نقض آشکار حقوق بشر با به کاربردن سلاح شیمیایی

به گزارش گروه اجتماعی دفاع پرس، رژیم بعث عراق، سال‌ها پیش با حمایت قدرت‌های بزرگ جهان، آغازگر جنگی هشت ساله علیه ایران شد. صدام حسین رئیس جمهوری عراق در 31 شهریور 1359 هجری خورشیدی، با آخرین سلاح ها و تجهیزات نظامی پیشرفته مرزهای مختلف ایران را مورد تجاوز قرار داد، اما پس از مدتی اراده و عزم آهنین ملت ایران در جبهه های نبرد، او را ناتوان و متوقف ساخت و این امر سبب شد تا وی استفاده گسترده از سلاح های شیمیایی را علیه غیرنظامیان در دستور کار خود قرار دهد و این گونه نیروهای عراقی در جنگ تحمیلی، بارها این سلاح های ضدانسانی را علیه هدف های جنگی و غیرنظامی ایران به کار بستند.

نخستین حمله شیمیایی رژیم بعث عراق علیه ایران در 23 دی 1359 هجری خورشیدی، در 50 کیلومتری غرب ایلام صورت پذیرفت و از آن پس بر تعداد این حمله ها افزوده شد به صورتی که این رژیم در جنایتی دیگر با بمباران منطقه سردشت، 110 تن از ساکنان غیرنظامی این شهر را به شهادت رساند و هشت هزار تن دیگر را با آسیب ها و صدمه های جدی ناشی از آثار شیمیایی، مجروح ساخت.

این حمله ها هنگامی ادامه یافت که سازمان های مختلف بین المللی در برابر کاربرد این سلاح های کشتار جمعی سکوت کردند، بنابراین این رژیم از آن پس به صورت مستمر منطقه های گوناگون ایران و شهرهای کردنشین عراق را مورد هجوم سلاح های شیمیایی قرار داد که بمباران شیمیایی حلبچه و روستاهای اطراف آن یکی از فاجعه های انسانی در جریان جنگ ایران و عراق محسوب می شود که مشابه آن را می توان حادثه بمباران شیمیایی هیروشیما و ناکازاکی در جنگ جهانی دوم دانست. رویدادی که در آن از وسیع ترین و گسترده ترین جنگ افزارهای شیمیایی استفاده شد.

حمله به حلبچه هنگامی صورت پذیرفت که رزمندگان غیور ایرانی با یاری نیروهای کرد عراقی موفق شده بودند تا در عمق خاک این کشور پیشروی کنند و برخی از شهرهای کردنشین از جمله حلبچه را از دست نیروهای عراقی آزاد سازند، ارتش عراق تصمیم گرفت تا به این اقدام رزمندگان اسلام پاسخ دهد و این گونه در 25 اسفند 1366 هجری خورشیدی در عملیاتی به نام «انفال» به وسیله 50 فروند هواپیمای ویژه که هر یک به چهار عدد بمب شیمیایی 500 کیلویی مجهز بودند، 200 بمب حاوی مواد شیمیایی را بر سر مردم بی گناه این شهر ریختند و جنایتی بی سابقه را در جنگ تحمیلی رقم زدند.

پس از این بمباران گسترده، نیروهای ایرانی به یاری آوارگان بی پناه و زخمی شتافتند، در این حادثه شدت بمباران به اندازه ای بود که بیش از پنج هزار تن کشته و هزاران تن زخمی شدند.

این فاجعه در حالی صورت پذیرفت که کشور عراق جزو 120 کشور امضا کننده پروتکل ژنو درباره منع استفاده از سلاح های سمی، خفه کننده و ترکیبات باکتریولوژیک بود، اما رژیم عراق بی تفاوت به قواعد و حقوق بین المللی و با زیر پاگذاشتن تمام ارزش های انسانی و نادیده انگاشتن حقوق بشر، زنان و کودکان غیرنظامی حلبچه را قربانی زیاده خواهی های خود کرد.

انتشار این خبر سبب شد تا گروه های مختلف برای گردآوری گزارش و یافتن حقیقت ماجرا به این منطقه اعزام شوند و پس از حضور خبرنگاران خارجی و بازتاب گسترده صحنههای دلخراش قربانیان بمباران حلبچه، اعتراض و واکنش های زیادی در سطح جامعه بین الملل صورت پذیرفت به گونه ای که طرفداران حقوق بشر و رسانه های گوناگون، این جنایت دهشتناک را محکوم کردند و از آن پس این رویداد تلخ سبب انزوای بین المللی رژیم عراق شد و روابط خارجی این کشور را با چالش جدی رو به رو کرد.

**پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت سالروز بمباران شیمیایی حلبچه با «داریوش اشرافی» استادیار حقوق بین الملل دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز و دست اندرکار تهیه و پیگیری پرونده جانبازان شیمیایی به گفت وگو پرداخته است.

داریوش اشرافی تاریخچه به کارگیری سلاح شیمیایی را مربوط به جنگ جهانی اول دانست و گفت: در آن زمان از این سلاح ها به صورت گسترده استفاده می شد که این امر آسیب های بسیاری را بر جوامع مختلف و مردم وارد آورد. به علت گستردگی این خسارت ها، جامعه ملل در اقدامی برای مبارزه با سلاح های شیمیایی پروتکل 1925 ژنو را تهیه و تصویب کرد که در آن کاربرد این نوع سلاح ممنوع شده بود، اما در 1949 میلادی با توجه به قواعد بشردوستانه و کنوانسیون چهارگانه ژنو، ممنوعیت جهانی را نیز به بندهای این موافقتنامه افزود. با وجود محدودیت های بین المللی که در قالب کنوانسیون ها و سندهای متعدد وجود دارد، اما هنوز نیز گزارش هایی پراکنده از به کارگیری سلاح های شیمیایی در منطقه های مختلف جهان منتشر می شود.

این استاد حقوق بین الملل با اشاره به این که در طول تاریخ بیشترین و گسترده ترین کاربرد سلاح های شیمیایی در جنگ عراق علیه ایران اتفاق افتاده است، یادآور شد: رژیم بعث در عملیات خیبر، بدر و دیگر عملیات های دفاع مقدس از این سلاح های کشتار جمعی استفاده کرد و در ماه های پایانی جنگ، صدام برای آن که بتواند ایران را به تسلیم وادار سازد در منطقه های مسکونی، شهرها و در برابر مردم غیر نظامی بی دفاع نیز از این نوع سلاح های خطرناک استفاده کرد و شهرهای سردشت و حلبچه را مورد حمله شیمیایی قرار داد.

وی علت به کارگیری این نوع سلاح را از گذشته تاکنون تسلیم و تضعیف روحیه دشمن عنوان کرد و اظهار داشت: فرماندهان یا نظامیان در هنگامه جنگ های جهانی و دیگر جنگ ها در صحنه نبرد زمانی که دشمن را در موضع برتر می دیدند برای تغییر شرایط جبهه های جنگ به اعمال غیر انسانی همچون استفاده از سلاح های کشتار جمعی دست می زدند. با این وجود در طول زمان کشورها مجبور شدند تا به برخی قواعد و اصول پایبند باشند و پس از آن افکار عمومی جهان نیز با توجه به تاثیرهای مخربی که سلاح های شیمیایی بر انسان و طبیعت دارد و آثاری که عوارض آن نسل های آینده را نیز متاثر می کند، این عمل را بسیار ناپسند می دانند. اما رژیم بعث بدون توجه به چنین واکنش های بین المللی، در طول جنگ تحمیلی، بارها سلاح های شیمیایی را به کار برد و دلیلش آن بود که صدام گمان می کرد از بمباران شیمیایی می تواند به عنوان عاملی بازدارنده برای جلوگیری از پیشروی نیروهای ایرانی استفاده کند.

اشرافی نخستین سند حقوقی را که به طور مستقیم کاربرد سلاح های شیمیایی را ممنوع می کرد، پروتکل 1925 ژنو دانست و بیان داشت: جامعه ملل این سند را طراحی و تصویب کرد. شماری از کشورها به آن پیوستند که دستاورد بزرگی برای نظام بین الملل به شمار می رفت و برخی دیگر از دولت ها نیز این سند را با شرایطی پذیرفتند اما این کنوانسیون، تنها جامعه جهانی را از کاربرد سلاح های شیمیایی بازمی داشت و مساله تولید این سلاح ها در آن پیش بینی نشده بود. سرانجام برای برطرف کردن کاستی های موجود در این کنوانسیون، سازمان منع سلاح های شیمیایی به منظور جلوگیری از گسترش این نوع سلاح ها تشکیل و کنوانسیون منع تکثیر و توسعه سلاح های شیمیایی در 1992 میلادی تنظیم شد که در آن نه تنها تولید این سلاح ها را ممنوع کرده بود بلکه کشورها موظف می شدند تا ذخیره های شیمیایی خود را در یک بازه زمانی منهدم کنند.

این استاد حقوق بین الملل با اشاره به این که سلاح های شیمیایی جزو سلاح های کشتار جمعی به شمار می رود و استفاده از آنها نقض آشکار حقوق بین الملل است و جنایت جنگی محسوب می شود، افزود: با وجود حضور هیات های متعدد صلیب سرخ و سازمان های بین المللی برای بازدید از کاربرد سلاح های شیمیایی در جنگ ایران و عراق، فرستادن برخی از جانبازان شیمیایی برای درمان به کشورهای سوئیس، آلمان و بلژیک و رسانه ای و آشکار شدن استفاده گسترده رژیم بعث از این سلاح ها، شورای امنیت اقدامی صریح و موثر انجام نداد و هنگامی که سازمان های بین المللی برپایه عدالت و قواعد حقوق بین الملل می بایست عراق را به عنوان کشور ناقض حقوق بین الملل معرفی و او را محکوم می کردند، از این کار خودداری و تنها به بیان عبارت «محکوم کردن استفاده از سلاح های شیمیایی» بسنده کردند.

وی بمباران حلبچه را یکی از بزرگترین و جنایت آمیزترین کاربرد سلاح های شیمیایی در جریان جنگ تحمیلی و طول تاریخ دانست و گفت: زمانی که صدام از این سلاح برای سرکوب مردم غیرنظامی کشور خود در حلبچه بهره برد، به علت استنشاق گازهای شیمیایی شش هزار تن از شهروندان بی گناه این شهر کشته و صدها تن مجروح شدند. در بازدیدی که دو هفته پس از بمباران شیمیایی حلبچه صورت گرفت، هنوز بوی گاز از برخی منطقه ها به مشام می رسید و حجم انباشته شده گاز در زیرزمین ها که مکان اسکان و پناهگاه مردم بی دفاع بود، بیشتر بود. بمباران شیمیایی حلبچه اقدامی بود که سبب شد تا افراد غیر نظامی از جمله زنان و کودکان بی شماری را به کام مرگ بکشاند و به عنوان یکی از جنایت های بزرگ قرن 21، از آن یاد شود.

داریوش اشرافی با اشاره به این که این کشتار جمعی به وسیله دولت عراق در حق هموطنان خویش در حلبچه انجام شده بود و کشور خارجی آنها را مورد حمله قرار نداده بود، اظهار داشت: پس از دستگیری و در جریان محاکمه صدام، سندها و مدرک های این جنایت جمع آوری و در دادگاه علیه او به کار گرفته و یکی از اتهام های بزرگ وی به کارگیری سلاح شیمیایی علیه مردم بی دفاع حلبچه عنوان شد، همچنین فردی به نام علی شیمیایی که به عنوان مباشر صدام در استفاده از سلاح شیمیایی شناخته می شد نیز محکوم و به سزای اعمال خود رسید. این جنایت که آسیب های فراوانی را بر مردم این سامان وارد ساخت و آثار آن تا نسل ها باقی ماند، هرگز از حافظه تاریخ پاک نخواهد شد.

این استاد دانشگاه درباره علت محکوم نشدن اقدام های نادرست عراق در استفاده از سلاح های شیمیایی به وسیله شورای امنیت سازمان ملل، یادآور شد: ایران بلافاصله هر بار پس از استفاده عراق از سلاح های شیمیایی، به سازمان ملل و صلیب سرخ جهانی این مساله را اطلاع می داد و با فرستادن جانبازان شیمیایی به بیمارستان های کشورهای گوناگون، جهانیان را نسبت به اعمال ضدحقوق بشر صدام آگاه می ساخت اما به دلیل آن که شورای امنیت سازمان ملل پیش از آن که نهادی حقوقی باشد سیاسی محسوب می شود و تصمیم گیری ها در آن، به جای آن که از قواعد و حقوق بین الملل ریشه بگیرد، جنبه سیاسی دارد و نوع موضع گیری های اعضای آن معطوف به منافع و روابط سیاسی است، در برابر این موضوع سکوت کرد. در آن برهه زمانی منافع قدرت های بزرگ جهان ایجاب می کرد تا ایران پیروز این جنگ نباشد بنابراین با وجودغیرقانونی و غیر انسانی بودن بمباران شیمیایی شهرهای بی دفاع، این سازمان و جامعه جهانی واکنشی مناسب از خود نشان ندادند و این اقدام های عراق را نادیده انگاشتند.

وی در ادامه افزود: در هنگام جنگ، رسانه های غربی گزارش هایی را مبنی بر دخالت برخی از شرکت های آلمانی، سوئیسی، آمریکایی و انگلیسی در تجهیز عراق به سلاح شیمیایی منتشر کردند و آنچه که مشخص است این که رژیم بعث بدون همراهی و همکاری آنها نمی توانست تکنولوژی لازم را برای سلاح شیمیایی به دست آورد. بمباران های شیمیایی خسارت های مادی و جانی فراوانی را بر ایران وارد ساخت و این امر سبب شد تا جامعه بین المللی از خطرهای کاربرد این نوع سلاح بیش از پیش آگاه شود و نسبت به استفاده از این سلاح های مخرب واکنش نشان دهد و این گونه زمینه برای انعقاد و پذیرفتن کنوانسیون منع تولید و تکثیر سلاح های شیمیایی در 1992 میلادی فراهم شد، به صورتی که اکنون به کارگیری سلاح های شیمیایی، امری بسیار زشت و غیرقابل پذیرش به شمار می رود.

اشرافی با اشاره به استفاده از سلاح های شیمیایی در سوریه بیان داشت: گزارش هایی مبنی بر به کارگیری این جنگ افزار در درگیری های موجود در سوریه وجود داشت که دولت سوریه مخالفان خود از جمله داعش و گروه النصره را مسئول آن معرفی کرد البته در برابر آن برخی کشورهای غربی این اتهام را متوجه ارتش سوریه دانستند. بنابراین دولت سوریه برای اثبات حقانیت خود تمام سلاح های شیمیایی را در حضور نمایندگانی از سازمان های بین المللی نابود کرد.

بنابر گزارش ایرنا؛این استاد دانشگاه در پایان، کنوانسیون منع تولید و توسعه سلاح های شیمیایی را به نوعی شبیه سازوکار آژانس انرژی اتمی معرفی کرد و گفت: کنترل تاسیسات اتمی با کارخانه های تولید سلاح شیمیایی متفاوت است. نظارت بر تکنولوژی تولید سلاح های هسته ای به علت مشخص بودن و پیچیدگی؛ آسان تر و راحت تر صورت می گیرد، اما تولید و تکثیر سلاح های شیمیایی ساده تر است و بسیاری از مواد شیمیایی که برای مبارزه با آفت های گیاهی و حشره های موذی به کار می روند، در دسترس همگان قرار دارند و با تغییر ناچیزی در آن به گاز تبدیل و از آنها در ساخت سلاح شیمیایی استفاده می شود، اما خوشبختانه اینک اراده لازم در نظام بین الملل وجود دارد تا با به کارگیری سلاح های شیمیایی مبارزه شود.