گروه استان‌های دفاع‌پرس- «سهیلا حسن‌زاده» پژوهشگر مجتمع آموزش عالی خواهران جامعه المصطفی نمایندگی خراسان؛ دوران امامت امام موسی کاظم علیه‌السلام مقارن با اوج قدرت خلافت عباسی خلفایی، چون منصور، مهدی، هادی و هارون الرشید با سیاست سرکوب و اختناق، فضایی ترس‌آلود ایجاد کرده بودند و فشار‌های بی‌سابقۀ سیاسی، فرهنگی و عقیدتی بر پیروان اهل‌بیت بود. در چنین شرایط خطیری، امام کاظم علیه‌السلام) با درایت و حکمت بی‌نظیر، مهم‌ترین رسالت خود را در تربیت انسان‌هایی عالم، متقی، مقاوم و متعهد به جامعه تعریف کرد.
در سیره تربیتی حضرت چند نکته کلیدی وجود دارد:
۱-تربیت عقلانی و علم‌محور:
امام کاظم علیه‌السلام تربیت را فرآیند شکوفاسازی استعداد‌های فطری انسان، به ویژه گرایش به توحید، حقیقت‌جویی و خیرخواهی می‌دانست. عقل به‌عنوان «حجت باطن» و موهبتی الهی، محور شناخت و تربیت است. ایشان در این زمینه می‌فرمایند: «العقلُ ما عُبِدَ بهِ الرحمنُ و اکتُسِبَ بهِ الجِنانُ» (کلینی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۱۱). این نگاه، تربیت را از سطح آموزش‌های سطحی به سمت معنابخشی وجودی سوق می‌دهد. در منظومه فکری این امام همام، عقل سلیم و وحی الهی دو رکن مکمل و غیرقابل تفکیک هستند. ایشان هم‌زمان بر تعقل، پرسش‌گری و مناظره عالمانه (مناظرات با ابوحنیفه و علمای ادیان، مجلسی، ۱۴۰۳ق، ج۴۸، ص۱۴۲) و بر تسلیم در برابر نصوص قطعی وحیانی تأکید داشتند. حضرت شاگردان خود را به تفکر نقادانه و در عین حال پایبند به اصول، ترغیب می‌کرد. امام کاظم علیه‌السلام فضایی امن برای طرح پرسش‌های فکری و شبهات اعتقادی ایجاد می‌کردند و با استدلال‌های محکم و مبتنی بر عقل و نقل پاسخ می‌دادند. شاگردانی مانند هشام بن حکم محصول این فضای آزاداندیشی بودند که به مدافعان برجسته مکتب اهل‌بیت تبدیل شدند (مجلسی، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۳۴۷).
۲-تربیت اخلاقی-عملی با محوریت «کظم غیظ» و صبر مقاوم:
مهم‌ترین روش تربیتی امام کاظم، تجسم عینی فضائل اخلاقی بود، لقب «کاظم» گویای محوریت این فضیلت در سیره ایشان است. امام صبر را نه به معنای انفعال، بلکه به معنای مقاومت فعال، حفظ آرامش و تعقل در برابر سختی‌ها، ظلم‌ها و جهالت‌ها تعریف می‌کردند. این صبر، عامل حفظ هویت دینی و توانمندی برای ادامه مبارزه بود. در شرایط سخت اختناق عباسی، امام با تربیت شاگردانی، چون هشام بن حکم، یونس بن عبدالرحمن، علی بن یقطین و… که هم در علم و فقه سرآمد بودند و هم در وفاداری و مقاومت اسوه، نسلی را پرورش داد که پاسدار مکتب اهل‌بیت شد. تأکید بر کظم غیظ و عفو و گذشت حتی در مقام قدرت، از درس‌های عملی مهم ایشان بود. تکامل توأمان فرد و جامعه هدف نهایی تربیت از دیدگاه امام کاظم پرورش انسان «صالحِ مصلح» است. انسانی که هم به تزکیه نفس و ارتباط با خدا می‌پردازد: «لَیْسَ الْعِبَادَةُ کَثْرَةَ الصَّلَاةِ وَ الصَّوْمِ إِنَّمَا الْعِبَادَةُ التَّفَکُّرُ فِی أَمْرِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ». (کلینی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۵) و هم مسئولیت اصلاح جامعه و یاری مظلومان را بر عهده دارد. این نگاه دوسویه، پاسخگوی افراط و تفریط‌های رایج در تربیت فردگرا یا جمع‌گرای صرف است.
سیره تربیتی امام موسی کاظم یک نظام تربیتی جامع، متعادل و عمیقاً انسانی است که ریشه در وحی و سنت نبوی دارد. این سیره با محوریت تعقل توحیدی، تزکیه نفس همراه با صبر مقاوم، مسئولیت‌پذیری اجتماعی فعال و رابطه عاطفی احترام‌آمیز، قابلیت بالایی برای ارائه راهکار‌های نوین در حوزه‌های تربیت فردی، خانوادگی، آموزشی و اجتماعی در دنیای پیچیده امروز دارد.
انتهای پیام/
