گروه دفاعی امنیتی دفاع‌پرس- محمد زرچینی؛ سلاح‌های ضد نفر در جنگ‌های نوین جایگاه ویژه‌ای دارند و به‌عنوان «مشت محکم» نیروهای زمینی، نقش تعیین‌کننده‌ای در نبرد‌های تن‌به‌تن و عملیات‌های تاکتیکی ایفا می‌کنند. این سلاح‌ها نه‌تنها توانایی کنترل میدان نبرد را افزایش می‌دهند، بلکه می‌توانند دشمن را برای ادامه نبرد متزلزل کنند.
نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران نیز از این قاعده مستثنی نیستند و توسعه و به‌کارگیری سلاح‌های ضد نفر پیشرفته می‌تواند شرایط جنگ زمینی را به نفع آنان تغییر دهد. در این راستا، ایران در مقایسه با دوران دفاع مقدس، تحول بزرگی در حوزه تولید و به‌کارگیری سلاح‌های سبک و نیمه‌سبک تجربه کرده است.
در جنگ تحمیلی، نیروهای مسلح ایران با کمبود شدید تسلیحات به‌ویژه سلاح‌های سبک و تخصصی — مواجه بودند و در بسیاری از موارد، رزمندگان حتی فاقد کلاه‌خود یا سلاح مناسب بودند؛ در حالی که ارتش رژیم بعثی عراق از تمامی امکانات نظامی، از جمله سلاح‌های سبک، نیمه‌سبک و سنگین، بهره‌مند بود. پس از پایان جنگ، نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران، راهبرد «خودکفایی دفاعی» را در اولویت قرار دادند و فرآیند تولید داخلی تسلیحات به‌ویژه سلاح‌های تکتیرانداز آغاز شد.
آغاز فعالیت‌های تولید داخلی: از غنیمت تا خودکفایی
سابقه استفاده ایران از سلاح‌های تکتیرانداز به دوران دفاع مقدس بازمی‌گردد. در آن زمان، ایران عمدتاً از تفنگ‌های «دراگونوف» (SVD) روسی استفاده می‌کرد که در عملیات‌های مختلف از ارتش عراق غنیمت گرفته شده بودند. این سلاح که توسط «ایوگنی فدورویچ دراگونوف» طراح مشهور روسی در اوایل دهه ۱۹۶۰ طراحی شده است، مکانیزمی مشابه کلاشنیکف دارد و بسیاری از قطعات آن از این سیستم به ارث رسیده‌اند.
تفنگ SVD با کالیبر ۷.۶۲×۵۴ میلی‌متر، طولی معادل ۱۲۵۰ میلی‌متر و برد مؤثر تا هزار و ۳۰۰ متر، همچنان در خدمت ارتش روسیه و بسیاری از کشور‌های جهان -از جمله ایران- قرار دارد. اما امروزه، ایران ضمن استفاده از این سلاح، در تولید سلاح‌های پیشرفته‌تر و بومی نیز گام‌های بلندی برداشته است.
دستاورد‌های برجسته در تولید تفنگ‌های تکتیرانداز بومی
از جمله مهم‌ترین دستاورد‌های نظامی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران در حوزه سلاح‌های ضد نفر، تولید تفنگ‌های تکتیرانداز بومی «شاهر»، «آرش»، «باهر»، «صیاد» و «مصاف ۱ و ۲» است که در این گزارش، به بررسی این تسلیحات پرداخته‌ایم.
تفنگ تکتیرانداز شاهر
«شاهر» یک تفنگ تکتیرانداز سنگین با کالیبر ۱۴.۵ میلی‌متر است که برای هدف‌گیری اهداف دور و مقاوم طراحی شده است. این سلاح توسط «سازمان تحقیقات و جهاد خودکفایی نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران» طراحی و تولید شده و در سال ۱۳۹۱ (۲۰۱۲ میلادی) در حضور امیر سرتیپ «احمدرضا پوردستان» فرمانده وقت نیروی زمینی ارتش به‌طور رسمی رونمایی شد.
این تفنگ ۱۸۵ سانتی‌متر طول و ۲۲ کیلوگرم وزن دارد و برای عملکرد بهینه به یک تیم سه‌نفره (شامل تیرانداز، مشاهده‌گر و بارگیر) نیازمند است. برای افزایش برد و دقت، خشاب آن در انتهای سلاح نصب می‌شود.
قابلیت‌ها و کاربرد‌های عملیاتی
برد مؤثر: ۳ کیلومتر
برد حداکثر مفید: ۴ کیلومتر
کالیبر: ۱۴.۵ میلی‌متر
سرعت گلوله: حدود ۱۰۰۰ متر بر ثانیه
تفنگ شاهر با تاکتیک‌های مناسب و توانمندی‌های منحصر‌به‌فرد خود قادر است علیه اهداف زیر عمل کند:
سنگر‌ها و پناهگاه‌های بتنی
نفوذ به نیروی محرکه وسایل نقلیه زرهی (مانند MRAP ها)
هدف‌گیری بالگردها در ارتفاعات پایین
ایجاد تلفات در تجمعات نفری دشمن
این سلاح در مقایسه با نمونه‌های غربی مانند M۱۰۷ (بارتک ۵۰ کالیبر) که برد مؤثر آن حدود ۲ کیلومتر است از برد، دقت و توان تخریبی بالاتری برخوردار است. به‌ویژه، گلوله‌های ۱۴.۵ میلیمتری شاهر در مقایسه با گلوله‌های ۱۲.۷ میلیمتری مورد استفاده در سلاح‌های غربی، دارای ۶۰ درصد انرژی تخریبی بیشتری هستند.
نسخه‌های توسعه‌یافته و صادرات
نسخه مشابه این سلاح با نام «باهر» نیز تولید شده است که با کالیبر ۲۳ میلی‌متر، قدرت تخریب بیشتری دارد. با این حال، «شاهر» به‌عنوان دومین تفنگ تکتیرانداز قدرتمند نیروی زمینی ارتش -پس از باهر- جایگاه ویژه‌ای در تسلیحات ایران دارد.
همچنین، شاهر در میان کشور‌های محور مقاومت از جمله یمن، فلسطین، عراق و سوریه محبوبیت زیادی یافته است. گفته می‌شود ارتش جمهوری اسلامی ایران این سلاح تاکتیکی را روی هواگرد‌ها نیز نصب کرده است. هوانیروز آجا تفنگ شاهر را بر روی برخی از بالگرد‌های خود از جمله بالگرد ۲۰۶ نصب کرده تا قابلیت‌های تاکتیکی آن را افزایش دهد.
حضور در رزمایش‌های نظامی و تأیید عملکرد
تفنگ شاهر بار‌ها در رزمایش‌های بزرگ نیروهای مسلح ایران از جمله سلسله رزمایش‌های «محمد رسول‌الله» به نمایش گذاشته شده و توانایی‌های عملیاتی آن مورد تأیید قرار گرفته است. این سلاح به‌عنوان یک سیستم راهبردی و تاکتیکی، توانسته نقش مهمی در افزایش توان دفاعی و تهاجمی نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران ایفا کند.
آینده تسلیحات نیروی زمینی ارتش
یکی از برنامه‌های راهبردی ارتش، حذف تدریجی سلاح‌های قدیمی مانند ژ-۳ (نسخه ایرانی M۱۶) و جایگزینی آنها با سلاح‌های پیشرفته‌تر و بومی است. امیر سرتیپ «کیومرث حیدری» فرمانده پیشین نیروی زمینی ارتش در این زمینه می‌گوید: تسلیحاتی مانند تفنگ‌های تکتیرانداز شاهر و باهر از جمله جنگ‌افزار‌هایی هستند که توسط سازمان تحقیقات و جهاد خودکفایی نیروی زمینی ارتش تولید شده‌اند؛ همچنین، تسلیحات و ادوات جدیدی نیز توسط مهندسان، متخصصان و صنعتگران نزاجا طراحی و تولید و به این نیرو افزوده خواهند شد.
تفنگ تکتیرانداز «شاهر» با برد بالا، دقت مناسب و قدرت تخریب چشمگیر نمادی از پیشرفت تولید داخلی در حوزه سلاح‌های سبک ایران است. این سلاح نه‌تنها توانایی مقابله با نفرات و اهداف زرهی را دارد، بلکه در عملیات‌های هوایی و حمایت از نیروهای زمینی نیز کاربرد گسترده‌ای می‌تواند داشته باشد.
اسلحه تک تیرانداز «آرش»
آرش با وزن ۱۸ تا ۲۰ کیلوگرم، نسبت به سلاح «شاهر» کمی سبکتر بوده و با بهره‌گیری از گلوله‌های با کالیبر ۲۰ میلی‌متر، اهداف متخاصم (به‌ویژه بالگردها) را در فاصله ۲ هزار تا ۲ هزار و ۲۰۰ متر مورد هدف قرار می‌دهد. سرعت شلیک از دهانه این تکتیرانداز بیش از ۱۰۰۰ متر بر ثانیه است و یک مدل آفریقایی نیز از این سلاح وجود دارد که تحلیلگران نظامی مدل آرش را پیشرفته‌تر از مدل آفریقایی می‌دانند؛ چرا که نحوه خشاب‌گذاری در آرش، نیمه اتوماتیک است.
اسلحه تکتیرانداز آرش که بکارگیری آن در سازمان رزم سپاه، عرصه را بر بالگرد‌های متخاصم دشمن تنگ‌تر کرده و با قرارگرفتن بر روی دوش کاربر و استفاده از یک پایه -برای تمرکز بیشتر- به سمت اهداف هوایی بالگردی شلیک می‌کند. ساخت اسلحه تک تیرانداز صرفه‌جویی چندین میلیون دلاری را در نیروهای مسلح به همراه دارد؛ زیرا تحلیلگران نظامی معتقدند که نمونه خارجی آرش قیمتی بین ۱۰ تا ۱۵ هزار دلار، بسته به نوع اسلحه دارد.
اسلحه تکتیرانداز «صیاد»
سلاح تکتیرانداز صیاد یک سلاح ضد نفر پرتابل است که وزنی بیش از ۱۲ کیلوگرم دارد. این سلاح می‌تواند در نبرد‌های سرنوشت‌ساز، زره‌پوش‌های سبک دشمنان را هدف قرار دهد و ضربات کاری به نیروهای متخاصم وارد کند. در حقیقت برد مؤثر این سلاح کمتر از دو کیلومتر است، اما دقت اصابت آن بسیار بالا و کالیبر آن ۱۲.۷ در ۹۹ میلی‌متر است. طراحی ساده و دقت در نشانه‌گیری از مهم‌ترین ویژگی‌های صیاد است که این اسلحه را نه‌فقط در ایران، بلکه در منطقه غرب آسیا محبوب کرده است.
بر اساس گزارش منابع رسانه‌ای، اسلحه تکتیرانداز صیاد مهندسی معکوس یک سلاح ضد نفر اتریشی است که سرعت شلیک این موشک سه تا پنج تیر در دقیقه است و در نبرد‌های حساس منطقه غرب آسیا از جمله در نبرد مقابل تروریست‌های تکفیری صهیونیستی داعش (خصوصاً در عراق) مورد استفاده قرار گرفته است. گزارش‌های منابع میدانی نشان می‌دهد که این سلاح تکتیرانداز هم در بین نیروهای مقاومت و هم در بین تروریست‌های تکفیری به وفور استفاده شده است که از جمله آن می‌توان به استفاده نیروهای «انصارالله»، «حزب‌الله»، «مقاومت اسلامی عراق» و همچنین تروریست‌های «داعش» و «هیئت تحریرالشام» از این سلاح اشاره کرد.
اسلحه تکتیرانداز «باهر»
به جرأت می‌توان گفت که سلاح تکتیرانداز باهر یکی از پیشرفته‌ترین سلاح‌های ضد نفر نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران است که با کالیبر ۲۳ میلی‌متر به خوبی می‌تواند اهداف مهم را مورد اصابت قرار دهد. نمونه ۲۳ میلیمتری توپ‌های پدافندی نیز ضمن دارا بودن سیستم زمین‌پایه برای مقابله با انواع هواگردهای متخاصم مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ همچنین این سلاح به دلیل کاربرد مؤثر می‌تواند بر روی نفربر‌های زرهی بی تی آر، انواع جیپ و خودروهای صحرایی نیز نصب شود.
سلاح تکتیرانداز ۲۳ میلیمتری «باهر» ۶۲ کیلوگرم وزن دارد و برای درگیری از راه دور دارای برد عملیاتی مناسب است. این سلاح که استفاده از آن مستلزم بکارگیری سه خدمه است، چهار کیلومتر برد داشته و با بهره‌گیری از گلوله‌های ضد زره، علیه اهداف زمینی و هوایی به کار می‌رود؛ همچنین با توجه به سطح پروازی موشک‌های کروز، تیربار‌های ۲۳ میلیمتری قابلیت انهدام سرجنگی و سرنگون‌کردن این نوع موشک‌ها را نیز دارند.
امیر سرتیپ «سید مسعود زواره‌ای» از فرماندهان پیشین نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران درباره این سلاح می‌گوید: با این سلاح ۲۳ میلیمتری توانستیم دایره‌ای به قطر یک متر را از فاصله سه کیلومتری با تشتت ۱۰ الی ۱۵ سانتی‌متر مورد اصابت قرار دهیم.
وی می‌افزاید: با تغییراتی که در این نوع سلاح ایجاد کردیم، امروز سلاح تکتیرانداز ۲۳ میلیمتری ما دارای قابلیت‌های مهمی است؛ همچنین آنچه که مهم‌تر از سلاح است، تربیت نیروی ماهر برای استفاده از این تسلیحات بوده که با توجه به تأسیس مدرسه تکتیرانداز در سطح نزاجا اقدامات مناسب آموزشی در این زمینه صورت گرفته است.
اسلحه تکتیرانداز «مصاف»
سلاح با کالیبر ۷.۶۲ در ۵۱ میلیمتری و وزن حدود سه کیلوگرم و خشاب ۲۰ تا ۳۰ تایی، سلاحی است که به وسیله خشاب تغذیه می‌شود و این سیستم تسلیح باعث می‌شود که قابلیت اطمینان سلاح و عمر قطعات حساس آن افزایش یابد. این سلاح دارای سه وضعیت ضامن، تک تیر و رگبار است و بر روی سلاح می‌توان تجهیزات جانبی مانند دوربین، رد دات، نارنجک‌انداز، دوپایه و... نصب کرد.
مصاف دارای ضامن تیر آخر است که با خالی‌شدن خشاب، آلات متحرکه را در وضعیت عقب نگه داشته و موجب تسریع مسلح‌سازی مجدد سلاح می‌شود؛ برد مؤثر این سلاح با دوربین دید در روز ۸۰۰ متر و با دوربین حرارتی ۶۰۰ متر است. تمامی مراحل طراحی، ساخت و تولید این سلاح به دست متخصصان داخلی در سازمان صنایع دفاع و جهاد خودکفایی ارتش انجام شده و نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران نیز این سلاح را در یگان‌های خود توزیع کرده است.
«مصاف-۲» برای مأموریت‌های میان‌برد و بلندبرد در میدان‌های جنگ کلاسیک یا مأموریت‌های پشتیبانی طراحی شده است. این سلاح به‌طور رسمی به‌عنوان سلاح سازمانی جدید ارتش انتخاب شده و فرماندهان آجا این سلاح معتبر را تحسین می‌کنند.
امیر دریادار «حبیب‌الله سیاری» معاون هماهنگ‌کننده ارتش جمهوری اسلامی ایران در این زمینه با بیان اینکه سلاح «مصاف» رسماً به‌عنوان سلاح سازمانی ارتش جمهوری اسلامی ایران و نیروی زمینی قهرمان تامین شده و مورد استفاده قرار گرفته است، می‌گوید: این سلاح توسط نیروی زمینی و وزارت دفاع تدمین شده و به تولید انبوه رسیده و سلاحی است که برجستگی‌های خیلی بیشتر نسبت به سلاح ژ۳ دارد و می‌تواند به رزم یک رزمنده کمک کند.
وی می‌افزاید: هنگامی که در سال ۱۳۵۳ دانشجوی سال اول در دانشگاه افسری امام علی (ع) بودم، تفنگ سازمانی ما «ام ۱» بود که ژ۳ را جایگزین آن کردند. امروز ۵۰ سال از آن زمان گذشته است و به همت نیروی زمینی ارتش، سلاح مصاف جایگزین سلاح ژ ۳ شده است.
اسلحه راهبردی مصاف؛ برگ برنده نیروهای مسلح در نبرد‌های سرنوشت‌ساز
امیر سرتیپ «کیومرث حیدری» فرمانده پیشین نیروی زمینی ارتش ضمن برشمردن ویژگی‌های تسلیحات به کار گرفته شده در این نیرو از جمله سلاح مصاف می‌گوید: دورزنی، دقیق‌زنی، هوشمندی و شبکه‌محوری از جمله مهم‌ترین ویژگی‌های تسلیحات، تجهیزات و جنگ‌افزار‌هایی هستند که در نزاجا مورد بهره‌برداری قرار دارند و در فرایند ساخت و عملیاتی‌سازی این ادوات، از فناوری‌های روزآمد نظیر هوش مصنوعی، رباتیک و کوانتوم استفاده می‌شود و امید است که در آینده‌ای نزدیک، بتوان علاوه بر آنچه در مورد اسلحه «مصاف ۲» اتفاق افتاد، برای دیگر تسلیحات نیز اتفاق بیفتد؛ ما از هم‌اکنون به دنبال توسعه و ارتقای توان تسلیحاتی نزاجا هستیم.
وی بومی‌سازی و ارتقای توان دانش‌محوری در نیروی زمینی ارتش را از جمله اصول راهبردی در بالابردن سطح فناورانه این نیرو دانسته و می‌افزاید: علاوه بر تعاملات سازنده و مثبتی که میان نزاجا و وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح وجود دارد، نیروی زمینی ارتش به توسعه ظرفیت‌ها و توانمندی‌های داخلی خود از طریق مشاوره و برپایی نشست‌های تخصصی با اهل فن و کارشناسان میدانی و علمی نیز اهتمام دارد.
فرمانده پیشین نیروی زمینی ارتش، اسلحه مصاف ۲ را از جمله افتخارات این نیرو در عرصه توسعه توانمندی‌های این نیرو برشمرده و تأکید می‌کند: تمامی فرایند‌های طراحی، توسعه و تست میدانی و عملیاتی این سلاح در نیروی زمینی ارتش صورت گرفت که به شکر خداوند و پس از تأیید سلسله‌مراتب نیروهای مسلح، این اسلحه برای تولید انبوه به وزارت دفاع، ارائه و از چندی پیش نیز، فرایند به‌کارگیری و بهره‌گیری از این اسلحه به جای سلاح «ژ ۳» آغاز شده است.
نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران با جدیت به دنبال ساخت سلاحی تاکتیکی و قدرتمند بود تا آن را جایگزین سلاح‌های قدیمی کند و این تلاش نهایتاً به تولید محصولی ارزشمند به نام مصاف ختم شد که قدرت نقطه‌زنی بالایی دارد و با خصوصیات ویژه‌اش کار با آن را برای کاربر تسهیل می‌کند.
سردار سرتیپ «رضا طلایی‌نیک» سخنگوی وزارت دفاع درباره این سلاح راهبردی می‌گوید: ما به یک تفنگ سازمانی بومی و ساخت داخل نیاز داشتیم که سال‌ها تحقیقات در داخل نیروی زمینی شروع شد و به سلاح «مصاف» ختم شد. تولید سلاح مصاف یک سلاح انفرادی جدیدی است که قرار است به تدریج جایگزین سلاح «ژ ۳» بشود؛ زیرا هم از جهت وزن، هم از جهت قدرت تاکتیکی و نقطه‌زنی و دقت شلیک قابلیت‌های بیشتری دارد.
انتهای پیام/ 281
