در ایام منسوب به حضرت صدیقه طاهره سلام الله علی‌ها در فاطمیه دوم هستیم. یکی از شأن‌های پیامبر اعظم (ص) به عنوان آخرین، کامل‌ترین و جامع‌ترین رسل که آورنده عصاره شریعت تمامی انبیا می‌باشد، تبیین حقایق الهی و قرآنی است. این وظیفه اصلی و تعیین کننده تبیین، خطی است که بعد از رحلت پیامبر (ص) نیز باید ادامه پیدا کند. حضرت فاطمه (س)، به عنوان عصمت کبرای الهی، جز پنج نفر اصحاب کساء و اهل بیت (ع) است که آیه تطهیر در شأن وی نازل شده و به این واقعیت، خود پیامبر (ص) بار‌ها تأکید داشته اند.
به همین مناسبت با «معصومه ظهیری» استاد حوزه و دانشگاه به گفت‌وگو نشستیم تا به واکاوی نکات اعتقادی، اخلاقی سخنان حضرت زهرا (س) بپردازیم:
معصومه ظهیری استاد حوزه و دانشگاه در گفت‌وگویی اظهار داشت: حضرت زهرای مرضیه را می‌توان از ابعاد مختلف و در نگاه پیامبر اکرم (ص)، آیات قرآن کریم، منزل امام علی (ع)، در دفاع از ولایت و امامت و همچنین در گفتار فرزندان خویش مشاهده کرد، فرزندانی که بعضاً ایشان را ندیدند، اما به عنوان مادر از حضرت یاد می‌کنند و ایشان را می‌ستایند، شناخت.
وی افزود: به گونه‌ای که امام صادق (ع) در ذیل آیه إِنَّ اللَّهَ اصطَفاکِ وَطَهَّرَکِ وَاصطَفاکِ عَلیٰ نِساءِ العالَمینَ می‌فرماید حضرت مریم برگزیده زنان زمان خویش بود و خداوند این قابلیت را برای حمل حضرت عیسی (ع) به ایشان عنایت کرد، اما آن کسی که برگزیده و انسان ویژه‌ای در دو عالم است مادرمان حضرت زهرای مرضیه هستند.
ظهیری حضرت زهرا (س) را بر اساس روایات، انسیه الحورا و کوکب دری خواند و گفت: یکی از راه‌هایی که انسان می‌تواند شخصی را معرفی کند آثار به جای مانده از خود اوست. برای مثال یک نویسنده را از قلمش، یک سخنران را از گفتار، سیره و عملکردش می‌توان شناخت از این رو زمانی که به بیان ابعاد شخصیتی فرد می‌پردازیم در اصل به معرفی آن فرد اقدام کرده‌ایم.
این استاد حوزه و دانشگاه به سخنرانی‌ها و خطبه‌های حضرت زهرا (س) در جمع مهاجر و انصار اشاره و تصریح کرد: حضرت زهرا (س) در موضوعات مختلف، چون در جریان انحرافی که در مساله غصب امامت و خلافت ایجاد شد، دیگر مساله مربوط به هجوم به خانه امامت و مظهر نزول وحی الهی بود، یکی دیگر بحث پیمان شکستن و اختلافاتی که در میان صحابی و بعد از رحلت پیامبر ایجاد شد و دیگر مربوط به خطبه معروف مسجد که به خطبه فدکیه معروف است به ایراد سخنرانی پرداختند.
نقد ارتجاع علنی امت اسلامی
وی به موضوع خطبه فدکیه اشاره کرد و گفت: موضوع این خطبه فقط بحث غصب ارث و یا بحث غصب فدک و ستاندن مال حضرت به ناروا نیست گرچه در اهداف سیاسی که در پشت غصب فدک نهفته است کوتاه کردن دست امام از مساله قدرت و ثروت وجود دارد و حضرت زهرا به درستی در خطبه فدکیه به این نکات اشاره می‌کنند گویا طبق آیاتی که بیان می‌کنند حضرت یک ارتجاع علنی و بازگشت ناروا را با بیان شیوا نقد می‌فرمایند حتی اگر پیامبر از میان شما رفت آیا بر می‌گردید؟ لذا خطبه حضرت حاوی نکاتی است که لازم است که در میان آن مداقه بیشتری صورت بگیرد.
ظهیری ادامه داد: خطبه فدکیه حاوی بیان دستاورد‌هایی است که پیامبر اکرم برای امت به ارمغان آوردند و باقی گذاشتند. گویی حضرت آنچه را که پیامبر اکرم برای امت آوردند را مرور می‌کنند به گونه‌ای که ایشان در ابتدا مساله توحید را بیان می‌کنند و در آن بخش حمد و ستایش خداوند را و اقرار به خدا شناسی و خدا محوری در حیات دنیوی و طبیعتاً در باور و اعتقاد را مطرح می‌کنند. بعد از این مساله آن چیزی که پیامبر برای امت آورد حتی مسائلی مانند بهداشت و سلامت، کنشگری اجتماعی، بر هم زدن تبعیض‌ها، عدالت اجتماعی، عدالت اقتصادی و هر چیزی که به نفع انسان‌ها است را بیان می‌کنند. شاخصه و ویژگی جالبی که خطبه فدکیه دارد این است که حضرت سخنان خویش را مستند به آیات قرآن کریم می‌کنند قرآنی که منشور جاوید و معجزه الهی و بزرگ‌ترین و مهمترین باقی مانده از پیامبر به شمار می‌رود.
این استاد حوزه و دانشگاه با استناد به حدیث ثقلین عنوان کرد: حضرت نماد بلافصل و یادگار پیامبر هستند که به قرآن کریم استناد می‌کنند قرآنی که با عنوان ثقل سفارش شده پیامبر محسوب می‌شوند که حلال و حرام آن تا روز قیامت قابل تغییر نیست؛ بنابراین گویا خطبه فدک اصول دین را بیان می‌کند و فروع را با عنوان آنچه که مسلمانان باید به آن عمل کنند و به آن تمسک کنند تبیین می‌فرمایند.
وی با بیان اینکه حضرت زهرا در خطبه فدک عدالت اجتماعی را با بیان جایگاه امام و قرآن ناطق تبیین می‌کنند گفت: حضرت در اینجا از جایگاه ولایت دفاع می‌کنند و آن غصب جایگاه ولایت و کوتاه کردن دست امام از حرکت اجتماعی را نقد می‌کنند؛ و محاجه می‌کنند با کسانی که این مسیر شکاف اجتماعی و اختلاف میان امت و بدعت‌ها را بنا گذاری می‌کنند. شیوه حضرت مخالفت با بدعت‌ها و نوآوری‌هایی است که موجب تفرقه و روی‌گرداندن از سیره و روش و سنت پیامبر و عمل به فرامین الهی است.
مباحث اخلاقی خطبه فدکیه
ظهیری به بخش دیگری از خطبه فدک که مباحث اخلاقی است اشاره و عنوان کرد: بخشی از خطبه نیز مباحث اخلاقی است که یکی از موارد همان سلامت اجتماعی، رفتار‌های اجتماعی، آداب اجتماعی و اخلاقیات اجتماعی است یعنی هم اعتقادات و هم عمل به دستورات الهی را در قالب احکام و اخلاق که زیر بنای تعهد به فرامین قرآن و سنت است را بیان می‌فرمایند.
این استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: حضرت زهرا در خطبه فدک یک دوره باز خوانی آنچه که پیامبر برای امت اسلام آوردند که عمل به آن باعث می‌شود انسان‌ها در حیات خودشان حیاتی بر اساس سلامت عدالت و حریت را تجربه کنند و در آخرت به اجر و پاداشی که خداوند در سایه سار عمل کردن به دستورات الهی قرار داده است، را بیان می‌کنند. برای همین بسیاری از شارعان توصیه می‌کنند خطبه فدک خوانده شود و در مضامین آن تفکر و تأمل شود.
وی افزود: گویا رجوع به سیره و سنت پیامبر و رجوع به عمل به آیت قرآن را حضرت در این خطبه سفارش می‌کنند و می‌فرمایند اگر کسی روی بگرداند از آن چیزی که خداوند برای او مقرر کرده در همین زندگی دچار فشار و سختی می‌شود و نابینایی در قیامت و عدم بصیرت و آگاهی و معرفت را در دنیا نسبت به رحمت الهی نصیبش می‌شود.
ظهیری اضافه کرد: همچنین حضرت مدت کوتاه بعد از رحلت پیامبر را برای جامعه یک تذکر، تلنگر و یادآوری بیان می‌کنند و امت اسلام را برحذر می‌دارند که مبادا بعد از رفتن پیامبر جامعه دچار پراکندگی، اضطراب، تشویش و فراموش کاری شود. از این رو می‌فرماید اگر شما این امر را فراموش کنید دچار خود فراموشی می‌شوید و انسان‌های سرگردانی می‌شوید که نمی‌توانید به سوی مقصد و مسیر فلاح گام بردارید. آن‌هایی که اطاعت از دستور خدا می‌کنند نصرت و فوز و فلاح شامل حال آن‌ها می‌شود.
این استاد حوزه و دانشگاه بیان داشت: بنابراین گرچه ظاهر خطبه جنبه فردی دارد و حضرت به عنوان نماد مقاومت در مقابل باطل به دفاع از حق شخصی و مقابله با بدعت اقدام می‌کند و در بیانات خویش می‌فرمایند این بدعت است که بگویند دختر پیامبر از پدر ارث نمی‌برد؛ بنابراین بخشی از خطبه دفاع از حق و دفاع از فرامین الهی است، اما مضمون خطبه اختصاص به جنبه فردی ندارد و در اصل حضرت یک روش عدالت محور و ایستادن در مقابل باطل و دفاع از حق و فهم مفاهیم اسلامی و پیشگیری از تفرقه و وحدت رویه را در جامعه ابلاغ می‌کنند.
وی در پایان خاطرنشان کرد: این وحدت رویه باعث می‌شود همه به آنچه که پیامبر برایشان باقی گذاشته‌اند یعنی ثقلین را بشناسند و دنبال آنان راه بروند و با عنوان مسیر صراط مستقیم و چراغی که فرا راه انسان‌ها است و راه رستگاری و رسیدن به منافع فردی و اجتماعی در دنیا و آخرت را برای جامعه اسلامی مشخص می‌کنند. راه روشن سعادت و سلامت و حاکمیت بر اساس عدل را می‌توان در جای جای سخنان حضرت مشاهده کرد از این رو خطبه فدک از جمله یادگاری‌های گران‌سنگی است که برای علاقمندان در همه ادوار درس آموز است و جای دارد در مناسبت‌های مختلف این خطبه شرح و توصیف و توضیح آن در کتب درسی جای داده شود و خوانش آن به همه توصیه شود.
منبع: مهر
انتهای پیام/ ۱۳۴
