مرور تاریخ ایران از کیانیان تا دلایل پیدایش انقلاب اسلامی

به گزارش گروه سایر رسانههای دفاع پرس، کتاب تاریخ ایران در دو بخش پیش از اسلام و پس از اسلام تدوین شده، از این رو برخی مطالب مهم آن در بخش نخست شامل «پیشدادیان»، «هخامنشیان»، «پارت ها»، «عصر ساسانی» و در بخش دوم «از غزنویان تا مغول»، «زندیه» و «از قاجاریه تا پهلوی» است.
رضا شعبانی در مقدمه کتاب می نویسد: «کوشش مولف بر آن است تا اهم وقایع کشور را تدارک بیند و در حالی که خود به ضعف های بنیادی کار متوجه است تا حدی نیز مشکل را در این امر می یابد که ناگزیر به گزینش نکات و دقایقی از میان انبوه حوادث مهم زندگانی ملت عزیز ایران بوده است.
بر این اساس، بخش کوچک تر کتاب به شرح احوال سلسله های پیش از اسلام ایران و خاصه عصر اساطیری و قهرمانی و دوره های تاریخی از مادها و هخامنشیان تا جانشینان اسکندر مقدونی و روی کار آمدن اشکانیان و ساسانیان پرداخته است و چون بنا بر اختصار بوده، از ذکر جزئیات حکومتی پادشاهان متعدد سه سلسله اخیر اجتناب ورزیده است.»
در صفحاتی که به پیشدادیان می پردازد، می خوانیم: «عنصر اصلی دوران پیشدادیان اگر در دوره چهار پادشاه نخست، آبادانی جهان و متمدن ساختن مردم است، در دوره دوم که تا پایان عصر ادامه می یابد، آشفتگی کار ایران و جهان است.
سلسله پیشدادی از بعد از نخستین پادشاه دچار گسست شد و در طول دوران آنها چندبار به تکرار انجامید؛ بنای برادرکشی و نظرهای طامع شاهزادگان عصر از همان دوره نهاده شد. حمله های بیگانگان، دیوها، کشته شدن یکی از شاهان ایران در اسارت و بی پادشاه ماندن ایران در چند نوبت بر روی هم اوضاع و احوالی را شکل می دهد که اندیشیدن در آن نابسامانی ذاتی حکومت و سیاست را در ایران از کهن ایام به ذهن ها متبادر می کند.
ایران و ایرانی با هر آنچه از پیشرفت و تکامل و تمدن برای خود و جهان به ارمغان آورده بود و با آن مایه غنی برخورداری از وجود پهلوانان بی همال که پشت و پناه ایران و مردمش بودند، از پگاه تاریخ خود در امر بنیان گذاری دستگاه حکومتی محکمی که درست کار کند و کار مملکت را سامان دهد و مطمح نظر است.»

** نقض سنت های صالح گذشتگان در انتخاب جانشین
مطالب بعدی به هخامنشیان اختصاص دارد و در سطوری از آن آمده است: «داریوش با دست یاری اشراف قبایل (شش تن) توانست بر اریکه سلطنت تکیه زند و چون در میان آن هفت تن وی از نظر اصل و نسب، اصیل ترین فرد پارسی بود، بعد از پدرش «ویشتاسب» نزدیک ترین شخص به تخت سلطنت محسوب می شد و چون پارسی های قدیم خیلی اشرافی بودند و عقیده راسخ داشتند که باید شخصی از خانواده سلطنت بر تخت بنشیند، بعید است که در باب تقدم ویشتاسب یا داریوش اختلاف نظری پیش آمده باشد. تا به شیهه اسبی متوسل شده باشند.
کناره گرفتن اتاون نیز به همین جهت بوده است، چه او می دانسته که شخص دیگری به جز داریوش نمی تواند سلطنت کند.»
پارت ها پس از هخامنشیان مدنظر مولف قرار گرفته است.
وی می نویسد: «البته عمل فرهاد اول در تاریخ ایران منحصربه فرد نیست. این مصلحت اندیشی در مورد روی کار آمدن امیر اسماعیل سامانی هم صادق است. اما مصلحت مهمی که فرهاد در نظر گرفت با توجه به موقعیت خاص دولت پارت در شرایط هجوم دولت سلوکی از غرب و دولت باختر از شرق بود و سرنوشت دولت جوانان پارت چنین تصمیم گیری را می طلبد.
با گذشت ایام و دور شدن پارت ها از اخلاق آریایی و توجه به امیال شخصی و تحت تاثیر کنیزان قرار گرفتن و نفوذ فرهنگ و عوامل یونان و روم، در اراده حاکمیت و نیز به دنبال گسترش خود دوستی ها؛ سنت های صالح گذشتگان در انتخاب جانشین نقض شد و مصالح کشور و حتی قوم هم فراموش گردید.»
عصر ساسانی صفحات گسترده ای از کتاب را از آن خود کرده و درباره «شاه آرمانی، اندیشه سیاسی حاکم بر ایران باستان» می خوانیم: «نفوذ چشم گیر اندیشه های دینی و اختلاط آن با قدرت سیاسی، موجب تغییرات عمده ای در نظام سیاسی کشور شد. برای درک حوادث عصر لازم است که به تشریح ساختار سیاسی و سازمان های اداری ایران دوره ساسانی بپردازیم و سیمایی از «شاه آرمانی» را که محور تفکر غالب آن دوران بود، تصویر کنیم؛ زیرا این اندیشه به ملاحظات نظری مبنا و اساس حاکمیت ساسانی است.
نظام پادشاهی سنتی، تا انقلاب مشروطه، تنها شکل حکومت مقبول در ایران بود. اما این نظام با همه معایب خود در ایران باستان، مبتنی بر یک سلسله مبانی و اصولی بود که در چارچوب نظری و سیاسی آن می باید پادشاه از ویژگی ها، خصال و توانمندی های خاصی برخوردار باشد، به نحوی که وی را تا سرحد یک اَبَر انسان بالا می برد. شاه آرمانی نماینده مستقیم خداوند برای حکومت و هدایت سیاسی بندگان به شمار می رفت و صرف نظر از شیوه ها و راه هایی که برای رسیدن به قدرت برگزیده بود، مظهر اراده خداوند و موجودی ممتاز و استثنایی تلقی می شد.»
** توسل سامانیان برای تضعیف دهقانان به عنصر ترک
مولف در بخش دوم کتاب «ایران بعد از اسلام» را مدنظر قرار داده و آورده است: «پادشاهان پیش از اسلام ایران به شدت مراقب مرزهای شمال شرقی کشور بودند و از دورترین اعصار تا پایان عمر دولت اشکانی، از این سرحدات که جزو بخش های آسیب پذیر ایران بود به سختی و شدت محافظت می کردند؛ تا آنجا که شمار متنابهی از شاهان و پهلوانان نیز در جنگ های با زردپوستان مهاجم جان باختند.
آخرین حکومت ایران پیش از اسلام، یعنی ساسانیان نیز در طول دوران فرمانروایی خود با تمام قوا در مقابل حمله های ترک ها ایستادگی کردند و مانع ورود نیروهای نژاد زرد به مرزهای قلمرو خود شدند. اما با ورود اسلام به ایران و سپس گسترش آن تا ماوراءالنهر و حدود چین، ترک ها نیز عمدتا به وسیله ایرانیان به اسلام گرویدند و با حضور در جامعه مسلمانان، جواز ورود به مرزهای داخل ایران نیز به آنها داده شد.
سامانیان که با کهن زمین داران ایرانی (دهقانان) درگیری داشتند، برای تضعیف دهقانان به عنصر ترک متوسل شدند، به ویژه که توانایی نظامی ترک ها بسیار چشم گیر بود.»
مرور عصر قاجار و چگونگی برآمدن رضاخان در صفحاتی از کتاب مورد بررسی قرار گرفته و با اشاره به ملاقات آیرونساید با رضاخان آمده است: «چند روز قبل از استعفای مشیرالدوله نیروهای انگلیسی که از منجیل تا قزوین گسترده شده بودند، اطراف قوای قزاقی را که در آقابابا اردو زده بودند، محاصره کردند.
فرماندهی نیروهای انگلیسی را ژنرال آیرونساید بر عهده داشت. در دوم نوامبر 1920 م که افسران ارشد قزاق اطراف ژنرال آیرونساید را گرفته بودند، نامبرده به آنان گفت ما می خواهیم به شما کمک کنیم تا افسران روسی را که در استخدام دولت هستند، از خدمت ایران خارج نمایی. به عوض آن به وسیله افسران انگلیسی که به شما داده می شود، تشکیلات نظامی مرتبی ایجاد می کنیم تا از هر حیث وسایل آسایش و راحتی و نیرومندی شما را فراهم آوریم.
در این هنگام هیچ یک از افسران قزاق در پاسخ اظهارات مشارالیه چیزی نمی گویند و همه به سکوت برگزار می نمایند؛ فقط رضاخان میرپنج سکوت را در هم شکسته با کمال تهور و درشتی جواب می دهد که ما قزاق اعلیحضرت شاهنشاهی هستیم و خدمتگزار دولت ایران و در تمام موارد کاملا مطیع و فرمان بردار اوامر و دستوراتی هستیم که از مرکز به ما داده می شود و در این مواردی که پیشنهاد می نمایید هیچ گونه پاسخ مثبتی نمی توانیم اظهار نماییم.
اگر شما فرمایشی و یا پیشنهادی دارید به هیئت دولت برده» مطرح نمایید اگر مورد تصویب واقع شد دولت به ما دستور خواهد داد. البته در این صورت اجرا خواهیم نمود. ولی فعلا با این کیفیت نمی توانیم کوچک ترین دستور شما را به موقع عمل بگذاریم...»
پس از بررسی سلسله قاجار، نوبت به دوره پهلوی اول و فراز و فرود رجال سیاسی می رسد. درباره چگونگی حذف داور از سیاست می خوانیم: «روز 21 بهمن 1315 ش خبر خودکشی داور در همه جا منتشر شد. این خودکشی نیز موجب شایعاتی گردید و علت اصلی آن مبهم باقی ماند. مخبرالسلطنه می نویسد: «از رجال این دوره داور به بصیرت در قوانین اروپا منزلتی کسب کرده بود، اخلاقا هم از سایرین مزیت داشت.
در وزارت عدلیه اختیاراتی از مجلس گرفت و اصلاحاتی کرد و یک دوره قانونی به دفتر آورد، اواخر هم وزارت مالیه داشت، به تقرب مفتخر بود، از او بزندقه ندیدیم و به عفت قائل بود. بعضی مالیات ها که به ضرورت، شاید هم به اجبار به مجلس می برد و می گذراند، دلخوری در جماعتی تولید کرده بود و ...
** طرح های استراتژیک آمریکا در خلیج فارس
در رابطه با برخی مسائل مهم در آغاز سلطنت پهلوی دوم و غائله آمده است: «قوام پس از اطمینان خاطر از جانب همسایه شمالی به ایران بازگشت و تلگرافی به استاندار آذربایجان که ظاهرا نماینده دولت و در باطن از دوستان پیشه وری بود، بدین مضمون مخابره کرد: «انتخابات آذربایجان باید تحت نظر بازرسان مخصوص و قوای انتظامی که از تهران فرستاده می شود و در نهایت آزادی صورت گیرد.»
چهار ساعت پس از مخابره این تلگراف به دکتر جاوید، استاندار آذربایجان، رادیو مسکو تفسیر شدیداللحنی از آن به عمل آورد و قوام نامه محرمانه ای به شخص استالین نوشت قول و قرارهای مسکو را یادآور شد و اظهار امیدواری کرد که به زودی امتیاز نفت شمال را به روسیه بدهد. نامه نخست وزیر سبب اطمینان خاطر سران شوروی شد و دیگر دخالت عمده ای در امر آذربایجان نکردند. قوام السلطنه بعد از جلب اعتماد استالین، در 5 آذر 1325 ش به حضور شاه رسید و فردای آن روز به دستور شاه و طبق نقشه سپهبد رزم آرا، قوای نظامی به جانب حرکت کرد. قوای نظامی مرکز در روز 21 آذر تبریز را اشغال کرد و سران فرقه به شوروی گریختند.»
سیاست خارجی محمدرضاشاه و به ویژه رابطه با آمریکا در چارچوب خاصی قرار داشت. شعبانی درباره این سیاست می نویسد: «در سال 1347 دو حادثه باعث شد که شاه در خط مقدم طرح های استراتژیک آمریکا در خلیج فارس قرار گیرد. یکی جنگ ویتنام بود که نشان داد آمریکا نمی تواند از آن پیروز برون آید و دیگری اعلام تصمیم انگلستان مبنی بر این که آن کشور در 1971 م تعهدات نظامی خود را در شرق سوئز پایان می دهد.
بدین ترتیب حضور ایران در محاسبات استراتژیک ایالات متحده، اهمیتی بیش از پیش پیدا کرد. شاه با استفاده از موقعیت به دست آمده، به سودای تأمین منافع بیشتر برای ایران به پیش تاخت.»
فرار شاه از ایران یکی از اتفاقات سرنوشت ساز بود و با این حرکت مبارزان به پیروزی نزدیک شدند. درباره برخی جزئیات اتفاقات رخ داده بعد از فرار شاه می خوانیم: «وقتی شاه، در بیست و ششم دی ماه 1357 تصمیم به عزیمت از ایران گرفت، دیگر مسلم بود که شمارش معکوس خاتمه کار رژیم شاهنشاهی آغاز شده و عمر دولت و اقبال سلسله پهلوی به پایان رسیده است.
در دوازدهم بهمن ماه همین سال بود که سرانجام هواپیمای حامل رهبر انقلاب که از پاریس برخاسته بود، در تهران به زمین نشست و به فاصله کمی، پس از انتصاب مهدی بازرگان به نخست وزیری، سازمان ها و نهادهای گوناگون حکومتی، همبستگی خود را با وی اعلام نمودند. پس از اعلان بی طرفی ارتش در روز 22 بهمن 1357، صدا و سیما و دیگر دستگاه ها، به انقلابیون پیوستند و در همان روز، حکومت جمهوری اسلامی به سراسر گیتی معرفی شد.»
کتاب «تاریخ ایران» در 498 صفحه، با شمارگان یک هزار نسخه و به قیمت 300 هزار ریال از سوی انتشارات موسسه ندای تاریخ منتشر شده است.

منبع:ایرنا