گروه بین‌الملل دفاع‌پرس: در دل تاریخ معاصر ایران، جایی که خون شهیدان با خاک میهن آمیخته شد، جنگ تحمیلی عراق علیه ایران با لایه‌ای از تحریم‌های اقتصادی و نظامی آمریکا و متحدان غربی‌پشتیبانی می‌شد. این تحریم‌ها، همچون خنجری پنهان در پشت جبهه‌ها،طراحی شد تا روحیه مقاومت ایرانیان را درهم بشکنند، اما در نهایت، همچون بذری در خاک حاصل‌خیز، به رشد خودکفایی و استقلال ایران انجامید.
منشأ تحریم‌ها ریشه در خصومت عمیق دولت‌های غربی با انقلاب اسلامی داشت. در آبان ۱۳۵۸ و پیش از آغاز جنگ، بحران تسخیر لانه جاسوسی که پاسخی به سال‌ها دخالت‌های امپریالیستی آمریکا در امور ایران بود، جرقه‌ای برای شروع این فشارها شد. جیمی کارتر، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، با مسدود کردن ۱۲ میلیارد دلار از دارایی‌های ایران در بانک‌های آمریکایی، به ذخایر ارزی کشور ضربه زد. این اقدام، که بیش از نیمی از ذخایر ارزی ایران را فلج کرد، عمق کینه‌توزی غرب را نشان داد.
اما ایران، با روحیه‌ای انقلابی، این فشار را به فرصتی برای قطع وابستگی و خودکفایی تبدیل کرد. به موازات حمله صدام در شهریور ۱۳۵۹ به ایران، تحریم‌ها نیز شدت گرفت. آمریکا نه تنها فروش سلاح به ایران را ممنوع کرد، بلکه حتی مسیر تحویل تجهیزات خریداری‌شده از دوران پهلوی را نیز مسدود کرد. این تجهیزات، که عمدتاً آمریکایی بودند، از ارکان حیاتی برای ارتش ایران به شمار می‌رفتند، اما تحریم‌ها آنها را به گروگانی در دست دشمن تبدیل کره بود.
یکی از برجسته‌ترین جنبه‌های این توطئه، «عملیات استاونچ» بود که در بهار ۱۳۶۲ توسط آمریکا طرح‌ریزی و اجرا شد. در این عملیات دیپلمات‌هایی همچون «ریچارد فیربنکس»، با هدف قطع کامل صادرات سلاح به ایران، به کشور‌های مختلف از جمله کشور‌های عربی، کره جنوبی، ایتالیا، اسپانیا و پرتغال اعزام شدند تا مبادی فروش تسلیحات به‌ویژه سلاح‌های سنگین مانند تانک‌ها، هواپیماها، موشک‌ها و رادار‌ها به ایران را مسدود کنند. ولی نتیجه خلاف تصورات دشمن شد. این فشارها، همچون طوفانی که درختان را محکم‌تر می‌کند، ایران را به سوی خوداتکایی سوق داد و قوی‌تر کرد. ایرانیان، با نبوغ ذاتی‌شان، شروع به تولید داخلی تسلیحات مورد نیاز کرده و این تحریم‌ها را به کاتالیزوری برای پیشرفت نظامی تبدیل کردند.
تجارت آمریکا با ایران به طور چشمگیری روند نزولی داشت و از ۳.۷ میلیارد دلار به ۲۳ میلیون دلار رسید و واردات از ۲.۹ میلیارد دلار به ۴۵۸ میلیون دلار کاهش یافت. تأثیر اقتصادی تحریم‌ها بر ایران، همچون زخمی عمیق بر پیکره اقتصاد کشور بود، اما این زخم‌ها، ملت را مقاوم‌تر کرد. برآورد می‌شود که هزینه اقتصادی این تحریم‌ها در سال‌های ۱۳۵۹-۱۳۶۰ حدود ۳.۳ میلیارد دلار بوده است. رشد تولید ناخالص داخلی ایران در دهه ۱۳۶۰ تنها ۰.۹ درصد سالانه بود، که پایین‌ترین نرخ در تاریخ معاصر است.
تحقیقاتی که با روش کنترل مصنوعی انجام شده، نشان می‌دهد با میانگین سالانه ۳ هزار و ۱۵۰ دلار کاهش درآمد واقعی سرانه، هر ایرانی در بازه زمانی سال‌های ۱۳۵۷-۱۳۶۷ متحمل حدود ۳۴ هزار و ۶۶۰ دلار ضرر انباشته شده است. طبقه متوسط جامعه نیز ۱۵ درصد کوچک‌تر شد. اما اینها تنها آمار و ارقامی بودند که نمی‌توانستند بازتابی از روح مقاوم مردم ایران باشند. این مردم با روحیه ایثار و همبستگی، با دستانی خالی اقتصاد مجروح ایران را بازسازی کردند.
صنعت نفت، شریان حیاتی اقتصاد ایران، بیش از همه متحمل آسیب شد. صادرات نفت بین سال‌های ۱۳۵۸-۱۳۶۷ حدود ۱۲ درصد تولید داخلی را به خود اختصاص داده بود. بر اساس دستور اجرایی «رونالد ریگان» در سال ۱۳۶۶ واردات تمام کالا‌ها و خدمات ایرانی ممنوع و حدود یک میلیارد دلار درآمد نفتی را از ایران سلب شد. کشور‌های اروپایی و ژاپن نیز در اردیبهشت سال ۱۳۵۹ ضرب‌الاجلی برای آزادی گروگان‌ها تعیین کردند و پس از عدم برآورده شدن خواسته‌شان، خرید نفت از ایران را کاهش دادند.
فرانسه و آمریکا خرید نفت ایران را تحریم کردند، آلمان وارداتش را کم کرد و آمریکا، ژاپن را تحت فشار قرار داد تا واردات را تا ۳۰ درصد کاهش بدهد. همزمان، عربستان و کویت تولیدشان را افزایش دادند تا خلاء نفت ایران در بازار را اشباع و قیمت نفت را کنترل کنند. این کشور‌ها با چنین اقداماتی قصد داشتند تا ایران به لبه پرتگاه برسانند، اما ایرانیان با ذکاوت و استراتژی، به سوی تنوع‌بخشی اقتصادی گام برداشتند.
تحریم‌ها، ناخواسته ایران را به سوی تنوع اقتصادی سوق داد و از وابستگی آنها به غرب کاست. پیش از انقلاب، ۸۰ درصد واردات ایران از جانب کشور‌های غربی بود، اما پس از اعمال تحریم‌های ناجوانمردانه، حجم واردات به ۶۳ درصد کاهش یافته و واردات از تامین‌کنندگان غیرسنتی به بیش از ۸ درصد افزایش یافت.
تجارت با یوگسلاوی از ۲۶ میلیون دلار در ۱۳۵۸ به ۱۴۶ میلیون دلار در ۱۳۵۹ رسید و شامل کاغذ، ماشین‌آلات، دارو و غذا شد. ایران عمداً از شرکای سنتی به سبب نفوذ بالای آمریکا در میان آنها دوری می‌کرد. این تنوع، همچون پلی به سوی استقلال، ایران را از وابستگی به نیم‌کره غربی رها کرد و الگویی پایدار برای آینده ایجاد کرد. با این حال، اروپا ضمن حفظ تجارت خود با ایران، نرخ صادرات خود به کشورمان را در سال ۱۳۶۲ به بیش از ۶ میلیارد دلار افزایش داد.
در حوزه نظامی، تحریم‌ها ایران را به توسعه زنجیره تامین، جایگزینی و تولید داخلی واداشت. چین و اتحاد جماهیر شوروی جایگزین آمریکا شدند، با این حال شوروی عمدتاً تسلیحات خود را به رژیم بعث می‌فروخت و تنها مقادیر کمی را در اختیار ایران قرار می‌داد. اما ایران، با داشتن روحیه جهادی، برنامه توسعه تسلیحات را در دوران جنگ آغاز کرد. از سال ۱۳۷۱، ایران شروع به تولید تانک‌ها، نفربرها، موشک‌ها و هواپیما‌های جنگنده بومی کرد. این خودکفایی، پایه‌ای برای تبدیل ایران به قدرت نظامی منطقه‌ای شد و نشان داد که تحریم‌ها، همچون آتشفشانی، نیروی درونی ایران را بیدار کرده است.
تناقض جالب در این میان، ماجرای ایران-کنترا بود. در حالی که آمریکا علناً تحریم‌های سنگینی را علیه ایران اعمال کرده بود، در سال‌های ۱۳۶۰-۱۳۶۵ به صورت مخفیانه موشک‌های ضدتانک TOW و ضد هوایی HAW را به ایران می‌فروخت. افشای این رسوایی در آبان ۱۳۶۵، سبب شد تا آمریکا به سخره گرفته شود و مبین آن شد که حتی تحریم‌کنندگان، نمی‌توانستند در برابر نیاز‌های استراتژیک خودشان مقاومت کنند. این امر، سیاست‌های دوگانه غرب را برملا کرده و ایران را در موضع اخلاقی بالاتری قرار داد. در نهایت، تحریم‌های ظالمانه‌ای که در دوران دفاع مقدس هشت‌ساله بر ایران تحمیل شد، هرچند با هدف درهم‌شکنی مقاومت این ملت طراحی شده بودند، اما به کمک اراده پولادین و روحیه انقلابی ایرانیان، به فرصتی بی‌نظیر برای خودکفایی و استقلال تبدیل شد. این فشار‌های اقتصادی و نظامی، از مسدود کردن دارایی‌ها تا قطع جریان سلاح و محدود کردن صادرات نفت، نه تنها نتوانست ایران را به زانو درآورند، بلکه با بیداری استعداد‌های درونی، راه را برای تنوع‌بخشی اقتصادی، توسعه صنایع بومی و تقویت بنیه دفاعی هموار کردند.
و در آخر، این تحریم‌ها از قطع وابستگی به غرب و گشودن در‌های تجارت با شرکای جدید گرفته تا آغاز تولید داخلی تسلیحات، همچون آتشی بود که فولاد ایران را سخت‌تر و مقاوم‌تر کرد. حتی تناقض‌هایی، چون ماجرای ایران-کنترا، که دوگانگی فاحش تحریم‌کنندگان را افشا کرد، بر عزم ملت افزود و نشان داد که ایران، با تکیه بر ایمان و هوشمندی، نه تنها از این آزمون سربلند بیرون آمد، بلکه پایه‌های قدرت و اقتدار امروز خود را بر آن استوار ساخته است.
انتهای پیام/ ۱۳۴
