نظام انتخاباتی مقدمه تشکیل دولت اسلامی

به گزارش گروه سایر رسانه های دفاع پرس، نظام های انتخاباتی به ندرت آگاهانه و عالمانه انتخاب می شوند و بیشتر تحت تاثیر امواج زودگذر یا رویدادهای تاریخی خاص و یا برگرفته از الگوهای متداول انتخابات در جهان هستند. تغییر نظام های انتخاباتی همواره با اصطکاکاتی روبهرو است.

معمولا انتخاب کنندگان، انتخاب شوندگان، مجریان و ناظران با نظام انتخاباتی که بدان خوگرفته اند، راحت هستند و نظام انتخاباتی جدید را محیط ناشناخته ای می دانند که می تواند برای نظام سیاسی مخاطره انگیز باشد. نگرانی از مشکلات اجرایی، نحوه مواجهه فعالان سیاسی با این سیاست های جدید، بازخوردهای رای دهندگان و ... بسیاری از تلاشهای تجدیدنظر طلبانه در نظام های انتخاباتی را ناکام می گذارد. در سلسله مقالات پیش رو بنا بر این داریم در آستانه دو انتخابات مهم مجلس خبرگان رهبری و مجلس شورای اسلامی به برخی ملاحظات و متغیر های ناظر بر نظام انتخاباتی در ایران در آستانه دهه پنجم انقلاب بپردازیم(1).

در نظام مردمسالاری دینی که در زنجیره حرکتی ملت ایران گام دوم (انقلاب اسلامی- نظام اسلامی- دولت اسلامی- جامعه اسلامی- تمدن اسلامی) محسوب می شود، نظام انتخاباتی مقدمه تشکیل دولت اسلامی است. بدیهی است تشکیل چنین دولتی تجانس مقدمه را می طلبد. لذا انتخابات در مردمسالاری دینی به لحاظ ماهیتی و روشی باید مبتنی بر یک الگوی اسلامی - ایرانی باشد.

بر این اساس برای ترسیم هندسه "نظام جامع انتخابات اسلامی - ایرانی" در ایران قرار می گیرد به لحاظ روشی باید سه مولفه اساسی را در نظر گرفت:
الف): ماهیت و تجربه 37 ساله برگزاری انتخابات در نظام مقدس جمهوری اسلامی
ب): تجربه جهانی در امر انتخابات
ج): هدف نظام مردمسالاری دینی از برگزاری انتخابات

الف): تجربه 37 ساله برگزاری انتخابات در نظام مقدس جمهوری اسلامی

نظام جمهوری اسلامی در 37 سال گذشته با برگزاری بیش از 30 انتخابات سالم و با شکوه تجربه غنی و بی بدیلی از انتخابات مبتنی بر ابزار تحلیل(SWOT) یعنی نقاط قوت، نقاط ضعف،فرصت ها و تهدیدها به دست آورده است. بر اساس اصل ششم (6) قانون اساسی در جمهوری اسلامی ایران امور کشور باید به اتکاء آراء عمومی اداره شود، از راه انتخابات: انتخاب رئیس جمهور، نمایندگان مجلس شورای اسلامی، اعضای شوراها و نظایر اینها، یا از راه همهپرسی در مواردی که در اصول دیگر این قانون معین میگردد.

انتخابات مانند سایر مقولات سیاسی و اجتماعی درمردمسالاری دینی بیش از آن که یک امر عرفی باشد، موضوعی ایمانی است.
شرکت در انتخابات چه برای کسانی که قرار است انتخاب شوند و چه افرادی که قرار است انتخاب کنند، تکلیف شرعی محسوب می شود. انتخابات برای مشارکت کننده متدین عرصه یک امتحان الهی است و مشارکت گسترده بیعت با ولایت و پذیرش مدیریت اسلام در اداره جامعه است. تعدادی از مردم هم که رای نمی دهند از این واقعیت و تکلیف دینی غافل هستند. چرا که حضور در انتخابات بر خلاف دموکراسی های غربی صرفا یک حق نیست بلکه تکلیفی است که بر دوش متدینین گذاشته شده است.اساسا در اسلام بیعت با امام حاضر یک تکلیف است و اگر کسی بمیرد اما با امام زمان خود بیعت نکرده باشد به مرگ جاهلی مرده است. "مَنْ ماتَ وَلَمْ یَعْرِفْ إمامَ زَمانِهِ ماتَ مَیْتَةً جاهِلِیَّةً " حضور گسترده در انتخابات به معنای اعلام  "و نحن شیعتک المصابة بمصیبتک، المحزونة بحزنک، المسرورة بسرورک السائرة بسیرتک المنتظرة لامرک "(2) خطاب به مولای زمان است.حضور گسترده مردم در انتخابات مختلف در ایران اوج ارادت و وفاداری آنها را به ولایت نشان می دهد و یقینا ولایتمداری یکی از دلایل اصلی مشارکت گسترده رای دهندگان ایرانی و تفاوت چشمگیر آن با راندمان دموکراسی های پیشرفته است.

ب): تجربه جهانی در امر انتخابات

تجربه جهانی انتخابات نیز از نمونه های اولیه آن در بینالنهرین، هندوستان و در بخشهایی از ایران(3) گرفته تا الگوهای مدرن انتخابات به عنوان دستاوردهای بشری یک منبع قابل اعتنا در طراحی نظام جامع انتخاباتی است. برخی پژوهشگران برای سادگی کار نظام های انتخاباتی را به سه دسته کلی تقسیم می کنند: نظام های اکثریتی، نظام های تناسبی و نظام های مختلط.

ج): هدف نظام مردمسالاری دینی از برگزاری انتخابات

مولفه سوم هدف نظام مردمسالاری دینی از برگزاری انتخابات است. انتخاباتی از نزاهت، طهارت و پاکیزگی که مطلوب اسلام است برخوردار می باشد که در نهایت منجر به انتخاب اصلح از بین صالحین گردد.خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید:" إِنَّ اللّهَ یَأْمُرُکُمْ أَن تُؤدُّواْ الأَمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا وَإِذَا حَکَمْتُم بَیْنَ النَّاسِ أَن تَحْکُمُواْ بِالْعَدْلِ إِنَّ اللّهَ نِعِمَّا یَعِظُکُم بِهِ إِنَّ اللّهَ کَانَ سَمِیعًا بَصِیرًا "

بدین معنا که "خدا به شما فرمان می دهد که امانتها را به صاحبانشان باز گردانید و، چون در میان مردم به داوری نشینید به عدل داوری کنید، خدا شما را چه نیکو پند می دهد هر آینه او شنوا و بیناست." (4) در واقع نظام اسلامی آمده است تا مسئولیت ها را به صالحین و اهل آن بسپارد. و تنها صالحین می توانند کشور را تامین کنند. حضرت امیر المومنین (علیه السلام) در خطبه 216  نهج البلاغه می فرمایند: "فَلَیْسَتْ تَصْلُحُ اَلرَّعِیَّةُ إِلاَّ بِصَلاَحِ اَلْوُلاَةِ، پس رعیت صلاح نپذیرد مگر آنکه والیان صلاح پذیرند."

یکی از انحرافات انتخابات متداول سکولار در جهان امروز الگوها و روندهایی است که منجر به انتخاب ناصالحین می گردد. انتخاباتی که در آن نتیجه انتخاب آزادانه و آنچه از صندوق ها بیرون می آید لزوما اصلح موجود نیست بلکه شخص یا جریانی است که منطبق با امیال نفسانی و مطامع دنیوی انتخاب کنندگان چه در سطح عامه و چه در سطح بازی سازانی است که در برخی مواقع حتی اجازه این نوع انتخاب غیر عقلانی را نیز از مردم می گیرند.

بر این اساس در طراحی نظام جامع انتخابات اسلامی- ایرانی

می بایست به سئوالات عمده ای پاسخ داد که در عین ملاحظه مشکلات گذشته به مسائل پیش رو نظر دارند. پرسش های مهم و به ظاهر ساده ای نظیر اینکه ما از نظام جامع انتخاباتی در ایران چه می خواهیم؟ قرار است خروجی این مکانیسم چه باشد؟ آیا حد نصاب رای و برگزاری انتخابات دو مرحله ای می تواند به شایسته سالاری کمک کند و یا می بایست به سوی انتخابات تک مرحله ای در تمام انتخابات ها حرکت نمود؟ آیا قائل به تقویت احزاب و جامعه مدنی در چارچوب نظام جامع انتخاباتی هستیم؟ آیا این ساز و کار در مسیر نوسازی نظام سیاسی که یکی از تاکیدات معظم له است(5) منجر به بستر سازی در مسیر نظام پارلمانی می شود و یا تقویت نظام ریاستی؟ آیا کارگزاران نظام سیاسی که از دل این نظام جامع انتخاباتی برای ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی، مجلس خبرگان و شوراهای اسلامی شهر و روستا گزینش می شوند تجانس و سنخیت لازم با مردمسالاری دینی را دارند؟ و پرسشهایی از این دست که تعیین و تنظیم سیاست های کلی نظام در حوزه انتخابات مسبوق به پاسخگویی آنهاست.

از سویی برخی دستور العمل های کلی و راهنما نیز وجود دارد که می تواند به سیاستگذاران در طراحی نظام انتخاباتی کمک کند به عنوان نمونه اینکه؛

* نظام انتخاباتی را ساده و روشن نگه دارید
* از نوآوری نهراسید
* به عوامل محیطی و عوامل زودگذر توجه داشته باشید
* رای دهندگان را دست کم نگیرید
* نظام انتخاباتی بر شمولیت و حضور تمامی گروه های ذی نفع تاکید داشته باشد
* در فرایند انتخاب یک نظام انتخاباتی همه گروه ها مشارکت داده شوند
* نظام انتخاباتی را برای تمامی بازیگران کلیدی مشروع و قابل قبول کنید
* سعی کنید تاثیر رای دهندگان را به حداکثر برسانید
* تاثیر رای دهندگان را به نفع تشویق احزاب سیاسی منسجم متعادل کنید
* لزوما ثبات درازمدت و مزایای کوتاه مدت همیشه با هم سازگار نیستند
* نظام های انتخاباتی را التیام بخش تمامی مشکلات مپندارید
* تاثیر نظام های انتخاباتی را زیاد دست کم نگیرید
* به ضرورت موافقت رای دهندگان با انجام دادن تغییرات توجه داشته باشید
* تصور نکنید که نقایص را بعدا می توان به سادگی برطرف کرد
* اسیر نظام انتخاباتی پیشین نشوید
* پیامدهای احتمالی هر نظام انتخاباتی برای منازعات اجتماعی را مورد توجه قرار دهید
* حوادث نا معمول و غیر مترقبه را در نظر گرفته و برایشان برنامه داشته باشید(6)
پی نوشت ها:
1- این سلسله مقالات با همکاری برادر ارزشمندم آقای ابراهیم محسنی آهوئی در یک دوره مطالعات تطبیقی و نشست های کارشناسی در مرکز تحقیقات استراتژیک تهیه شده که به زودی در قالب یک کتاب منتشر خواهد شد.
2 -یعقوبی، احمد بن واضح، تاریخ، ج 2، ص 228
3-برای مطالعه بیشتر مراجعه شود به فیلیپ استیل، تاریخچه انتخابات در جهان، پرویز دلیرپور، سبزان، 1390
4- نساء:58
5- رهبر معظم انقلاب، 1390/07/24
6 -آندرو رینولدز، بن رایلی، آندرو آلیس و دیگران، دانشنامه نظام های انتخاباتی،ترجمه ابوذر رفیغی  قهساره، پژوهشکده مطالعات راهبردی، چاپ دوم ، 1391،صص159-

منبع: رسالت