گروه استان‌های دفاع‌پرس- حجت‌الاسلام‌والمسلمین «عبدالله تقوی» کارشناس مذهبی؛ صلح امام حسن مجتبی(ع) یکی از نقاط عطف تاریخ اسلام است که با پیچیدگی‌ها و ظرافت‌های خاص خود، نقش بی‌بدیلی در حفظ دین و مصلحت مسلمین ایفا کرد. این صلح، که در شرایطی دشوار و پرتنش با معاویه بن ابی سفیان به امضا رسید، نه تنها نشانه‌ای از حکمت و دوراندیشی امام بود، بلکه تأییدی بر فرمایش پیامبر اکرم(ص) است که فرمودند: «الحسن و الحسین امامان قاما و قعدا»؛ حسن و حسین هر دو امام‌اند، چه قیام کنند و چه صلح کنند. در این یادداشت، به تبیین دلایل و نتایج این صلح و فعالیت‌های تبلیغی و اجتماعی امام حسن(ع) پس از آن می‌پردازیم.
دوران امامت امام حسن(ع) با چالش‌های سیاسی و اجتماعی بی‌سابقه‌ای همراه بود. امتی که عظمت اسلام را در زمان پیامبر(ص) و امیرالمؤمنین(ع) تجربه کرده بودند، در برابر دسیسه‌های معاویه، یکی از جنایتکارترین چهره‌های تاریخ، یا سکوت کردند یا از همراهی با امام سر باز زدند. این غفلت و انفعال، همراه با فریبکاری‌های معاویه، شرایطی را پدید آورد که قیام مسلحانه علیه او جز خونریزی و تفرقه نتیجه‌ای نداشت. در چنین فضایی، امام حسن(ع) با درایت، صلح را به‌عنوان راهی برای حفظ اساس اسلام و جلوگیری از نابودی جامعه اسلامی برگزیدند.
عهدنامه صلح با شرایطی که امام تحمیل کردند، به گونه‌ای طراحی شده بود که منافع اسلام و مسلمین را تأمین کند. اما معاویه، که عهدشکنی از ویژگی‌های بارزش بود، به مفاد این پیمان پایبند نماند و با تبلیغات مسموم و ترور شخصیت، تلاش کرد جایگاه امام را در جامعه تضعیف کند.
پس از صلح، امام حسن(ع) با موجی از اتهامات و توهین‌ها از سوی برخی خواص بی‌بصیرت و تندرو مواجه شدند که این صلح را سازشکاری و ضربه به اسلام تلقی کردند. این اتهامات، که عمدتاً تحت تأثیر تبلیغات معاویه و اطرافیانش بود، تلاشی برای کمرنگ کردن عظمت و ابهت امام در چشم مردم داشت. با این حال، امام با صبر و حکمت، به تبیین دلایل صلح پرداختند و نشان دادند که این تصمیم نه از سر ضعف، بلکه برای حفظ دین و مصلحت امت بود.
پس از صلح، امام حسن(ع) به دلیل فضای مسموم کوفه، به همراه خاندان و یارانشان به مدینه هجرت کردند. این هجرت، نقطه آغاز تحولات بزرگی در مدینه و جهان اسلام بود. حضور امام حسن(ع) و برادر بزرگوارشان امام حسین(ع) در مدینه، زمینه‌ساز فعالیت‌های گسترده‌ای شد که تأثیرات آن تا مصر، روم، ایران و دیگر نقاط جهان اسلام گسترش یافت.
امام حسن(ع) در مدینه با برگزاری جلسات تفسیر قرآن، بیان احادیث نبوی و علوی، و پاسخ به پرسش‌های دینی و اخلاقی، نقش بی‌بدیلی در ترویج معارف اسلامی ایفا کردند. بیش از ۳۰۰ حدیث معتبر از ایشان در کتب شیعه ثبت شده که نشان‌دهنده حضور فعال و هدایتگرشان در میان مردم است. سخنرانی‌های شیوا و جذاب امام، که پس از نماز صبح در مسجدالنبی ایراد می‌شد، چنان تأثیری داشت که هر شنونده‌ای را مجذوب جمال و کمال ایشان می‌کرد.
در جزیرة‌العرب، که صداقت و امانت‌داری کمتر رواج داشت، رفتار و گفتار صادقانه امام حسن(ع) این ارزش‌ها را به‌گونه‌ای نهادینه کرد که به الگویی برای جامعه تبدیل شد. ایشان با رفتار کریمانه خود، مفهوم واقعی صداقت را به مردم نشان دادند.
ناامیدی در میان مردم رواج داشت، اما امام با گفتار و کردار خود، امید به خدا را در دل‌ها زنده کردند. همچنین، بخشش و کرم ایشان چنان بود که لقب «کریم اهل بیت» را به ایشان اختصاص داد و فرهنگ بخشندگی را در جامعه ترویج کرد.
در برابر رفتارهای ناپسند برخی افراد، اخلاق حسنه امام حسن(ع) به‌عنوان الگویی برجسته، مردم را به سوی نیکی و اخلاق‌مداری سوق داد. ایشان با حمایت از همسایگان، رعایت حقوق عامه، و مهمان‌نوازی، روابط اجتماعی را تقویت کردند و شرم و حیا را به‌عنوان فضیلتی ارزشمند در جامعه نهادینه ساختند.
امام حسن(ع) بیش از ۲۵ بار پیاده به حج مشرف شدند و در این سفرها، با همراهان خود، سبک زندگی اسلامی و سنن نبوی را به نمایش گذاشتند. این سفرها فرصتی بود برای تبیین احکام و معارف الهی، که تأثیر عمیقی بر ذهن و قلب زائران گذاشت.
صلح امام حسن (ع) نه تنها گامی حکیمانه برای حفظ اسلام بود، بلکه زمینه‌ساز فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی گسترده‌ای شد که تا سال‌ها بعد، در زمان امام باقر(ع) و امام صادق(ع)، به اوج خود رسید. این صلح، که با حکمت و دوراندیشی انجام شد، نشان داد که امامت تنها در قیام نیست، بلکه در هر تصمیم حکیمانه‌ای که به مصلحت دین و امت باشد، تجلی می‌یابد.
انتهای پیام/
