گروه حماسه و جهاد دفاع‌پرس: راهبرد «تنبیه متجاوز» پس از آن‌که دشمن بعثی از خرمشهر بیرون رانده شد، در دستور کار مسئولان جمهوری اسلامی ایران قرار گرفت؛ درحالی که برخی مدعی هستند که جنگ باید پس از عملیات «إلی بیت‌المقدس» که به فتح خرمشهر منجر شد، پایان می‌یافت؛ اما در آن زمان دلایلی نظیر «عدم پذیرش معاهده ۱۹۷۵ و ادامه حضور ارتش بعث عراق در بخشی از سرزمین‌های ایران»، «عدم ارائه پیشنهاد صلح از سوی رژیم بعث عراق یا مراجع بین‌المللی»، «مورد اعتماد نبودن رفتار و گفتار صدام»، «شرایط نامساعد دفاعی در جنوب کشور» و... این ضرورت را به‌وجود آورد تا جنگ ادامه پیدا کند؛ بنابراین این دلایل ایجاب می‌کرد تا نیروهای ایرانی برای کسب ابتکار عمل و قرار گرفتن در موضع برتر به‌منظور پایان دادن به جنگ، به خاک عراق وارد شوند.
زمانی که زمزمه‌های ورود ایران به خاک عراق بر سر زبان‌ها افتاد، عراقی‌ها نیز خود از این موضوع حمایت کردند؛ برای نمونه، سازمان سربازان انقلاب اسلامی عراق در اطلاعیه‌ای خطاب به امام خمینی (ره)، اعلام کرد: «تردیدی نیست که انقلاب اسلامی ایران در چارچوب مرز‌های ایران محدود نشده است؛ بنابراین ما حمایت خود را از عبور رزمندگان اسلام به داخل خاک عراق اعلام می‌داریم» و همچنین در پایان این اطلاعیه از امام خمینی درخواست شد که پس از ورود رزمندگان به خاک عراق، رهبری نیروهای متحد اسلامی متشکل از رزمندگان ایرانی و عراقی را تا سرنگونی صدام بر عهده گیرند. از سویی دیگر نیز اسرای عراقی که در ایران حضور داشتند، بی‌صبرانه در انتظار دستور امام خمینی بودند تا به همراه نیروهای ایرانی وارد خاک عراق شوند و ملت خود را از ظلم و ستم حکومت بعث نجات دهند؛ این همراهی مخالفان حکومت بعث می‌توانست به ایران برای سرنگونی حکومت صدام کمک کند.
بر این اساس؛ عملیات «رمضان» به‌عنوان نخستین عملیات برون‌مرزی ایران به‌اجرا درآمد؛ عملیاتی که سرآغاز راهبرد «تنبیه متجاوز» و مرحله‌ای نوین در جنگ و کشاندن آن به خاک عراق شد. فرماندهان، این عملیات را تعیین‌کننده سرنوشت جنگ تلقی می‌کردند و انتظار آن بود تا با اجرای موفقیت‌آمیز آن، ایران دست بالا را به‌عنوان پشتوانه مذاکرات سیاسی پیدا کرده و بتواند دولت عراق را وادار به پذیرش شرایط ایران در خاتمه دادن به جنگ کند. از سوی دیگر، ایران می‌کوشید تا با انهدامِ بخشی از ارتش عراق، از تهدید‌های آینده آن بکاهد و اصطلاحاً به نقطه بازدارندگی برسد؛ به‌طوری که دشمن دیگر هوس حمله به ایران را نکند. در چنین شرایطی ایران می‌توانست به مراجع بین‌المللی فشار آورد تا دولت عراق را به‌عنوان رژیم متجاوز بشناسند و امکان حقوقی تنبیه و مجازات متجاوز را فراهم آورند و راهی را برای دریافت خسارات جنگ تعیین کنند.
از سویی دیگر؛ عملیات «رمضان» درحالی طرح‌ریزی شد که نشاط و روحیه فرماندهان و رزمندگان ایرانی پس از پیروزی در عملیات «إلی‌بیت‌المقدس»، موجب شده بود تا به پیروزی در عملیات بعدی با هدف تعقیب ارتش متجاوز امیدوار شوند و برآورد‌های قرارگاه فرماندهی، حکایت از ضعف روحیه قوای دشمن و همچنین اضطراب و نگرانی فرماندهان عراقی داشت؛ البته افراد معدودی در قرارگاه مقدم کربلا بودند که به‌دلیل کاستی‌های لجستیکی، با عملیات برون‌مرزی چندان موافق نبودند.
هدف اصلی از طرح‌ریزی عملیات رمضان، رسیدن به شرق بصره و ساحل شط‌العرب بود؛ چراکه بغداد از مرز‌های ایران نسبتاً دور بود و بعد مسافت داشت و نداشتن قدرت رزمی و قدرت تحرک کافی به‌دلیل تکیه نیروهای مسلح ایران بر نیروهای پیاده، امکان طرح‌ریزی برای رسیدن به این هدف را عملاً غیرممکن می‌ساخت؛ بنابراین هدف رسیدن به بصره، هم نزدیک‌تر و هم نسبتاً در دسترس رزمندگان اسلام بود و با توانایی‌های نیروهای مسلح ایران نیز تناسب بیشتری داشت؛ بر این اساس، رسیدن نیروهای ایرانی به ساحل شط‌العرب، امکان آماده شدن قوای ایران را برای تصرف کامل بصره به‌عنوان هدفی استراتژیک فراهم می‌آورد و طبیعی بود که تصرف بصره به‌عنوان دومین شهر بزرگ عراق که عمده منابع نفتی نیز در آن منطقه قرار داشت، می‌توانست فشار زیادی را به رژیم صدام وارد سازد و راه را برای رسیدن به وضعیت خاتمه جنگ باز کند و همچنین فشار نظامی وارده به رژیم عراق در این منطقه می‌توانست به اندازه‌ای باشد که ارتش بعثی را وادار کند که نقاط اشغالی خاک ایران را تخلیه کرده و دولت عراق معاهده ۱۹۷۵ را بپذیرد که این اقدام می‌توانست موجب ایجاد فشار جهت جلوگیری از ادامه حملات ارتش بعثی از طریق هوا و دریا به مناطق اقتصادی و مراکز نفتی ایران شود؛ لذا پیشروی به سمت بصره، همیشه از بهترین اهداف مورد نظر مسئولان ایران به حساب می‌آمد.
عملیات «رمضان» سرانجام پس از بازگشت فرماندهان سپاه و ارتش از سوریه و فرمان امام خمینی (ره) مبنی بر این‌که «راه قدس از کربلا می‌گذرد»، در اواخر خرداد سال ۱۳۶۱ طرح‌ریزی شد و در شب چهارشنبه مورخ ۲۳ تیر سال ۱۳۶۱، بعد از گذشت ۵۰ روز از فتح خرمشهر، با رمز «یا صاحب الزمان (ع) ادرکنی» در چهار محور و پنج مرحله با مشارکت سه قرارگاه فجر، فتح و نصر، زیرنظر قرارگاه مرکزی مشترک کربلا به اجرا درآمد؛ البته این عملیات در مرحله طرح‌ریزی «کربلای ۴» نام گرفته بود؛ ولی چون عملیات در ماه مبارک رمضان و در شب‌های قدر به اجرا در می‌آمد، نام آن را به «رمضان» تغییر دادند.
حضرت امام خمینی (ره) همزمان با عملیات رمضان، با صدور پیامی خطاب به ملت عراق، از آن‌ها خصوصاً اهالی بصره خواستند تا به استقبال رزمندگان ایرانی آمده و بپا خیزند و خود و میهن خود را با کمک برادران ایرانی خود نجات دهند و نگذارند مقدرات کشورشان در آمریکا طرح‌ریزی شود؛ البته این پیام از رسانه‌های ایران منتشر نشد و از میزان آگاهی مردم عراق از این پیام، اطلاعاتی در دسترس نیست.
در بخشی از این پیام آمده است: «ملت عزیز عراق، اکنون که برادران شما با فداکاری، جان بر کف برای حفظ میهن خود و نجات برادران عزیز در بند خود به سوی شما آمده اند، قیام کنید و با الهام از اسلام بزرگ بر دشمنان اسلام بتازید که برادران عزیز شما و ملت شریف ایران از پشت جبهه‌ها به جبهه می‌آیند و با کمک شما عزیزان و برادران ایمانی، این غده‌های سرطانی را از قلب یک کشور اسلامی بیرون ریخته و ملت شریف عراق را بر سرنوشت خود حاکم می‌گردانند. ای اهالی غیور بصره، به استقبال برادران مؤمن خود بیایید و دست ستمکار عفلقی‌های کافر را از بلاد خود کوتاه کنید. ای اهالی محترم اعتاب مقدسه، ای جوانان غیور که در هر فرصت بر این ناپاکان تاخته‌اید، فرصتی را که خداوند به شما عنایت نموده غنیمت شمرید و مردانه قیام کنید و سرنوشت خویش را به دست گیرید. ای ارتشیان گرفتار حزب کافری که برای هوا‌های نفسانی خویش جوانان شما را به قربانگاه فرستادند، برادران ما برای نجات شما آمده‌اند و با فداکاری و توکل به خدای تعالی این رژیم کافر و ستمگر را به جهنم می‌فرستند. شما عزیزان در بند بپا خیزید و خود و میهن خود را با کمک برادران ایرانی خود نجات دهید و نگذارید مقدرات کشورتان در آمریکا طرح‌ریزی شود».
عملیات «رمضان» تنها چند ساعت بعد از صدور قطعنامه ۵۱۴ شورای امنیت آغاز شد؛ لذا این موضوع روشن می‌کرد که ایران از محتوای این قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل راضی نیست؛ چراکه در این قطعنامه سخنی از تجاوز و تعیین متجاوز به میان نیامده بود و مطلبی از پرداخت خسارت‌های جنگ و نیز تنبیه متجاوز مطرح نبود و تضمینی برای امنیت و ثبات حقیقی وجود نداشت. همچنین قطعنامه ۵۱۴ هیچ‌گونه فشاری را بر عراق که با آغاز جنگ و توسل به زور، صلح منطقه را نقض کرده بود، وارد نمی‌کرد؛ این درحالی است که سازمان ملل متحد به‌غیر از قطعنامه‌ای که در هفته اول آغاز جنگ صادر کرده بود، تا زمانی که خرمشهر فتح شد، قطعنامه دیگری صادر نکرده بود؛ اما پس از آن‌که ستون‌فقرات بعثی‌ها در عملیات «إلی‌بیت‌المقدس» شکسته شد، قطعنامه ۵۱۴ را صادر کرد.
سرانجام عملیات «رمضان» به‌دلایلی نظیر اطلاعات ناقص، عجله در طرح‌ریزی، کاستی‌های مهندسی، گرمای شدید هوا و نداشتن انعطاف در اداره عملیات و جابه‌جایی نیروها، آمادگی ارتش عراق و عدم غافلگیری، غرور حاصل از پیروزی در عملیات إلی‌بیت‌المقدس و عدم تغییر اساسی در تاکتیک‌ها، تضعیف انگیزه‌ها، تصرف نادرست ایران از وضعیت ارتش عراق و جنگیدن دشمن در زمین خود، با ناکامی مواجه شد؛ اما کامیابی‌هایی هم به همراه داشت و رزمندگان ایرانی توانستند ضمن انهدام بخشی از قوا و تجهیزات دشمن و گرفتن تلفات از آن، حدود ۲۵۰ کیلومتر مربع از خاک ایران را آزاد و ۸۰ کیلومتر مربع از خاک عراق را نیز تصرف کنند. در این راستا، تیپ‌های ۹۶، ۱۲، ۴۳ پیاده و نیز تیپ ۸۸ مکانیزه و تیپ ۵۵ مختلط ارتش بعث تا حدودی منهدم شدند و حدود ۶ هزار و ۴۰۰ نفر از نیروهای آن نیز کشته و زخمی شدند و ۱۳۱۵ نفر از نیروهای ارتش بعث نیز به اسارت درآمدند.
منبع:
روند جنگ ایران و عراق - جلد ۱ - حسین علایی
انتهای پیام/ 113
