ملی شدن صنعت نفت با حمایت مردمی و اجماع فراگیر نخبگان سیاسی

گروه اخبار داخلی دفاع‌پرس: یکی از مقاطع درخشان در مسیر آزادی‌خواهی و مقاومت ملی مردم ایران در برابر استعمار، بدون تردید مبارزه برای ملی کردن صنعت نفت است.

ملت بزرگ ایران، همواره در مبارزه با استعمار و استکبار در منطقه و حتی جهان، پیشتاز و ثابت قدم بوده است. ایرانیان هرگز استقلال، غرور و عزت ملی خود را با عافیت طلبی، معامله نکرده‌اند.

در منش، فرهنگ و اخلاق و زندگی سیاسی و اجتماعی ایرانیان، استقلال و عزت جایگاه ویژه‌ای داشته و دارد؛ وجود سرداران مبارز و مقاوم در برابر تهاجم نیرو‌های خارجی در مناطق مختلف کشور، از جنوب رئیسعلی دلاوری تا سرداران آذربایجان و سردار جنگل، که همه بیرق مقابله با کسانی که چشم طمع به این آب و خاک داشته‌اند را بر دوش گرفتند و جان خود را فدا کردند، شاهدانی افتخارآمیز بر این مدعا هستند؛ که تمام ایرانیان به آن‌ها می‌بالند.

جنبش آزادی‌خواهی و مقاومت ملی مردم ایران در برابر استعمار، مسیری صعب، طولانی و پر فراز و نشیب را از دوران قاجار تا انقلاب اسلامی تجربه کرده است. یکی از این مقاطع درخشان و پر افتخار، بدون تردید مبارزه سترگ برای ملی کردن صنعت نفت است.

تصویب قانون ملی شدن صنعت نفت ایران در روز ۲۹ اسفند سال ‎۱۳۲۹، نقطه عطفی در تاریخ سیاسی، اقتصادی و مبارزات مردم ایران برای نجات سرمایه های ملی این مرز و بوم از دست بیگانگان به شمار می رود.

زمانی که اولین چاه نفت در ایران در بیش از یکصد سال قبل در منطقه مسجد سلیمان در استان خوزستان توسط یک شرکت انگلیسی کشف شد، دولت وقت ایران هیچ آگاهی و درکی از این اتفاق مهم نداشت. اما کاشفان آن به خوبی می‌دانستند به چه ثروتی در ایران دست یافته‌اند و پایه‌های استعمار خود در ایران را با قراردادهای استثماری استخراج، تولید و فروش نفت خام ایران بنا نهادند. شرکت های خارجی سالها سرمایه مردم ایران را به تاراج بردند و دولت های وقت ایران هیچ گونه تلاش و توجهی برای احقاق حقوق مردم انجام ندادند.

محمد مصدق  بزرگمرد تاریج سیاسی و اقتصادی ایران حرکت بزرگی را در کشور آغاز کرد که سنگ بنای تفکر اقتصاد بدون نفت بود. وی در شهریورماه ۱۳۲۰ و سقوط رضاخان، در انتخابات دوره چهاردهم مجلس وقت، بار دیگر به مجلس راه یافت. شرایط بین المللی در این دوره، به نحوی بود که کشورهای مختلف به ویژه روسیه، انگلیس و آمریکا با پیشنهادهایی به دولت ایران، خواستار کسب امتیاز نفتی بودند و از آنجا که انگلیس، امتیاز بهره برداری از منابع نفت جنوب کشور را در اختیار داشت، روسها درصدد کسب امتیاز منابع نفتی شمال و آمریکایی ها نیز به دنبال امتیاز نفت، در ایران بودند.

دکتر مصدق که رهبری گروهی متشکل از ‎ ۱۶تن از نمایندگان مجلس چهاردهم را برعهده داشت، در خصوص واگذاری امتیاز نفت به خارجی‌ها گفت: به بهانه اینکه به یک کشور نفت داده شده است، نباید به هیچ کشور دیگری امتیاز داد چراکه این دور باطل تمامی نخواهد داشت.

مصدق در دوران مبارزات خود برای ملی کردن صنعت نفت، بارها بر این نکته تاکید داشت که ایرانیان باید خود منابع نفتی کشورشان را اداره و بهره برداری کنند. دکتر مصدق برای مقابله با فشار شوروی برای گرفتن امتیاز نفت شمال ایران، قانونی را در این دوره مجلس به تصویب رساند که دولت از مذاکره در مورد امتیاز نفت تا زمانی که نیروهای خارجی در ایران هستند، منع می‌شد.

حرکت ملی شدن صنعت نفت در شرایطی شکل گرفت که ایران بزرگترین تولیدکننده نفت خام خاورمیانه بود و پس از آمریکا، ونزوئلا و شوروی سابق؛ چهارمین تولیدکننده معتبر نفت خام دنیا محسوب می شد. در آن دوران، کل تولید نفت خام ایران، ‎ ۳۲ میلیون تن در سال معادل بیش از یک سوم مجموع تولید نفت خام خاورمیانه ‎۹۰میلیون تن در سال بود. از سوی دیگر، ایران ‎ ۹۰ درصد نفت خام مورد نیاز اروپای غربی را در آن دوران تامین می کرد.

بدنبال تلاش های دکتر مصدق برای نجات سرمایه های کشور از دست بیگانگان، دربار پهلوی اجازه نداد وی در دوره پانزدهم مجلس، به مجلس راه یابد. در این دوره هدف عوامل وابسته به انگلیس این بود که قرارداد سال ۱۹۳۳ دوره رضاشاه را به دست دولت ساعد مراغه‌ای و با تصویب مجلس تنفیذ کنند. اما بر اثر فشار افکار عمومی مقصود انگلیسی‌ها تأمین نشد و عمر مجلس پانزدهم به‌ سر رسید.

لذا، نارضایتی انگلیس از حرکت ملی شدن صنعت نفت و تلاش برای برهم زدن این حق خواهی ملت ایران، امری کاملاً طبیعی بود. شرکت نفت انگلیس که به دلیل تاراج منابع نفتی ایران، دارای سرمایه هنگفتی شده بود اکنون منافع خود را در خطر می دید. گسترش فعالیت‌های سیاسی پس از شهریور ۱۳۲۰ سبب گسترش مبارزات مردم و به ویژه توجه آنان به وضع قرارداد نفت شده بود. دکتر مصدق در مجلس و بیرون از آن این جنبش را که به «نهضت ملی شدن نفت» معروف شد، هدایت می‌کرد.

در انتخابات مجلس شانزدهم با همه تقلبات و مداخلات شاه و دربار، مصدق در دور دوم انتخابات، به مجلس راه یافت و در این دوره طرح ملی شدن صنعت نفت به رهبری وی در مجلس تصویب شد. قانون ملی شدن صنعت نفت در واقع پیشنهادی بود که به امضای همه اعضای کمیسیون نفت در مجلس شورای ملی ایران در ۱۷ اسفند ۱۳۲۹ به مجلس ارائه شد.

کمیسیون نفت، کمیسیونی بود که در اول تیرماه ۱۳۲۹ در دوره شانزدهم مجلس شورای ملی ایران برای رسیدگی به لایحه نفت (معروف به لایحه گس-گلشائیان) تشکیل شد. همین کمیسیون پیشنهاد ملی شدن صنعت نفت را در اسفند ۱۳۲۹ به مجلس ارائه داد.

سرانجام با تلاش‌های دکتر مصدق و همراهان وی، ماده واحده ملی شدن صنعت نفت در روز ۲۴ اسفند ماه سال ۱۳۲۹ در مجلس شورای ملی مطرح و در روز ۲۹ اسفندماه همان سال به تصویب رسید.

رمز پیروزی جنبش ملی شدن صنعت نفت، بدون تردید درایت، پایمردی و غیرت ملی رهبران آن و همچنین حمایت مردمی و اجماع فراگیر نخبگان سیاسی بود. اگرچه برخی از آرمان‌های این جنبش با کودتای ۲۸ مرداد علیه دولت ملی و منافع مردم، با دخالت، همراهی و نقش مستقیم آمریکا و قدرت‌هایی که منافع خود را در ملی شدن صنعت نفت از دست رفته دیدند، منکوب و دوره‌ای از فترت و اختناق در کشور حکمفرما شد، اما آرمان‌های آزادی خواهی، دستیابی به استقلال همه جانبه و جلوگیری از خروج و چپاول سرمایه‌های ملی توسط بیگانگان و کمپانی‌های چند ملیتی سرانجام، و با پیروزی انقلاب اسلامی به ثمر نشست.

در سالروز ملی شدن صنعت نفت ایران، یاد و خاطره دکتر محمد مصدق، همراهان صدیق او و تمام مبارزان و شهدای راه پر افتخار استقلال، آزادی و عزت ایران عزیز را گرامی می‌داریم.

انتهای پیام/341