف، ساکنان قدیمی آن را آواره کرده است. گرانی در سانفرانسیسکو و مناطق اطراف آن نیز معضل بیخانمانی را به شکلهای مختلف تشدید کرده است. چندین دهه است که جمعیت بزرگی از افراد بیخانمان در خیابانهای سانفرانسیسکو زندگی میکنند. طبق آخرین آمار رسمی در ژانویه 2015، تعداد 6,686 بیخانمان در سانفرانسیسکو هستند که 3,505 نفر از آنها هیچ پناهگاهی ندارند. آمار پنج سال گذشته، همچنین حاکی از افزایش شدید تعداد خانوادههای بیخانمانی است که دارای کودک هستند. در حال حاضر بیش از دو هزار کودک بیخانمان در مدارس سانفرانسیسکو ثبت نام کردهاند.
«جنیفر فریدنباخ» مدیر اجرایی ائتلاف حمایت از بیخانمانها با «جنونآمیز» توصیف کردن بحران مسکن در سانفرانسیسکو، میگوید: «هر روز مردمی را میبینیم که از خانههای خود بیرون رانده شدهاند. مردم دیگر جایی برای پناه بردن ندارند. در گذشته، افراد بیخانمان میتوانستند موقتاً در پناهگاههای «تکاتاقه» یا خانههای مشترک زندگی کنند، اما اکنون این ساختمانها هم به آپارتمانهای گرانقیمت تبدیل شدهاند. در عین حال، جمعیت بیخانمانهای سانفرانسیسکو روز به روز پیرتر و بیمارتر میشود و به مراقبتهای بیشتری نیاز دارد.»
فریدنباخ میگوید به دلیل عادت نداشتنِ بسیاری از ساکنین جدید سانفرانسیسکو به دیدن افراد بیخانمان، شکایت از این افراد نزد پلیس هم افزایش یافته است. با وجود شهرت (رو به افول) سانفرانسیسکو به عنوان «سنگر ارزشهای مترقی»، این ایالت اکنون مقام اول را میان ایالتهای آمریکا در تعداد قوانینی دارد که افراد بیخانمان را هدف قرار میدهند؛ از جمله ممنوعیت ایستادن یا نشستن افراد در مکانهای عمومی، و محدودیت در سکونت افراد در اتومبیل و گدایی از مردم.
بر اساس گزارشهای موجود، این قوانین با جدیت تمام اجرا میشوند و پلیس سانفرانسیسکو به طور متوسط، سالانه 3,200 بار به این قوانین ضدبیخانمانها استناد میکند. اگرچه پلیس نمیتواند در مرتبه اول، مردم را به خاطر تخلف از قوانین مذکور دستگیر کند، اما همین استناد به قانون، میتواند منجر به ثبت جریمهای در پرونده فرد بیخانمان شود که وی توانایی پرداخت آن را ندارد. عدم پرداخت این جریمه، منجر به تحت تعقیب قرار گرفتن فرد و نهایتاً بازداشت او میشود که این دستگیری، زندگی فرد بیخانمان را بیش از پیش، بیثبات میکند.
3. پورتلند، اورگان
پورتلند از آنجایی که برخوردش با افراد بیخانمان نسبت به بسیاری از شهرهای دیگر آمریکا کمتر «وحشیانه» است، توانسته مردم نیازمند را از سراسر این کشور به خود جذب کند. این شهر دارای خدمات اجتماعی بیشتری است و نیروی پلیس آن هم اشتیاق کمتری به سرکوب بیخانمانها دارد. با این وجود، آنچه که پورتلند ندارد، فضاست؛ فضایی که به عنوان سرپناه موقت برای نیازمندان و یا مسکن دائمی به عنوان پناهگاه برای بیخانمانها قابل استفاده باشد. در پورتلند، دستکم 3,800 بیخانمان وجود دارد که 1,887 نفر از آنها (که شامل کودکان هم میشود) هیچ سرپناهی ندارند.
بالا رفتن سرسامآور اجارهها در پورتلند و درصد پایین خانههای خالی از سکنه (حدود 3 درصد) به این وضعیت دامن زدهاند. اجاره خانه در این شهر تنها بین سالهای 2014 و 2015، معادل 15 درصد افزایش داشته است. این در حالی است که حقوق اهالی پورتلند هنوز از وضعیت رکود اقتصادی، بیرون نیامده است. کارگران پورتلندی که دستمزد پایینی دریافت میکنند، بین سالهای 2009 و 2014 شاهد کاهش 5 درصدی حقوقشان هم بودند.
مشکل بیخانمانی در شهر پورتلند، ماه سپتامبر «چارلی هالس» شهردار پورتلند را وادار به اعلام وضعیت اضطراری کرد. این وضعیت به شهرداری اجازه میدهد تا قوانین منطقهای شهرداری را نادیده گرفته و تا پایان سال، به سرعت اقدام به ساخت پناهگاههای جدید برای زنان و اقشار آسیبپذیر دیگر نظیر کهنهسربازها کند. در عین حال، افراد بیخانمان و بیسرپناه در شهر، هر روز اردوگاههای جدیدی برپا میکنند و مقامات شهری تحت فشار هستند تا قوانین مقابله با تأسیس اردوگاه را اجرا نکنند، چون این قوانین عملاً «شهرکهای چادری» در پورتلند را غیرمشروع اعلام خواهد کرد. «اسرائیل بایر» مدافع حقوق بیخانمانهای پورتلند و مدیر اجرایی سازمان «ریشههای خیابانی» میگوید: «من میدانم که عموم مردم نمیخواهند این مطلب را بشنوند، اما گاهی فاصله بین مکانهای مناسب برای خواب با مردمی که به این مکانها نیاز دارند، بیش از حد زیاد است. ما مغلوب [مشکل] شدهایم.»
4. سیاتل
طبق آخرین شمارش، جمعیت بیخانمانهای سیاتل، 10,047 نفر بود که از این تعداد، 3,772 نفر بیسرپناه بودند. این آمار، برای شهری که دقیقاً 10 سال پیش، متعهد شد معضل بیخانمانی را طی 10 سال حل کند، اصلاً آمار خوبی نیست. سیاتل یکی از شهرهای زیادی است که در سال 2005، پای تعهدی را امضا کردند که قرار بود بیخانمانی را در 10 سال، ریشهکن کند. اکنون به دلیل رکود اقتصادی و تورم شدید در بازار اجاره خانه، مقامات متوسل به تأسیس شهرکهای چادری با حمایت دولت شدهاند.
شهردار «اد موری» ماه اکتبر، افتتاح سه اردوگاه بزرگ با تأییدیه شهرداری را اعلام کرد. وی با اشاره به اضطراری بودن وضعیت بیخانمانی در شهر، خبر داد که طی یک سالی که صرف تلاش برای ساخت و راهاندازی این اردوگاهها شده است، بیش از 30 بیخانمان، جان خود را از دست دادهاند. از سه اردوگاه مذکور، دو عدد همین هفته (28 آبان) افتتاح شد. با این حال، مجموع ظرفیت این اردوگاهها، تنها 130 نفر است.
تضاد جالب این است که اردوگاههای مذکور که یادگار رکود اقتصادی آمریکا هستند، در کنار ساختمانهای مجللی جا خوش کردهاند که مایکروسافت، آمازون، فیسبوک و گوگل برای کارمندان خود ساختهاند. کارمندان جوان این شرکتها با درآمدهای نجومیشان هزینه زندگی در سیاتل را به خصوص در زمینه اجاره خانه افزایش دادهاند، به طوری که هزینه اجاره خانه در این شهر بین سالهای 2010 و 2013 به طور متوسط 11 درصد افزایش داشت. این میزان افزایش، سیاتل را در جایگاه نخست میان 50 شهر بزرگ آمریکا در این زمینه قرار داد.
افزایش شمار افراد بیخانمانی که در خیابان، اتومبیل، یا خانههای متحرک زندگی میکنند، تنشهایی قابل پیشبینی میان این افراد با ساکنان محلی را به وجود آورده است که گاهاً با پلیس تماس میگیرند و شکایت میکنند، بدون آنکه متوجه عواقب این کارشان باشند. اگر پلیس این افراد را جریمه یا خودروی آنها را توقیف کند، مجبور خواهند شد زیر پل بخوابند. شهردار سیاتل نیز ضمن اعلام وضعیت اضطراری، 5.3 میلیون دلار به پیشگیری و کاهش بیخانمانی اختصاص داده است.
5. هونولولو، هاوایی
ترکیبی از آب و هوای معتدل و هزینههای بالای مسکن، بمب بیخانمانی را در هاوایی منفجر کرده است. شهر «هونولولو» مرکز ایالت هاوایی به تنهایی طی پنج سال، شاهد جهش 32 درصدی در آمار بیخانمانی بوده است. اتکای هاوایی به صنعت گردشگری، قانونگذاران این ایالت را به اقداماتی وادار کرده که مغایرت آنها با قانون اساسی آمریکا انسان را به حیرت میاندازد. سال گذشته، اعضای شورای شهر «اوآهو» پیشنهاد دادند تا بیخانمانهای این شهر را به یک جزیره دور افتاده بفرستند، درست مثل جذامیها. چند سال پیش هم، یکی از سیاستمداران هونولولو به خاطر خرد کردن وسایل افراد بیخانمان با یک پتک بزرگ، تیتر خبرگزاریها شد.
قانونگذاران قوانینی را هم با هدف محدود کردن فعالیتهای عمومی افراد بیخانمان وضع کردهاند، مانند ممنوعیت نشستن یا خوابیدن در پیادهروها در طول روز یا ممنوعیت خوابیدن مردم در پارکها در شب. در چند سال گذشته، چندین اردوگاه با صدها نفر جمعیت تشکیل شده و سپس توسط مقامات به تعطیلی کشیده شده است. 16 اکتبر (24 مهر) امسال، «دیوید اینگه» فرماندار هاوایی، وضعیت اضطراری بیخانمانی در ایالت اعلام کرد. بر این اساس، ساخت و ساز یک پناهگاه و اختصاص 1.3 میلیون دلار به برنامههای تأمین مسکن دائمی برای افراد بیخانمان و خانوادههای در معرض از دست دادن خانه، آغاز شد. این در حالی بود که چند روز قبل از اعلام وضعیت اضطراری، کارگران شهرداری اردوگاهی با جمعیت حدود 300 نفر (از جمله چندین خانواده) را تخلیه کرده بودند.
تخلیههای قبلی اردوگاههای بیخانمانها موجب شده بود تا «اتحادیه آزادیهای مدنی آمریکا» (ACLU) به نمایندگی از افراد بیخانمانی که وسایلشان دور ریخته شده بود، به دادگاه شکایت کند. یکی از شاکیان میگفت هفت یا هشت بار توسط مقامات شهری، آواره و مجبور به نقل مکان شده و هر بار وسایل مهم وی مانند داروهایش، دور ریخته شدهاند. جای تعجب نیست که تهیه دوباره این وسایل برای افراد بیخانمان یک کابوس بوروکراتیک است.
6. لسآنجلس
لسآنجلس یکی از سرسختترین معضلات بیخانمانی را در آمریکا دارد. مشهودترین نمود این معضل در لسآنجلس «اسکید رو» است، اردوگاه غولپیکری که حتی از سیاستهای خشونتآمیز پلیسی کمیسر «ویلیام براتون» وقتی رئیس پلیس لسآنجلس بود، جان سالم به در برده است. براتون به طور خاص «اسکید رو» را با نیروهای ویژه پلیس هدف هجوم قرار داده بود.
بحران بیخانمانی در لسآنجلس اکنون سراسری شده است. این معضل طی دو سال، 12 درصد در لسآنجلس افزایش پیدا کرد و شمار این افراد بیخانمان به 44,350 نفر رسید. در همین مدت، تعداد افرادی که به زندگی در چادر و اتومبیل روی آوردن 85 درصد افزایش یافت. نوسازی بخشهایی از شهر، مانند ساحل «ونیز» که قبلاً فقرا توان زندگی در آن را داشتند، اجارههای بالا، دستمزدهای پایین و نرخ بیکاری بالا، عوامل این افزایش چشمگیر در افراد بیخانمان برشمرده شده است. همچنین جمعیت زیادی از کارگران هستند که دائماً به دچار پدیده بیخانمانی غیردائم هستند. طبق گزارشها، حدود 13,000 نفر در لسآنجلس وابسته به کمکهای عمومی هستند و هر ماه مدتی را بیخانمان میشوند.»
جمعیت بزرگ بیسرپناهها در لسآنجلس هم به یک کابوس شهری تبدیل شده است. به عنوان مثال، مقامات میدانند مردمی که در کانالهای تخلیه سیلاب زندگی میکنند، در فصل بارانی طی ماههای آینده، با خطر غرق شدن مواجه هستند. روز سهشنبه (26 آبان)، مسئولان لسآنجلس اعلام کردند ممکن است ساختمانهای عمومی شهر را به سرپناههای موقت برای زمستان تبدیل و سختگیریها در خصوص خوابیدن در اتومبیل را هم کمتر کنند.
با وجود آنکه ماه سپتامبر گزارشهای فراوانی از اعلام رسمی وضعیت اضطراری توسط شهردار لسآنجلس خبر داده بودند، اما اکنون مشخص شده که این مسئله آنقدرها هم ساده نیست: ظاهراً شورای شهر طرح اعلام وضعیت اضطراری را پیشنهاد داده، اما دستکم تا رأیگیری روز سهشنبه، هنوز مجوز اعلام وضعیت اضطراری صادر نشده است. رسانهها با اشاره به اینکه بیخانمانی یکی از مشکلات لاینحلی است که لسآنجلس با آن مواجه است، تأکید کردهاند که اعلام وضعیت اضطراری که تقریباً دو ماه پیش خبر آن منتشر شده بود، بیشتر شبیه به یک نمایش مسخره و اتلاف وقت است تا تلاشی واقعی برای حل این معضل.
