قیام گوهرشاد؛ دفاع مردم از ارزش‌های اسلامی/ خوی ددمنشانه رژیم پهلوی در برخورد با قیام مردم
به گزارش خبرنگار حماسه و جهاد دفاع‌پرس،امروز ۲۱ تیر، سالروز قیام مردم مشهد علیه کشف حجاب به‌عنوان روز «عفاف و حجاب» نام‌گذاری شده است.
قیام گوهرشاد که در سال ۱۳۱۴ در مشهد به وقوع پیوست، عکس‌العمل طبیعی مردم به اقدامات ضد دین حکومت پهلوی بود که به‌دست دژخیمان سرکوب شد و هزاران تَن از مردم متدین به شهادت رسیدند. در این مورد در کتاب «قیام گوهرشاد» به قلم «سینا واحد» جمع‌آوری و تألیف شده و انتشارات «مرکز اسناد انقلاب اسلامی» آمده است:
نیروهای مذهبی به رهبری روحانیت در تحولات و حوادث مختلف تاریخ معاصر ایران، نقش پیشتاز و مهمی داشتند. با این همه، شرح آن تکاپو‌ها از سوی جریان‌های مختلف تاریخ نگاری مغفول مانده است.
رضاخان پهلوی پس از آشنایی با مظاهر دنیای مدرن در فکر غربی کردن ایران بود و با تقلید از همتای ترکیه‌ای خود (آتاتورک) کوشید با ضرت و زور دستگاه پلیسی خود، فرهنگ غربی را جایگزین فرهنگ اسلامی ایرانی کند. به همین خاطر به جنگ با تمام مظاهر اسلامی برخاست و با ممنوع کردن عزاداری بر امام حسین (ع)، ترویج فساد و فحشا در جامعه، حبس و تبعید وعاظ و علما، اجباری کردن کلاه پهلوی و سپس کلاه شاپو و در نهایت کشف حجاب، کوشید تا به زعم خود، ضربه‌ای اساسی به فرهنگ اسلامی و سنتی ملت ایران وارد کند.
قیام گوهرشاد که در سال ۱۳۱۴ در مشهد به وقوع پیوست، عکس‌العمل طبیعی مردم به اقدامات ضد دین حکومت پهلوی بود که به‌دست دژخیمان سرکوب شد و هزاران تَن از مردم متدین به شهادت رسیدند.
اسلام‌زدایی، استراتژی استعمار
اسلام‌زدایی در منطقه، استراتژی استعمار بود. این استراتژی شیطان‌پرستانه با به قدرت رسیدن رضاخان به طرز پیچیده و زمان‌بندی شده‌ای به مرحله اجرا درآمد.
از سال ۱۳۰۵ تا ۱۳۱۴ ه. ش روحانیت در معرض شدیدترین حملات روانی و یورش‌های تبلیغاتی قرار گرفت. طرح موذیانه «استفاده از عمامه، مستلزم داشتن تصدیق دولتی است» بخشی از جملات روانی علیه روحانیت بود...
نظام استعماری رضاخان بر این گمان بود که با این جنگ عظیم روانی که به پا شده دیگر روحانیت پویا و متحرک به موضع ضعف کشانده شده است و پس از این قادر به مقاومت در برابر طرح‌های سلطه‌طلبانه استعمار نخواهد بود.
برخلاف پیش‌بینی تئوریسین‌های وابسته نظام استعماری و پس از اینهمه جنگ روانی وسیعی که در طول سال‌ها سلطه بیگانگان انگلیسی علیه روحانیت شده بود، نتوانسته بودند این قشر توفنده را به موضع ضعف، سکوت و تمکین بکشانند.
طرح مذاکره آیت‌الله حاج آقا حسین قمی، نخستین قدم علما برای مقابله با سیاست رضاخان
روحانیت بیدار و آگاه پس از شنیدن این زمزمه‌ها و گفتار دولتی‌ها پس از شنیدن این زمزمه‌ها و گفتار دولتیان در میادین و جشن‌ها و میتینگ‌ها جمع می‌شوند و به‌طور مخفیانه جلساتی برگزار می‌کنند.
منزل آیت‌الله «یونس اردبیلی» محل دیدار و پایگاه مقاومت روحانیون متعهد و آگاه است. اکثر علما و مدرسین درجه اول و متعهد حوزه علمیه مشهد در این جلسات شرکت می‌کنند.
در یکی از این جلسات پیشنهاد می‌شود که آیت‌الله حاج آقا حسین قمی به تهران برود و مستقیم با رضاشاه وارد مذاکره شود. حاج آقا حسین قمی با این پیشنهاد موافقت می‌کند و قبل از حرکت به‌سوی تهران، تلگرافی برای شاه می‌زند.
تصویر متعلق به نمایشگاه «حماسه گوهرشاد» در سال ۱۳۹۶ است
حاج آقا حسین قبل از عزیمت به روحانیون و واعظین مسئول مشهد می‌گوید که من می‌روم تا با این شاه صحبت کنم. شاید او را از تصمیمش منصرف کنم و شما باید مردم را آگاه و هشیار کنید که چه توطئه عظیمی در کار است. وی پس از آمدن به‌سمت تهران، در باغ سراج‌الملک شهر ری (حضرت عبدالعظیم (ع)) بازداشت و ممنوع‌الملاقات می‌شود.
حال و هوای اجتماعات مسجد گوهرشاد
مسجد گوهرشاد که چند روزی است محل اجتماع و سخنرانی علیه کلاه بین‌المللی (شاپو) است، با بازداشت حاج آقا حسین قمی حال و هوای دیگری می‌یابد. اجتماعات هر لحظه وسیع‌تر و اعتراضات گسترده‌تر می‌شود و سخنرانان، کلامشان آتشین‌تر و مردمان شعارشان تندتر می‌شود.
تصویر متعلق به نمایشگاه «حماسه گوهرشاد» در سال ۱۳۹۶ است
به محض بازداشت حاج آقا حسین قمی از مرکز به شهربانی مشهد دستور می‌رسد که وعاظ معروف را هرچه زودتر دستگیر کنند. بنابر این دستور، شیخ «غلامرضا طبسی» و شیخ «شمس نیشابوری» دو تَن از وعاظ معروف خراسان دستگیر می‌شوند.
گردهمایی فزاینده مردم در مسجد گوهرشاد همراه با سخنان روحانیت بیدار و هوشیار می‌رود تا پایه‌های نظام سلطه استعمار را در هم فروریزد. علما و مجتهدین در یکی از جلساتشان در منزل مرحوم آیت‌الله «سید یونس اردبیلی» تصمیم می‌گیرند تلگرافی به رضاشاه مخابره کنند تا او را از این عمل منصرف کنند.
این تلگراف به امضای هشت تَن از علمای مسئول و متعهد می‌رسد. همچنین قرار می‌شود که خطبای معروف امثال شیخ مهدی واعظ خراسانی، شیخ عباسعلی محقق و... در مسجد گوهرشاد به منبر بروند و مردم را بیدار سازند.
۱۰ ربیع‌الثانی ۱۳۵۴ ه. ق/ ۲۰ تیر ۱۳۱۴ ه. ش، حضور زنان در متن جریان نهضت
صبح روز جمعه (۱۰ ربیع‌الثانی ۱۳۵۴ قمری برابر با ۲۰ تیر ۱۳۱۴ شمسی) قزاقان مستقر در مشهد برای متفرق ساختن مردم وارد عمل می‌شوند. قزاقان رضاخان بی‌محابا روی مردم آتش می‌گشایند و حدود صد نفر را کشته و زخمی می‌کنند، اما مردم متفرق نشده و مقاومت می‌کنند و قزاقان علی‌الظاهر می‌گریزند. این گریز به جهت این بود که آنان دستوری برای إعمال هرچه بیشتر خشونت در متفرق کردن مردم نداشتند؛ لذا بنا به دستور عقب‌نشینی می‌کنند.
تصویر متعلق به نمایشگاه «حماسه گوهرشاد» در سال ۱۳۹۶ است
پس از این هجوم، مردم اطراف مشهد با داس، چهارشاخ، بیل و ... به طرف مسجد سرازیر می‌شوند. مسجد گوهرشاد لبریز از جمعیت می‌شود. روحانیون به ترتیب در منبر حضرت صاحب‌الزمان (عج) قرار می‌گیرند و برای مردم توطئه‌های رژیم شاهنشاهی را افشا می‌کنند.
غذای مورد نیاز مردم متحصن در مسجد از بیرون توسط پشتیبانان نهضت می‌رسد. زنان خواستار شرکت در نهضت یعنی خواستار حضور در متن جریان می‌شوند. «مسجد پیرزن» که در وسط مسجد گوهرشاد واقع است، با زدن چادری برای زنان شجاع و آزاده مسلمان آماده می‌شود. مرحوم نواب احتشام رضوی برای زنان سخنرانی می‌کند و...
روز واقعه
روز شنبه (۱۱ ربیع‌الثانی ۱۳۵۴ برابر با ۲۱ تیر ۱۳۱۴) مسجد دیگر جای سوزن انداختن نیست. شعار‌هایی ضد سلطنت و ضد کلاه بین‌المللی و ضد «حجاب‌زدایی» داده می‌شود. مردم مسجد، یکپارچه سرود مقاوت سر می‌دهند. دولتیان، وحشت خویش را به مرکز خبر می‌دهند. مرکز تلگراف‌خانه مشهد، شاهد رفت و آمد شتاب‌زده نمایندگان حکومت استعماری است. «ذات ملوکانه امر می‌فرمایند که «مسجدیان» را تار و مار کنند و همه را گرفته، مجازات نمایند.»
سران قشون و سران شهربانی و آگاهی، نیروهای خویش را هماهنگ می‌کنند و قرار می‌شود بعد از نیمه‌های شب، کشتار آغاز شود. قبل از ظهر، قزاقان در شهر و در نقاط حساس و استراتژیک مسجد گوهرشاد مستقر می‌شوند و مسلسل‌های سنگین را بر بام‌های مشرِف به حیاط گوهرشاد مستقر می‌کنند و شایع می‌کنند برای حفاظت از بانک‌ها آمده‌اند.
تصویر متعلق به نمایشگاه «حماسه گوهرشاد» در سال ۱۳۹۶ است
فریب علما توسط نایب‌التولیه رضاشاه
«اسدی» نایب‌التولیه رضا شاه از نقشه کشتار مطلع است و، چون می‌داند که مجتهدین هم در مسجد هستند، درصدد برمی‌آید آن‌ها را از مسجد خارج کند؛ لذا به دروغ پیام می‌فرستد که تلگراف شما را اعلی‌حضرت همایونی پاسخ گفته، تشریف بیاورید برای مذاکره.
با این حیله، مجتهدین را از کشیک‌خانه مسجد به دارالتولیه می‌کشانند. شاید هم این حیله را خود سران و طراحان جنایت خلق کردند، برای اینکه اگر مجتهدین و علمای طراز اول در این حمله و یورش کشته می‌شدند، خراسان یکپارچه آتش می‌شد و این آتش گسترش می‌یافت و دیگر به هیچ روی، قابل جلوگیری نبود.
تصویر متعلق به نمایشگاه «حماسه گوهرشاد» در سال ۱۳۹۶ است
شیپور جنگ در نیمه‌های شب
توپ‌های سنگین در خیابان تهران روبه‌روی مسجد گوهرشاد استقرار یافته و در ذهن مردم مشهد هجوم روسیه را در سال ۱۳۳۰ قمری به سرکردگی ژنرال «ردکو» دوباره زنده کرده است، اما این بار روس‌ها نیستند که می‌خواهند حمله کنند؛ بلکه قزاقان رضاخان هستند.
پاسی از نیمه‌های شب ۱۲ ربیع‌الثانی گذشته بود که صدای غرش مسلسل‌های قزاقان آسمان مقدس خراسان را به لرزه انداخت و قشون شرق به فرماندهی سرلشکر «ایرج مطبوعی» و... برای فتح مسجد گوهرشاد به حرکت درآمد و صدای شیپور آغاز جنگ از همه طرف بلند شد.
عده‌ای از مأموران مخفی رژیم قبلاً وارد مسجد شده بودند و قرار بود از داخل، وارد عمل شده و راه‌ها را برای ورود نیروهای رضاخان به داخل مسجد، هموار کنند و چنین شد. دژخیمان اسلحه به دست، پای به درون خانه خدا گذاردند و همه «مسجدیان» را از دم تیغ گذراندند و به هیچ کس رحم نکردند و به قول خودشان «کاری کردند که روس‌ها نکرده بودند.»
هنگامی که سپیده سر زد، دیگر نه صدای گلوله‌ای بود و نه صدای «یاعلی (ع)، یاعلی (ع)» و قزاقان فاتح در پناه مسلسل کور و نابینای خویش پای بر روی کشته شدگان بر روی زمین افتاده می‌گذاشتند و به‌دنبال زندگانی بودند که در پناهگاهی از دسترس گلوله دور مانده‌اند.
برای بردن جنازه مدافعانی که جز اسلحه ایمان و شهادت، سلاح دیگری نداشتند و آماده بودند تا با خون سرخ خویش از ارزش‌های اسلامی دفاع کنند. به گفته یک شاهد عینی، ۵۶ کامیون جنازه بردند و زخمی‌ها را هم همراه کشته شده‌ها در گودالی در محله خشتمال‌ها و باغ خونی مشهد دفن کردند.
پس از واقعه
از صبح روز یکشنبه (۱۲ ربیع‌الثانی ۱۳۵۴)، چند ساعت پس از گذشت حماسه خونین گوهرشاد، بازداشت روحانیون شروع می‌شود. عده زیادی گرفتار می‌شوند و عده‌ای دیگر مخفی شده و سپس ایران را ترک می‌کنند.
روحانیونی که در نهضت خراسان شرکت داشتند و بازداشت و به زندان افکنده شدند و یا توانستند خود را مخفی ساخته و در موقعیت مناسب ایران را به‌سوی نجف ترک کنند، عبارتند از: آیت‌الله سید یونس اردبیلی، آیت‌الله آقازاده (فرزند آخوند خراسانی، بنیان‌گذار مشروطیت)، شیخ «عباسعلی محقق» واعظ خراسانی، شیخ مهدی واعظ خراسانی، شیخ مدقق خراسانی، شیخ محمدتقی بهلول، نواب احتشام رضوی، کاتب الخاقان، آیت‌الله شیخ حسن کاشی، آیت‌الله شیخ حسن برسی، شیخ محمد قوچانی، آیت‌الله شیخ اکبر نهاوندی، آیت‌الله شیخ آقا بزرگ شاهرودی، آیت‌الله فقیه سبزواری، آیت‌الله العظمی سید عبدالله شیرازی، آیت‌الله شیخ هاشم قزوینی، آیت‌الله سید هاشم نجف‌آبادی، آیت‌الله سید علی‌اکبر خوئی، آیت‌الله سید علی سیستانی، آیت‌الله حاج میرزا حبیب ملکی، شیخ علی‌اکبر آشتیانی، شیخ محمد علمی، شیخ محمدعلی میامی، حاج سید ابراهیم طوماری، شیخ غلامحسین تبریزی، سید ابوالقاسم خان، شیخ سید عبدالعظیمی، حاج شیخ غلامحسین بادکوبه‌ای، حاج شیخ علی‌محمد نجات، شیخ حسینی اصفهانی، آیت‌الله «سید عبدالحسین دستغیب شیرازی» شهید محراب.
تصویر متعلق به نمایشگاه «حماسه گوهرشاد» در سال ۱۳۹۶ است
حوزه علمیه مشهد، به‌وسیله تاخت و تاز‌های رژیم تقریباً از هم پاشید و تعدادی از مدارس دینی تخریب شد. حکومت نظامی در مشهد بدون اعلام رسمی برپا شد. شهر کاملاً در تصرف قزاقان و دژخیمان رضاخان بود. چتر ضخیم و سیاه خفقان برفراز آسمان مقاومت و حماسه مشهد گسترده شد.
عبور و مرور، تحت کنترل شدید قرار گرفت. ورود و خروج از مشهد مستلزم داشتن گذرنامه از شهربانی بود و...
منبع:
قیام گوهرشاد
انتهای پیام/ 118
