قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین عَلَم ایران در موزه آستان قدس/ عَلَم و کُتَل‌ها چگونه وارد عزای سیدالشهدا(ع) شدند

گروه فرهنگ و هنر دفاع‌پرس، دسته‌های عزاداری در دهه اول محرم راه می‌افتند و فرارسیدن ماه محرم را خبر می‌دهند و «هل من ناصِر» حضرت ابا عبدالله (علیه‌السلام) را به زبان طبل، زنجیر، سنج، عَلَم، کُتَل، پرچم و... را به یاد مردم می‌اندازند. 

جعفر شهری در کتاب «تاریخ اجتماعی تهران در قرن سیزدهم، زندگی، کسب و کار» درباره ظهور علم یا علامت نوشته است: باید ظهور علامت را از زمان دیلمیان و موسس تعزیه داری را شهدای کربلا دانست. عده‌ای پای نشانه‌ای به راه افتاده و عزاداری می‌کردند که این نشانه نمی‌توانست چیزی به جز بیدقی(پرچم) باشد و پس از مدتی پیکانی از آهن روی سر چوب بیدق که به نشانه عزاداری رنگ آن کاملا سیاه بود، نصب می‌کردند.

از آنجا که هر چیز رشد و کمالی دارد با رونق گرفتن عزاداری، لازم شد سروصورت بهتری به این بیدق‌ها بدهند. به همین دلیل پیکانِ سربیدق‌ها کم کم قد کشید و به صورت سرنیزه درآمد و رنگ‌هایشان متغیر شد. رنگ سیاه که نشانه‌ی عزا بود، رنگ سرخ را که شهادت و غرق به خون شدن شهدا را می‌رساند. رنگ سبز که مورد علاقه پیغمبر(ص) بود و نواده‌اش هم آن را دوست داشت، مورد استفاده قرار گرفت.

پس از آن لازم شد، پیکان‌ها را روی کلاه‌خودها بزنند و لازم دیدند که دو پر بلند را در دو طرف کلاه خود وصل کنند. سپس برای آنکه سر و شکل بهتری پیدا کند آن را به وسیله شال‌هایی پوشانده و زیورهایی به آن بسته شد و نام آن را «طوق» گذاشتند.

درباره مساله حمل علم نیز اگر حامل می‌خواست آن را مستقیم حرکت دهد، نمی‌توانست جلوی خودش را ببیند و اگر می‌خواست جلوی خود را ببیند باید آن را به سمتی بخواباند که صورت زشتی پیدا می‌کرد به همین دلیل بهتر دیده شد که شال‌هایش را به شانه‌های علامت آویزان کنند، به همین دلیل احساس شد بهتر است آن را از ورق پولاد قابل انعطاف تهیه کرده و شکل بدهند. از این به بعد طوق که سابقه بیشتری داشت به جای خود ماند و اسم علامت و ساخت آن با سه تیغه که یکی در وسط و بلندتر و دو تیغه دیگر کوتاه‌تر در اطرافش بود به تصویب رسید.

بعد از طوق و پیکان، پنجه‌ای در شباهت به دست بریده ابوالفضل العباس نیز به روی علم اضافه شد. همچنین زمانی دو فانوس مانند از مکعبی به نشانه‌ی شام غریبان از آهن ساخته و دو کبوتر فلزی به نشانه اینکه از کربلا خبر کشته شدن اولاد پیغمبر را به مدینه می‌برد، اضافه شد، همچنین چند پر بلند به نشانه دلاوری سپاهیان اسلام زینت بخش علم شد و کم‌کم از تیغه‌ها یک زنگوله به شباهت زنگ کاروان حسین(ع) آویزان شد.

شاهرودی: عَلَم مصداق شعائر حسینی است

فقیه مرحوم آقای سید محمد شاهرودی نسبت به شعائر سید الشهداء علیه السلام بسیار حساس و سخت گیر بودند؛ ایشان برهنه سینه زدن و لطمه زدن و راه‌اندازی دسته‌جات عزاداری با علم و کتل را از شعائر حسینی که از مصادیق شعائر الله است، می‌دانستند.

در بخش «موزه تاریخ حرم رضوی» علاوه بر ضریح قدیمی حرم امام رضا (ع)، پنجره فولاد‌های قدیمی؛ گنجینه‌ی مهمی از لوازم تاریخی ایرانیان در عزاداری محرم حضرت سیدالشهدا(ع) به‌نمایش گذاشته شده است. علم‌ قدیمی مربوط به قرن ۱۳ هجری قمری در اصفهان یکی از گنجینه‌هایی است که در این موزه نگهداری شده است؛

در توضیح یک علم نوشته شده است:
«علامت فولادی زرکوب»
این علامت در قرن ۱۳ هجری قمری در اصفهان ساخته شده است. مشخصات این عَلَم بدین شرح است: این علامت دارای هفت تیغه است که در بالای تیغه اصلی آن، آیه «إنّا فَتَحنا لکَ فَتحاً مبینا» (سوره فتح/ آیه اول) دیده می‌شود و مزین به «اسماءالحسنی»، «پنج تَن آل عبا (علیهم‌السلام)» و ابیاتی از ترجیع‌بند محتشم کاشانی به خط ثلث و نستعلیق است.

باز این چه شورش است که در خلق عالم است
باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است
باز این چه رستخیز عظیم است کز زمین
بی نفخ صور خاسته تا عرش اعظم است
این صبح تیره باز دمید از کجا کزو
کار جهان و خلق جهان جمله درهم است
گویا طلوع می‌کند از مغرب آفتاب
کآشوب در تمامی ذرات عالم است
گر خوانمش قیامت دنیا بعید نیست
این رستخیز عام که نامش محرم است
در بارگاه قدس که جای ملال نیست
سر‌های قدسیان همه بر زانوی غم است
جن و مَلَک بر آدمیان نوحه می‌کنند
گویا عزای اشرف اولاد آدم است

پس از آن، عَلَم بزرگی بود که نام آن، عَلَم «شاه حسین» بود. طول این عَلَم، ۱۰ متر، ارتفاع آن، پنج متر و وزن آن تقریباً هزار کیلوگرم است. این عَلَم را شادروان حاج «غلامحسین غیورمرادی» معروف به «شاه حسین عَلَمدار» روز پنجم دی ۱۳۸۶ به حرم مطهر رضوی اهدا کرده است.

در توضیح این عَلَم آمده است:
این عَلَم یا علامت ۱۹ تیغه دارد و برخی لقب بزرگترین عَلَم ایران را به آن داده‌اند. عَلَم «شاه حسین» تا پیش از واقعه انفجار روضه منوره حرم رضوی در روز ۱۰ محرم ۱۴۱۵ ه‍. ق برابر با ۳۰ خرداد ۱۳۷۳ همه ساله در روز عاشورا و روز شهادت امام رضا (ع)، پیشاپیش همه عَلَم‌ها توسط عَلَم‌کش‌ها وارد حرم مطهر امام رضا (ع) می‌شد و در صحن انقلاب اسلامی در برابر پنجره فولاد، به نشانه احترام سر تعظیم فرود می‌آورد.

این عَلَم پیش از انتقال به موزه رضوی، در حسینیه کرمانی‌ها در محله پایین خیابان مشهد نگهداری می‌شد. حاج غلامحسین غیورمرادی از ارادت‌مندان خاندان عصمت و طهارت (ع) بود که از سال ۱۳۲۰ و در طی مدتی حدود ۷۰ سال با عشق و علاقه فراوان این عَلَم را توسعه داده و با افزودن اجزاء گوناگون آن را تکمیل کرد.

وی یک سال پیش از سفر ابدی‌اش به پیشنهاد «علی‌اصغر نعیم‌آبادی» که یکی از دوستان دیرینه‌اش و از خادمان قدیمی حرم مطهر رضوی بود، این عَلَم را وقف موزه رضوی کرد.

انتهای پیام/ 118