گروه استان‌های دفاع‌پرس- «محمدرضا حقدادیان» فعال فرهنگی و اجتماعی؛ در تقویم فرهنگی ایران، روز کتاب، کتابخوانی و کتابدار، یادآور یکی از بنیادی‌ترین ارکان تمدن بشری و به ویژه فرهنگ غنی اسلامی و ایرانی است. کتاب، تنها مجموعه‌ای از برگ‌های به هم دوخته نیست؛ بلکه حافظه یک ملت، پل ارتباطی نسل‌ها و چراغ راه آینده است. اهمیت این روز فراتر از یک تجلیل صرف است؛ این روز فرصتی است تا عمق ارتباط ما با دانش، خرد و میراث‌مان را مورد بازبینی قرار دهیم. کتاب به‌عنوان حامل پیام‌های تاریخی، فلسفی، علمی و عرفانی، نقش حیاتی در شکل‌دهی به هویت فردی و جمعی ایفا می‌کند. فقدان کتاب، به معنای گم شدن در تاریخ و تکرار اشتباهات است.
اهمیت نگارش و خواندن در اسلام و ایران
در مکتب اسلام، ارزش قلم و دانایی در عالی‌ترین سطوح مورد تأکید قرار گرفته است؛ چنانکه اولین آیاتی که بر قلب پیامبر اعظم (ص) نازل شد، با امر به خواندن و تعلیم آغاز گردید: «اقرأ باسم ربک الذی خلق». این آیه شریفه، سنگ بنای تمدن اسلامی را بر پایه علم و معرفت بنا نهاد. در قرآن کریم، سوگند‌های متعددی به قلم و آنچه می‌نویسد یاد شده است، مانند «ن وَالْقَلَمِ وَمَا یَسْطُرُونَ» این تأکید بر خواندن و نوشتن، ریشه در این باور دارد که دانش مکتوب، امانت‌دار حقیقت است و مانع از تباهی و فراموشی می‌شود. اگر دانش سینه به سینه منتقل شود، در معرض تحریف قرار می‌گیرد، اما مکتوبات، اصالت خود را حفظ می‌کنند.
در تاریخ ایران باستان و اسلامی نیز، همواره نگارش متون علمی، ادبی و تاریخی، نشانه‌ای از اوج شکوفایی تمدنی بوده است. از کتیبه‌های باستانی تا نگارش اوستا و سپس ظهور مکتب‌های بزرگ فکری و علمی در دوران طلایی تمدن اسلامی (همچون خوارزمی، ابن‌سینا، حافظ، فردوسی و مولوی)، حفظ متون کهن، ترجمه دانش‌های دیگر ملل و نگارش تفاسیر و حماسه‌ها، ستون‌های استوار هویت فرهنگی ما را تشکیل داده‌اند. این میراث مکتوب، نشان می‌دهد که ایرانیان همواره در زمره پیشگامان ثبت و ضبط دانش بشری بوده‌اند.
ضرورت ثبت سرگذشت قهرمانان
یکی از حیاتی‌ترین ابعاد کتابت، ثبت و ضبط زندگی‌نامه و سیره عملی بزرگان، عالمان و قهرمانان است. این کار، نه تنها ادای احترام به مقام والای ایشان، بلکه یک ضرورت تربیتی است که تأثیر عمیقی بر ساختار اخلاقی و اجتماعی جامعه دارد.
نقش الگوها در تربیت جامعه
الگوها، چهره‌های عینی مفاهیم انتزاعی هستند. وقتی تاریخ به جای صرفاً وقایع، به روایت زندگی افراد بپردازد، تأثیر آن چند برابر می‌شود:
• ائمه اطهار (ع) و مفاخر اسلام و ایران: مطالعه سیره پاکان، نقشه راه عملی برای زیست مؤمنانه و اخلاقی فراهم می‌آورد. در این میان، فاصله گرفتن از توصیفات صرف و پرداختن به جزئیات زندگی روزمره، تأثیر بیشتری دارد. به عنوان مثال، بررسی شیوه‌های تعامل علمی و اخلاقی امامان معصوم علیه السلام با مردم، می‌تواند مبنایی برای گفت‌و‌گو‌های سازنده در جامعه امروز باشد.
• مشاهیر و اسطوره‌ها: حفظ داستان‌های قهرمانان ملی، اسطوره‌ها و چهره‌های درخشان علمی و هنری و مفاخر ایران حس هویت و غرور ملی را در جوانان تقویت می‌کند و به آنها یادآوری می‌کند که پیشینیان ما در مرز‌های دانش و شجاعت کجا ایستاده‌اند.
وظیفه مقدس ثبت حماسه
به ویژه، ثبت سرگذشت قهرمانان ملی و اسلامی، وظیفه‌ای مقدس است که نباید تحت تأثیر گذر زمان یا تغییر ذائقه‌ها قرار گیرد:
• علمای بنام: ثبت زندگی عالمان عامل، مسیر حقیقت‌جویی را به نسل‌های بعد نشان می‌دهد. این ثبت باید شامل چالش‌های فکری، روش تحقیق و منابع مورد استفاده آنها باشد تا انگیزه‌ای برای پژوهش اصیل در جوانان ایجاد شود.
• شهدای انقلاب و دفاع مقدس: حماسه جنگ هشت ساله تحمیلی و رشادت‌های شهدای گرانقدر، باید همواره زنده بماند. این شهدا، تجسم عملی ایمان و ایثار در برابر ظلم هستند. زندگی‌نامه شهدای مدافع امنیت، مدافع حرم و وطن، گنجینه‌ای از فداکاری و وطن‌دوستی است که باید با قلمی شیوا و صادق به رشته تحریر درآید تا درس‌آموز ابدی باشد. روایتگری باید از کلیشه‌ها فاصله گرفته و به عمق انگیزه و تصمیم‌گیری‌های لحظه نهایی قهرمانان بپردازد.
به‌عنوان مثال، اگر یک شهید نوجوان را در نظر بگیریم، باید چرایی تصمیم او برای ترک تحصیل و رفتن به جبهه، ترس‌ها و امیدهایش و نحوه تأثیرگذاری او بر همرزمانش ثبت شود. این امر نیازمند مصاحبه‌های دقیق، جمع‌آوری اسناد و استفاده از تکنیک‌های نوین روایت‌نویسی است.
توصیه عملی؛ وجود کتاب در سبد خانوار
اگر فرهنگ، ریشه در خانه دارد، پس باید کتاب نیز ریشه در سبد خرید خانوار داشته باشد. کتاب باید کالای لوکس تلقی نشود، بلکه بخشی از نیاز‌های اساسی خانواده در کنار خوراک و پوشاک باشد. حمایت از نشر کتاب با خرید مستقیم آن، اصلی‌ترین راه حمایت از تولیدکنندگان اندیشه و نگهبانان فرهنگ است.
تأثیر خرید کتاب بر پیکره نشر
خرید کتاب توسط مردم، مستقیماً بر ادامه حیات ناشران، نویسندگان، ویراستاران و صفحه‌آرایان تأثیر می‌گذارد. وقتی کتابی خریداری می‌شود، چرخ تولید اندیشه، به چرخش درمی‌آید. این امر شامل موارد زیر است:
۱. حمایت مالی از نویسنده: پرداخت حق‌التألیف، امکان ادامه فعالیت خلاقانه نویسنده را فراهم می‌آورد.
۲. تضمین کیفیت نشر: ناشر با پشتوانه فروش، می‌تواند سرمایه‌گذاری بیشتری در ویراستاری تخصصی، طراحی جلد جذاب و چاپ با کیفیت انجام دهد.
۳. دسترسی عمومی: هرچه کتاب بیشتر در جامعه جریان یابد، قیمت تمام شده آن در درازمدت متعادل‌تر شده و دسترسی به منابع علمی تسهیل می‌گردد.
خانواده‌ها باید با خرید کتاب، الگویی عینی از اولویت دادن به دانش و هنر را در برابر مصرف‌گرایی صرف، برای فرزندان خود ترسیم کنند. این الگو باید به‌طور ملموس در محیط خانه پیاده‌سازی شود؛ مثلاً تخصیص زمانی مشخص در هفته به ساعت کتابخوانی خانوادگی که در آن همه اعضای خانواده، فارغ از سن، مشغول مطالعه باشند.
فراخوان برای دولت‌ها و جوانان
توسعه فرهنگ کتابخوانی یک مسئولیت مشترک بین دولت، نهاد‌های فرهنگی و خود مردم است.
مسئولیت دولت‌ها و نهاد‌ها
دولت‌ها موظف‌اند با سیاست‌گذاری‌های حمایتی، موانع نشر و دسترسی به کتاب را برطرف سازند و زیرساخت‌های لازم برای ترویج مطالعه را فراهم آورند. این سیاست‌ها باید شامل موارد زیر باشد:
• کاهش هزینه‌های تولید: کاهش مالیات بر کاغذ و مواد اولیه چاپ، یا حمایت از واردات مواد اولیه با ارز ترجیحی.
• توسعه زیرساخت‌های کتابخانه‌ای: نوسازی کتابخانه‌های عمومی، تجهیز آنها به منابع روز و تبدیل آنها به مراکز فرهنگی فعال (نه صرفاً محلی برای امانت دادن کتاب).
• تسهیل دسترسی: ایجاد یارانه‌های هدفمند برای خرید کتاب توسط اقشار کم‌درآمد و توسعه کتابخانه‌های دیجیتال با مجوز‌های قانونی و محتوای غنی.
• ترویج کتاب در آموزش: استفاده از متون فاخر ادبیات کلاسیک و معاصر ایران در سطوح مختلف تحصیلی، نه فقط به عنوان درس ادبیات، بلکه به عنوان مرجع در دروس دیگر.
نقش جوانان به‌عنوان آینده‌سازان
در این میان، جوانان به‌عنوان آینده‌سازان، باید گرایش خود را به سوی کتابخانه و کتابفروشی معطوف سازند. در عصر اطلاعات سریع و شبکه‌های اجتماعی، تمرکز بر کتاب ممکن است دشوار به نظر برسد، اما این تمایز اساسی است:
• کتاب در برابر محتوای سطحی: کتاب، نه یک سرگرمی گذرا، که یک ضرورت برای تفکر عمیق و تمایز میان درست و نادرست در دنیای پرشتاب امروز است. کتاب خواندن، به فرد می‌آموزد که چگونه مفاهیم را به صورت ساختاریافته دریافت کند و استدلال‌های پیچیده را دنبال نماید.
• تولیدکنندگان آینده: جوانانی که امروز می‌خوانند، فردا نویسندگان، محققان، سیاست‌گذاران و رهبران تأثیرگذاری خواهند بود که می‌توانند با پشتوانه علمی و اخلاقی قوی، مسیر جامعه را هدایت کنند.
در روز مبارک کتاب و کتابخوانی، لازم است بیش از هر زمان دیگر، بر ارزش‌های مکتوب پایبند باشیم و با گرامی‌داشت یاد خادمان کتاب و اندیشه—از کتابداران زحمت‌کش در گوشه و کنار کشور گرفته تا ناشران متعهد و نویسندگان سخت‌کوش—خود را متعهد به تداوم این میراث گرانقدر نماییم.
کتاب، پاسدار فرهنگ ماست. هر ورق کتابی که خوانده می‌شود، در حقیقت حصاری محکم‌تر بر گرد میراث نیاکان می‌کشد و پنجره‌ای روشن‌تر به سوی فردای روشن می‌گشاید. بیایید با عزم راسخ، کتاب را به عنصر محوری زندگی خود تبدیل کنیم و اطمینان حاصل کنیم که «اقرأ» همیشه زنده و جاری خواهد بود.
انتهای پیام/
