اوضاع داخلی فلسطین، تحولات و افق‌های احتمالی آینده

به گزارش گروه بینالملل دفاع پرس به نقل از مرکز مطالعاتی الزیتونه، موسی ابومرزوق نایب رئیس دفتر سیاسی جنبش حماس متنی را با عنوان "اوضاع داخلی فلسطین، تحولات و روند احتمالی آینده" در کنفرانس آرمان فلسطین و ارزیابی استراتژیک در سالهای 2015 و 2016 ارائه کرده که متن آن را در زیر میبینید. این مطلب علاوه بر بررسی اجمالی تحولات مربوط به فلسطین، میتواند نشاندهنده رویکردهای آینده حماس در تعامل با موضوعات منطقه ای باشد. مشروح این متن را در زیر می خوانید:

مقدمه:

سال 2015 شاهد بسیاری از متغیرات در ابعاد داخلی، منطقهای و بینالمللی بود که نقاط عطف متناقضی در روند تحولات سیاسی داشتند. این سال با پایداری ملت فلسطین در برابر دشمن صهیونیستی متمایز شد، پایداری که در غزه در جریان جنگ 2014 نمود داشت و آثار آن در سال 2015 نیز به ویژه در زمینه ویرانیهای جنگی و تخریب توانمندیهای آن با وجود استمرار و تشدید محاصره ادامه داشت. در کرانه باختری انتفاضه قدس آغاز شد که پیامدهای آن در سال 2016 نیز به ویژه در زمینه حمایت از مسجدالاقصی و مقدسات اسلامی مشاهده خواهد شد.

اول: اوضاع فلسطین:

الف: قدس:

قدس در این سال در معرض هجمه یهودی سازی قرار گرفت که مورد حمایت کابینه رژیم صهیونیستی قرار داشت. این موضوع با پروژهای کامل برای تقویت جداسازی جغرافیایی قدس از سایر اراضی فلسطین در کرانه باختری از طریق دیوار حائل، ایستگاههای بازرسی و مناطق شهرکنشین صهیونیستی دنبال شد. به این ترتیب عملاً ساکنان فلسطین از طریق لغو شناسنامهها و اخراج از شهر قدس، از آن جدا میشوند.

با وجود استمرار انتفاضه، اقدامات رژیم اشغالگر در قبال این شهر همچنان ادامه دارد. البته مشخص است که روند این اقدامات کاهش پیدا کرده است، اما با این وجود همچنان استمرار دارد.

انتظار میرود در سال 2016 هجمه اشغال و یهودی سازی این شهر از طریق احداث سایر نمادهای یهودی سازی در شهر نظیر تأسیس کنیسه های مختلف که یکی از آنها در میدان البراق است و حفاریهای گسترده در زیر مسجدالاقصی، تشدید پیدا کند. همچنین اقدامات تازه ای برای تحت فشار گذاشتن ساکنان عرب قدس در دستور کار قرار گرفته است. احتمال برخی اقدامات برای تعمیق بحران برای ساکنان قدس نیز وجود دارد، از جمله این اقدامات طرح پیشنهاد شده برای تشکیل پلیس عربی در قدس است که مشخصا در فضاهای عربی کار می کند و با شهرداری صهیونیست ها ارتباط دارد. سال 2016 یکی از مهمترین محورهای تقابل فلسطینی ها با  رژیم اشغالگر قدس خواهد بود.

ب: انتفاضه:

- رژیم صهیونیستی تلاش دارد پروژههایی را برای تسلط بر مسجدالاقصی - یا لااقل دستیابی به بخشی از آن - به اجرا بگذارد. این پروژهها شامل تقسیم زمانی و مکانی مسجدالاقصی است که البته با اراده ملت فلسطین مواجه شده و دامنه انتفاضه قدس را در برابر اشغالگران ایجاد کرد.

- انتفاضه نقطه تحول اساسی در تقابل با رژیم صهیونیستی است که از مدتها پیش اعتقاد داشت کرانه باختری به ویژه در سایه هماهنگیهای امنیتی با تشیکلات خودگردان به آرامش رسیده است. انتفاضه فرصتی در سطح داخلی برای انسداد افق سیاسی ایجاد کرد، البته انتفاضه هنوز به صورت کامل از مشارکت و حمایت تمامی گروههای فلسطینی بهرهمند نشده است.

- انتفاضه سال 2015 با همبستگی گسترده فلسطینیان 48 دنبال شد، موضوعی که کابینه رژیم صهیونیستی را به اتخاذ تصمیم تاریخی غیرقانونی خواندن جنبش اسلامی در اراضی 1948 وادار کرد. رژیم صهیونیستی همچنین برای اولین بار با صرف هزینهها و بودجههای مالی تقریباً زیاد برای مناطق عربی نشین به دنبال آرام کردن شهروندان فلسطینی برآمد.

- پیش بینی میشود اقدامات دشمن صهیونیستی در سال 2016 عامل سرنوشتساز برای شدت گرفتن روند انتفاضه باشد. تجاوزات رژیم صهیونیستی بر ضد قدس و مقدسات اسلامی از یک طرف و جنایت بر ضد ملت فلسطین از طرف دیگر باعث افزایش روند انتفاضه مردمی و گسترده تر شدن دامنه مردمی آن شده و گروههای مختلف با قدرت بیشتری در آن مشارکت خواهند کرد.

ج: آشتی و شکاف گروه های فلسطینی:

- سال 2015 شاهد کاهش تلاشها برای پایان دادن به شکاف بین گروههای فلسطینی بود. با وجود تشکیل دولت وفاق ملی، شکاف بین گروهها به پایان نرسید. همچنین با وجود سستی عملکرد دولت وفاق ملی نسبت به مسئولیتهای خود در قبال غزه یا تلاش برای پایان دادن به شکاف موجود، محمود عباس رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین به جای ایجاد فرصت برای موفقیت دولت، در مسیر از بین بردن نقش آن در قبال نوار غزه تحرک کرده و دولت را به صورتی منفی مدیریت کرد. وی بیشتر وزرا را برکنار کرده و بدون مشورت با شرکای خود، عناصر دیگری را در این سمتها منصوب کرد.

- ارتباطات بین جنبش حماس و فتح در سطوح مختلف ادامه پیدا کرد. همچنین ارتباطات متعددی بین گروههای فلسطینی در داخل و خارج از سرزمینهای اشغالی استمرار داشت. پایان سال 2015 شاهد برگزاری دیدارهای رسمی و غیررسمی بین شخصیتهای فرماندهی از جنبش حماس و فتح بود.

- همچنان با وجود تشکیل دولت وفاق ملی موانع زیادی در مسیر اجرای آشتی وجود دارد. برخی از این موانع شامل عدم برگزاری چارچوب فرماندهی موقت برای جنبش آزادی بخش، عدم برگزاری نشستهای پارلمان، اقدامات امنیتی بر ضد مقاومت و حماس از سوی تشکیلات خودگردان با هماهنگی کامل با اشغالگران و سرویسهای جاسوسی آن است.

د: محاصره نوار غزه:

- محاصره نوار غزه در سال 2015 برای نهمین سال متوالی ادامه پیدا کرد و میزان بسته بودن گذرگاه رفح نیز افزایش پیدا کرد، این گذرگاه در طول سال 2015 تنها 21 روز باز بود. همچنین محاصره غزه از طریق گذرگاههای دیگر نیز ادامه پیدا کرد. علاوه بر اینها کسانی که وعده کمک به نوار غزه داده بودند، به تعهدات خود عمل نکردند. این موضوع مانع گستردهای در روند بازسازی ویرانیهای ناشی از تجاوز رژیم صهیونیستی به نوار غزه در سالهای 2012 و 2014 بود.

ه: مقاومت:

-  سال 2015 برای مقاومت غزه سال بازسازی و ترمیم آسیبدیدگیهای در نتیجه تجاوز تابستان 2014 از سوی رژیم صهیونیستی بود. این سال همچنین سال ایجاد قدرت بیشتر برای مقابله با درگیریهای جدید احتمالی در آینده از سوی دشمن اسرائیلی بود.

- سال 2015 سال ابداعات جدید فلسطینی ها بود، به گونه ای که آنها از کوچکترین مسائل عادی زندگی به عنوان ابزارهایی برای مقاومت استفاده کردند، مانند تحولاتی که در کرانه باختری شاهد آن هستیم (نظیر زیر گرفتن صهیونیستها با خودرو یا چاقو زدن به آن ها). این موضوع اشغالگران و سرویسهای امنیتی آنها را دچار تزلزل کرده و موقعیت اجتماعی داخلی رژیم صهیونیستی را متزلزل کرده و انگیزه بیشتری برای مقاومت در کرانه باختری در برابر اشغالگران و شهرکنشینان به دنبال داشته است.

- هماهنگیهای امنیتی بین تشکیلات خودگردان و اشغالگران در کرانه باختری با وجود محکومیت این اقدام در توافقات آشتی امضاء شده در سال 2011 در قاهره همچنان ادامه دارد. این در حالی است که مصوبه شورای مرکزی جنبش آزادی بخش فلسطین بر توقف این هماهنگی ها تاکید کرده است. این هماهنگیها حتی در سایه پوشش سیاسی تشکیلات خودگردان، افزایش نیز پیدا کرده است.

- انتظار میرود در سال 2016 مقاومت در کرانه باختری در کنار افزایش روند انتفاضه، گستردهتر دنبال شود. همچنین به نظر میرسد احتمال تجاوز مجدد رژیم صهیونیستی به نوار غزه در این سال اندک است.

دوم: نحوه تعامل با اشغالگران

الف: سال 2015 شاهد ثبات نسبی در دو طرف مرزهای نوار غزه بود، چرا که دو طرف به آغاز جنگ جدید تمایل نداشتند.

ب: با وجود هماهنگیهای امنیتی و تلاشهایی که تشکیلات خودگردان و سرویسهای امنیتی آن برای جلوگیری از عملیات مقاومت انجام میدهند، اما انتفاضه قدس ابتدا در اواخر سال 2015 در کرانه باختری آغاز شد و به شکل حمله با سلاح سرد وزیر گرفتن با خودرو و پرتاب سنگ در بسیاری از نقاط تماس ادامه پیدا کرد.

ج: پیش بینی میشود در سال 2016 سطح درگیری با اشغالگران از طریق مقاومت مردمی و انتفاضه آن ها به صورت موج هایی تاثیرگذار امتداد پیدا کند.

سوم: مناسبات داخلی فلسطینیها

الف: تعامل با جنبش فتح و تشکیلات خودگردان و سازمان آزادی بخش فلسطین:

- سال 2015 شاهد رکود سیاسی در فلسطین بود، به گونهای که هیچ تحرکی بهاستثنای برخی پیشنهادات محمود عباس برای کسب زمان بیشتر مطرح نبود. از جمله مهمترین این پیشنهادات تشکیل مجلس ملی و ارسال برخی از وزرا برای گفتگو در زمینه مشکلات نوار غزه و راه حل این مشکلات بود.

- بحران احتمال فروپاشی تشکیلات خودگردان یکی از مهمترین مسائلی بود که جنبش فتح در سال 2015 با آن مواجه شد و به نظر میرسد که در سال 2016 نیز ادامه داشته باشد، به این ترتیب این پرونده نیازمند دیدگاه مشخصی در مورد تعامل با آن است. شکافهای داخلی در درون جنبش فتح طی سال 2015 واضحتر از قبل دنبال شد، شکافهایی که به ویژه در مورد مرحله بعد از محمود عباس در تمامی سطوح مطرح شده است.

- اختلافات داخلی در درون کمیته اجرایی جنبش آزادی بخش ادامه پیدا می کند، مهمترین این مسائل مشکل یاسر عبد ربه و تعطیلی نشست شورای ملی است.

- تشکیلات خودگردان همچنان مناسبات خوبی در سطح عربی بویژه با سوریه دارد، به گونه ای که آن را به سمت همکاری های امنیتی بین سرویس های امنیتی فلسطین و سوریه سوق داده است.

ب: پروژه فلسطین

- شکی نیست که پروژه ملی فلسطین در بحران بسر میبرد، حتی اگر بخواهیم عنوانی مانند مقاومت را به آن اضافه کنیم. این پروژه در بسیاری از مناطق همراه با موانع منطقهای دچار فرسایش شده است، به گونهای که نمیتوان در ابعاد سیاسی از آن بهرهبرداری کرد. به این ترتیب در سال 2016 باید برای خروج از این فرسایش تلاش شود.

- با گذشت زمان غیاب مرجعیت مشخص و مورد توافق فلسطین در عناوین مختلف نظیر جنبش آزادی بخش و مؤسسات آن روشنتر میشود، چرا که این سازمان در طول سالهای گذشته به صورت عمدهای مورد فرسایش قرار گرفته است.

- با وجود آن که انتفاضه قدس اتفاق محوری و اساسی در مورد فلسطین است، اما همچنان اسیر جغرافیای تحولات منطقه باقی مانده و با گروههایی که در آن مشارکت میکنند، مرتبط است این موضوع باید به عنوان سکویی برای اقدام ملی فلسطینی و نمادی جامع و مورد توافق به کار گرفته شود تا زمینه مناسب برای هر نوع تحرک سیاسی را فراهم آورد.

- سال 2015 تأکیدی بر ضعف امکان تحقق دستاورد در پرونده آشتی ملی بود، این موضوع میطلبد که برای سال 2016 به رویکردی جدی و قطعی برای تحریک این پرونده دست پیدا کنیم.

ج: شکاف بین فتح و حماس

- با وجود مصیبتهای جنبش فتح و حماس در سطوح مختلف از سوی اشغالگران و دولتهای دیگر، آنها نمیتوانند از شکاف موجود بین خود عبور کنند. البته تلاشهایی در سال 2015 برای احیای گفتوگوها و اجرای توافقنامه آشتی صورت گرفت، اما این تلاشها دستاورد قابل ذکری محقق نکرد.

- شاخصها و نشانههای اولیه برای وجود محیطی جدید در فلسطین و گفتوگو بین فتح و حماس دیده میشود که نشان دهنده امکان تحریک پرونده آشتی ملی و بازسازی نظام سیاسی فلسطین در تمامی اشکال خود در سال 2016 است. شاید وحدت میدانی بین جوانان فلسطینی از تمامی گروهها در موضوع انتفاضه قدس بتواند سکوی پرتاب قوی برای تحقق این آشتی باشد. گفتگوهای اخیر دوحه را میتوان نقطه آغازین این روند به شمار آورد، البته این گفتگوها نیازمند پشتیبانی تمامی جریانها و شخصیتهای مخلص از میان ملت فلسطین است تا در این روند برای توقف شکاف و دودستگی و وحدت در قبال برنامه ملی فراگیر قبل از پایان سال 2016 مشارکت کنند.

در پایان باید به این نکته توجه کرد که سال 2015 سال بازبینی و تفکر بود، همان طور که در این سال تحول نسبی در اوضاع فلسطین در ابعاد سیاسی و تبلیغاتی به صورت مثبت ایجاد شد، اما با این وجود وحدت ملی محقق نشد و صرف نظر از آغاز انتفاضه قدس، مقاومت در برابر اشغالگران به صورت فراگیر شکل نگرفت.

سال 2016 اما موفقیتهایی نیز به همراه خواهد داشت. از جمله آنها انتفاضه قدس و آغاز گفتگوهای صریح و جدی بین جنبش فتح و حماس برای پایان دادن به شکاف و ایجاد وحدت ملی بر اساس برنامه ملی مشترک توقف اشغالگری در فلسطین بود. این موضوع میتواند فرصتی مهمتر برای آرمان فلسطین به شمار رود، به ویژه در شرایطی که جنگهای داخلی و طایفهای در برخی کشورهای عربی به پایان رسیده و ثبات و آشتی ملی در کشورها ایجاد شود.