چه زمانی فارسی زبان‌ها از یکدیگر جدا شدند؟

به گروه فرهنگ دفاع‌پرس، بیست وهشتمین برنامه نمایش مستند‌های ایران‌شناسی به پاسداشت فرهنگ تاجیکستان اختصاص داشت و به همت انجمن مستندسازان سینمای ایران و انجمن دوستداران شاهنامه البرز (اشا) با همکاری سازمان نظام پزشکی کرج با نمایش فیلم مستند «دور مشو» ساخته مسعود امینی تیرانی و سپس نقد و بررسی و صحبت درباره اشتراکات فرهنگی ایرانیان و مردم تاجیکستان برگزار شد.

پس از نمایش مستند «دور مشو» در ابتدای جلسه نقد و بررسی این فیلم، اکبر ایرانی (مدیر موسسه میراث مکتوب) به دعوت مجری روی صحنه حاضر شد و به عنوان اولین سخنران، اظهاراتش را با یادی از دولتمند خلف آغاز کرد و گفت: دولتمند خلف باعث اعتبار و افتخار موسیقی شد و موسیقی فلک‌خوانی را جهانی کرد و اشعار مولانا با صدای زنده یاد دولتمند به گوش اهالی فرهنگ و هنر رفت و به جانشان نفوذ کرد و خیلی‌ها شناخت‌شان از مولوی را وام‌دار چنین بزرگان و هنرمندانی هستند. ما خاطره خوشی از کار‌های زیبای ایشان درباره اشعار شمس داریم و آن شعر «شاه پناهم بده» که در مدح و وصف امام رضا (ع) خوانده‌اند در گوش و جان همه ما رخنه دارد.

ایرانی خاطرنشان کرد: این فیلم ما را با زوایای بهتر و بیشتری از زندگی دولتمند خلف آشنا کرد. من این سعادت را داشتم که سال ۱۳۷۶ در سفری که به تاجیکستان داشتم با این هنرمند مرحوم دیدار کنم و در یکی از جلساتی که ایشان حاضر شدند، شرکت کردم. ایشان نقش بسیار ارزشمندی در تعلیم و تربیت هنرجویان موسیقی داشتند و به نوعی می‌توان گفت که کشور تاجیکستان با از دست دادن دولتمند خلف خسارت بزرگی دید. کشور تاجیکستان کشور شعر و موسیقی است، در همایش‌هایی که در این کشور شرکت می‌کنیم یا آنها در کشور ما شرکت می‌کنند شاید هیچ بحثی غیر از شعر و موسیقی برایشان جذاب نباشد، سخنرانی‌هایشان را با موسیقی شروع می‌کنند و با موسیقی تمام می‌کنند. تاجیکستان کشوری زنده و پویاست که توانست شعر و موسیقی ایرانی را حفظ کند، می‌دانید که موسیقی شش مقام را در تاجیکستان اجرا می‌کنند و می‌توان آن را موسیقی خراسان بزرگ دانست که این منطقه را تحت تأثیر گذاشته است و حتی به ازبکستان هم بروید، بخارا و سمرقند که از تاجیکستان جدا شده‌اند، به زبان شیرین فارسی تاجیکی سخن می‌گویند و هر نقطه‌ای از این کشور که بروید از بچه سه یا چهارساله شاهنامه را حفظ است و واقعاً عاشق فردوسی هستند و حافظان شاهنامه در تاجیکستان بسیار زیاد هستند و آنها به شعر و موسیقی اهمیت زیادی می‌دهند. زبان دری، فارسی یا تاجیک میراث فرهنگی مشترک ما ایرانیان و کشور‌های فارسی‌زبان است و باید بدانیم فارسی افغانستانی و تاجیکستانی سرمایه بزرگی است.

وی افزود: خیلی‌ها می‌خواستند که به این سرمایه لطمه بزنند و قصد داشتند با اسم‌گذاری روی عناوین مفاهیم را متفاوت کنند و اتحادیه جماهیر شوروی آمد و خط مردم تاجیکستان را عوض کرد و متأسفانه هنوز هم خط سیریلیک خط رایج روسی در مدارس تدریس می‌شود ولی دست‌ها و مسائلی وجود دارد که نمی‌خواهند این اتفاق رخ دهد؛ ما به سهم خودمان تلاش‌هایی کردیم و ارتباطاتی با آکادمی علوم تاجیکستان برقرار کردیم تا بتوان خط فارسی را از دوره ابتدایی تدریس کرد که البته موانعی وجود دارد که امیدواریم برطرف شوند.

مدیر موسسه میراث مکتوب در ادامه گفت: ما در تشکیل اتحادیه کشور‌های فارسی‌زبان کوتاهی کردیم، موفق نشدیم و می‌دانید که کشور‌های ترک زبان اتحادیه ترک زبان‌ها را تشکیل داده‌اند و در سال گذشته هم اجلاسی داشتند که قرار شد به جای کشور‌های آسیای میانه از عنوان «ترکستان» استفاده کنند. جای تأسف دارد که با این نام‌گذاری‌ها و جعل هویت تلاش می‌کنند که افرادی، چون مولوی، نظامی، ابن سینا و… را به دلیل اینکه در منطقه جغرافیایی آنها دفن شده‌اند یا به دنیا آمده‌اند را مربوط به خود کنند و در تلاش هستند برای خود تاریخ و هویت درست کنند و هنوز به دنبال بحث تجزیه و قوم گرایی هستند و به این موضوعات دامن می‌زنند.

وی افزود: خیلی جالب است که امامعلی رحمان تنها رئیس جمهوری است که دو جلد کتاب درباره زبان فارسی و تاریخ ادبیات به عنوان «زبان ملت» و «هستی ملت» منتشر کرده است. ما باید تلاش کنیم تا ادبیات معاصر ما هم به خط سیریلیک و هم به خط فارسی در تاجیکستان منتشر شود و متعاقباً ما هم آثار بزرگان تاجیکستان را به زبان خودمان ترجمه کنیم که تا امروز اقدامات خوبی هم صورت گرفته است.

در ادامه محمد جعفری قنواتی (فولکلوریست و مدیر بخش فولکلور دایرةالمعارف بزرگ اسلامی) به دعوت مجری روی صحنه حاضر شد و اظهار کرد: من در زمینه فیلم تخصص چندانی ندارم و قطعاً نمی‌توانم درباره فیلم صحبت کنم. شناخت ما متأسفانه از تاجیکستان بسیار کم است و به نظرم این نکته بایستی در نوشته‌ها و جلسات مختلف برجسته شود. یکی از استادان دانشگاه دولتی ملی دوشنبه آقای بحرالدین علوی می‌گفتند وقتی از مرز زمینی وارد ایران شدند افسر نیروی انتظامی که می‌خواست پاسپورتش را مهر بزند، از او پرسیده که فارسی را از کجا یاد گرفته و او در جواب گفته که از آغوش مادرم یاد گرفتم و فارسی زبان مادری‌ام است. این اشکال در بین افراد بسیاری وجود دارد، حتی بسیاری از دانشگاهیان ما هنوز فکر می‌کنند که سمرقند و بخارا قسمتی از تاجیکستان است و نمی‌دانند گروهی خائن این دو را از تاجیکستان جدا کردند و الان سمرقند را به عنوان پایتخت فرهنگی کشور‌های ترکی‌زبان معرفی می‌کنند. من نمی‌دانم ما ایرانیان تا چه زمانی باید واکنشی برخورد کنیم در حالیکه گروهی ضد ایران تجزیه‌طلبی را تبلیغ می‌کنند و ما بعد از آنها واکنش نشان می‌دهیم.

جعفری قنواتی مطرح کرد: در ازبکستان جمعیت تاجیک‌هایی که زندگی می‌کنند بیشتر از جمعیت کل تاجیکستان است و در طول تاریخ هم زبان تاجیکی یک زبان رایج و رسمی در آن منطقه بوده است که از حدود ۱۰۰ سال پیش به آن ازبکستان می‌گویند. کشور‌های تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان در قرن نوزده از ایران جدا شدند و تا آن زمان اصلاً کشوری به نام ازبکستان و تاجیکستان وجود نداشته است. در آنجا ظلمی به تاجیکستان شد که ریشه در پانترکیسم شوروی و ماوراءالنهر داشت. در آنجا وقتی اتحادیه جماهیر شوروی تشکیل داده شد، ازبکستان را تشکیل دادند و تاجیک‌ها را زیرمجموعه ازبکستان قرار دادند و از سال ۱۹۲۴ تا ۱۹۲۹ جمهوری خودمختار در ازبکستان بودند که مثل داغستان فعلی در روسیه به حساب می‌آید. زنده‌یاد صدرالدین عینی تلاش زیادی کرد و با همکاری یکی از هموطنان ما زنده‌یاد ابوالقاسم لاهوتی که به کمیته مرکزی حزب شوروی نفوذ داشت به صدرالدین عینی و ملی‌گرا‌های تاجیک کمک کرد تا جمهوری تاجیکستان را از ازبکستان جدا کنند و آن را مستقیم زیر نظر مسکو قرار دادند. به همین علت است که تاجیک‌ها وقتی از استاد لاهوتی یاد می‌کنند از صفت‌هایی استفاده می‌کنند که برای صدرالدین عینی استفاده می‌کنند. خدمتی که لاهوتی به شکل‌گیری یک کشور فارسی زبان انجام داد، در تاریخ برای همیشه ماندگار خواهد بود.

وی افزود: متأسفانه پانترکیسمی که وجود دارد از بسیاری از کار‌ها ما را باز داشته است. ما سه کشور فارسی‌زبان هستیم که به استثنای برخی کلمات زبان همدیگر را می‌فهمیم و همین فیلم بهترین دلیل ارتباط ما این مسئله است. متأسفانه از اوایل قرن دهم با شکل‌گیری حکومت صفویه رابطه ما با ماوراءالنهر تقریباً قطع شد.

این فولکلوریست در ادامه اظهار کرد: آنچه که از تاجیکستان در این فیلم دیدیم و راوی هم می‌گفت که در تاجیکستان مردم یا می‌نوازند، یا می‌رقصند یا می‌خوانند، واقعاً هم همینطور است. من سال‌های سال آنجا بودم و این را از نزدیک شاهد بودم. بخشی از فرهنگ ما که مربوط به غم و اندوه است از ابتدای قرن دهم وقتی ارتباطمان با این کشور قطع شد، به تاجیکستان منتقل نشد. من معتقدم که ادامه‌دهنده اصلی فرهنگ ایران پیش از اسلام بنا به دلایل مختلف همین جغرافیای سیاسی است که امروز ایران نامیده می‌شود.

در ادامه جواد رسولی (پژوهشگر ادبی) به عنوان دیگر سخنران این مراسم گفت: افتخار دارم که چند سالی است در خدمت دکتر علی اشرف مجتهد شبستری به عنوان رئیس انجمن دوستی ایران و تاجیکستان هستم. من چند نمونه را می‌خواهم عنوان کنم که توانسته در این دهه‌های اخیر بین ایران و تاجیکستان نقش پیونددهنده فرهنگی ایفا کند که اتفاقاً توسط همین نهاد‌های مردمی بوده‌اند. در انجمن دوستی ایران و تاجیکستان فعالیت‌هایی صورت گرفته که تعمداً رسانه‌ای نشده‌اند. سال ۹۸ ارتباط ایران و تاجیکستان به دلایلی تیره شد. در دورانی که بحران‌هایی ایجاد شده بود خبر رسید که پارک تاجیکستان در کرج تخریب می‌شود، در حالیکه تخریب در زمین کنار پارک انجام می‌شد ولی این شیطنت باعث شد که آقای امامزاده سفیر وقت تاجیکستان در ایران اعلام کرد که می‌خواهد پارک را ببیند. من آن زمان با سفیر همراه شدم و پارک را نشان دادم و سوءتفاهم‌ها از بین رفت. این ماجرا می‌توانست روابط را تیره‌تر کند و می‌خواهم بگویم نقش نهاد‌های مردمی بسیار پر رنگ و موثر است و انجمن‌های مردم‌نهاد باید خیلی تاب‌آورتر باشند.

رسولی خاطرنشان کرد: در سال ۲۰۱۹ که بحران پیش آمده بود، یکی از دوستان انجمن آقای شهاب نیکمان گفتند که من پروژه‌ای به نام «زبان عشق» دارم که ما متوجه شدیم کار فرهنگی بزرگی است و ایشان می‌خواستند کار را با سرمایه شخصی انجام دهند. ایشان گفتند که می‌خواهند آقای شهرام ناظری را به تاجیکستان ببرند تا با دولتمند خلف برنامه مشترک برگزار کنند. من می‌دانستم اگر کسی بتواند آقای دولتمند را راضی کند، آقای مرتضی گودرزی است و ارتباطی ایجاد کردم و ایشان با آقای گودرزی صحبت کردند و ایشان پذیرفتند. در نهایت قصه به اینجا رسید که آقای ناظری، نیکمان و گودرزی به تاجیکستان رفتند و این کار اصلاً رسانه‌ای هم نشد و در ادامه این اقدامات برنامه‌ای در سال ۲۰۱۹ در لندن برگزار شد که در آن آقای ناظری و آقای خلف اجرای مشترک برگزار کردند. من می‌خواهم از نقش مهمی بگویم که موسسات مردم‌نهاد کوچک دارند و می‌توانند در ارتباط فرهنگی، فکری و توسعه اجتماعی نقشی سازنده ایفا کنند.

در ادامه به درخواست جواد رسولی تصاویری از اجرا و تمرین مشترک شهرام ناظری و دولتمند خلف نمایش داده شد.
این جلسه با حضور اکبر ایرانی، محمد جعفری قنواتی و جواد رسولی ادامه پیدا کرد که اکبر ایرانی در ابتدا درباره جدایی ایرانیان از یکدیگر گفت: کلمه ایران حدود سه هزار سال است که قدمت دارد و در آثار کهن باستانی می‌توان این کلمه را دید. مفهوم ایران و ایرانشهر به سرزمین بزرگ فرهنگی و سیاسی ما مربوط می‌شود که از زمان اشکانیان به آن داده شده است و یک مفهوم کلی است.

در ادامه این نشست جعفری قنواتی اظهار کرد: من با یکی از دانشمندان تاجیکستانی که صحبت می‌کردم، ایشان می‌گفتند که اگر اسم کشور شما ایران نبود، ما قطعاً اسم کشورمان را به جای تاجیکستان، ایران می‌گذاشتیم و این مشخص می‌کند که آنها خودشان را در حقیقت ایرانی می‌دانستند.

رسولی نیز در بخش پایانی این نشست درباره نکات حائز اهمیت برای سفر به تاجیکستان اظهار کرد: ما به این نکته توجه نداریم که خط مردم تاجیکستان، سیریلیک است. شناخت ما نسبت به تاجیکستان بسیار کم است و ما می‌توانیم در چند جلسه خط سیریلیک را یاد بگیریم و اگر الفبای این زبان را یاد بگیریم خواندنش برایمان راحت است.

این نشست با پرسش و پاسخ حاضران ادامه پیدا کرد.

انتهای پیام/ 121