گروه بین‌الملل دفاع‌پرس- سعید شهرابی فراهانی، تحلیل‌گر ارشد سیاسی، امنیتی و بین الملل؛ فضای اجتماعی کنونی شبیهِ محفظه‌ای است که به‌تدریج با تابشِ پیوستهٔ امواجِ فشارِ اقتصادی، روایت‌های تیره و شتابِ ناامیدی گرم می‌شود. این مخزن— که می‌توان آن را «مایکروویوِ اجتماعی» نامید — نه‌تنها افراد را حساس و تحریک‌پذیر می‌سازد، بلکه شبکه‌های پیوند اجتماعی را نیز خرد می‌کند و آستانهٔ واکنش‌های تکانشی را پایین می‌آورد. آنچه در عمل رخ می‌دهد، همزمان یک پدیدهٔ روانی، اجتماعی و راهبردی است: وضعیتِ برگشت‌ناپذیرِ اعتماد را تهدید می‌کند، هزینه‌های حاکمیت را بالا می‌برد و امکان سوءاستفادهٔ بازیگرانِ درون و بیرون را فراهم می‌آورد.
لایه‌ها و هم‌افزایی
این بحران از سه لایهٔ هم‌افزا تشکیل شده است: ۱. لایهٔ مادی و اقتصادی: فشار‌های معیشتیِ ملموس — بیکاری، کاهش قدرت خرید، دسترسی محدود به خدمات — که زیربنای نارضایتی را شکل می‌دهد.
۲. لایهٔ روانی-اجتماعی: تداوم ناامیدی، افزایش اضطراب جمعی، تضعیف تاب‌آوری اجتماعی و فروپاشی شبکه‌های حمایتی.
۳. لایهٔ روایت و ادراک: تولید و انتشار روایت‌های تیره، عملیاتِ روانی و شایعاتی که اضطراب را هدایت و تقویت می‌کنند.
این سه لایه به‌گونه‌ای با یکدیگر تعامل می‌کنند که هر تکانهٔ کوچک می‌تواند به‌مثابهٔ جرقه‌ای عمل کند که شبکه‌ای از واکنش‌های زنجیره‌ای را فعال سازد. در چنین سامانه‌ای، «جنون آنی» یا عکس‌العملِ تکانشیِ جمعی دیگر یک فرضیهٔ دور از ذهن نیست؛ بلکه یک ریسکِ عملی و قابلِ سنجش است.
از ریسک‌های فوری تا هزینه‌های بلندمدت
در کوتاه‌مدت، افزایش ناآرامی‌های اجتماعی هزینه‌های امنیتی، اقتصادی و سیاسی را بالا می‌برد؛ پاسخ‌های سرکوبگرانه می‌تواند مشروعیت را تضعیف کند و واکنش‌های متقابل را تشدید کند. در میان‌مدت، فرسایش سرمایهٔ اجتماعی و خروج نیروی کار و سرمایهٔ خرد، توان بازیابی اقتصاد و نهاد‌های مدنی را کاهش می‌دهد. در بلندمدت، تکه‌تکه شدن روایت ملی و کاهش اعتماد عمومی به نهادها، ساختار‌های تصمیم‌گیری و هماهنگی ملی را تضعیف می‌کند — نتیجه‌ای که برای هیچ بازیگری در داخل یا خارج سودآور نخواهد بود.
استراتژی مقابله — پنج ستونِ همزمان و هماهنگ
برای جلوگیری از افتادن جامعه در چرخهٔ خودتخریبی، نیاز به یک واکنش راهبردی، همه‌جانبه و همزمان است که دست‌کم پنج ستون را در بر گیرد:
۱. تسکینِ فوریِ معیشتی: اجرا و هدفمندسازی مداخلات اقتصادی کوتاه‌مدت (یارانه‌های هوشمند، حمایت از کسب‌وکار‌های خرد، تسهیلات اضطراری) تا آستانهٔ فشار روزمره کاهش یابد و فضا برای بازسازی اعتماد فراهم شود.
۲. تقویت سلامتِ روانِ جمعی: گسترش خدمات دسترس‌پذیرِ روانی-اجتماعی، ایجاد کانال‌های پشتیبانی محلی و راه‌اندازی خطوط اضطراری برای پیشگیری از بحران‌های فردی و اجتماعی.
۳. بازسازی روایت و شفافیت اطلاعاتی: تولیدِ پیام‌های شفاف، قابل‌اعتماد و امیدبخش؛ مقابلهٔ فعال با شایعات و عملیات روانی از طریق کانال‌های رسمی و شبکه‌های مردمی.
۴. تقویت سرمایهٔ اجتماعی و مشارکت محلی: توانمندسازی نهاد‌های مدنی، مساجد، شورا‌های محلی و تشکل‌های حرفه‌ای برای بازسازی بافت اجتماعی و میانجیگری در تعارض‌ها.
۵. پایش و مداخله پیشگیرانه: ساخت سامانه‌های هشداردهندهٔ اجتماعی برای تشخیص نقاط احتقان و مداخلهٔ به‌موقع، مبتنی بر داده و تحلیل روندها.
این ترکیبِ سیاست‌ها باید همزمان و هماهنگ اجرا شود تا از تبدیلِ شوک‌های مقطعی به بحرانِ سیستمی جلوگیری شود.
پیامِ هشدار به بازیگرانِ دشمن — بازدارنده، هوشمند و محاسبه‌گر
به بازیگرانِ بیرونی یا عاملانی که امید دارند از آسیب‌پذیری‌های اجتماعی سود برند، باید پیامی روشن و چندگانه ارسال شود:
نخست اینکه هدف‌گذاری بر فروپاشی اجتماعی روشِ ساده‌ای نیست و پیامد‌های آن فراتر از منافع فوری و کوتاه‌مدت خواهد بود. دامن‌زدن به آشوب تنها هزینه‌ها و بی‌ثباتیِ منطقه‌ای را افزایش می‌دهد و نظمِ بازی را به‌هم می‌ریزد — نتیجه‌ای که هیچ بازیگری از آن بهره‌مند نخواهد شد.
دوم اینکه: دستگاه‌های امنیتی، نظامی و اطلاعاتی در آمادگیِ بالا قرار دارند؛ نه به‌منظور تشدیدِ تنش، بلکه برای حفظِ ثبات ملی و جلوگیری از تبدیل بحران‌های اجتماعی به خلاء امنیتی. بازدارندگیِ هوشمندانه و هماهنگی میان ابزار‌های دفاعی و اطلاعاتی الزامی است تا هرگونه عملیات ساختارشکنانه ناکام بماند.
سوم اینکه: هیچ عملیات روانی یا اقتصادیِ هدف‌دار نمی‌تواند جایگزینِ سیاستِ خردمندانه و بازسازی اجتماعی شود.
اگر ادعا‌ها یا اقدامات مخرّب ادامه یابد، پاسخ‌ها متناسب، هدفمند و در چارچوب قانون و قواعد بین‌المللی دنبال خواهد شد — از سطح دیپلماتیک تا اقدامات بازدارندهٔ غیرخشونت‌آمیز که هزینهٔ پی‌گیری و تداوم چنین راهبرد‌هایی را برای مداخله‌گران افزایش می‌دهد.
جمع‌بندی — فراخوانی به عقلانیت و اقدام مشترک
اتمسفر «مایکروویوِ» اجتماعی اگر کنترل نشود، می‌تواند آتشِ خودویرانگری را شعله‌ور سازد. اما ما با ترکیبی از سیاست‌های معیشتی، خدمات روانی، بازسازی روایت و تقویت سرمایهٔ اجتماعی می‌توانیم آستانهٔ مقاومت جامعه را ارتقا دهیم. در عینِ حال لازم است به بازیگرانِ خارجی و داخلی که سودای بهره‌برداری از شکنندگی‌ها را دارند، پیامی شفاف داده شود: کشور توان و ارادهٔ حفظِ ثبات و مقابلهٔ هوشمندانه با هرگونه تلاشِ برای فروپاشی را دارد — و هزینه‌های اقدامات مخرب برای مداخله‌گران بسیار فراتر از هر فایدهٔ فرضی خواهد بود.
انتهای پیام/ 241
