گروه دفاعی امنیتی دفاعپرس: در جهانی که تکنولوژی همچون شمشیری دو لبه بر فراز سر بشر آویزان است، نوآوریهای نوین در عرصه جنگ، چهره درگیریها را دگرگون کردهاند. بر اساس تحلیل ماه ژوئن موسسه «اقتصاد و صلح جهانی» (Institute for Economics and Peace) که در گزارش «چشمانداز بشریت» (Vision of Humanity) منتشر شده، نوآوریهای تکنولوژیکی بهویژه در حوزه پهپادهای جنگی و هوش مصنوعی، جنگ را برای طرفهای مختلف آسانتر و نامتقارنتر کرده است؛ اما این پیشرفتها همزمان حلوفصل درگیریها را بسیار دشوارتر ساخته و منجر به ایجاد «جنگهای ابد» شده است.
بدین ترتیب، درگیریها سالها یا حتی دههها ادامه مییابند، منابع عظیمی را مصرف میکنند و عملاً هیچ راهحل قطعیای برایشان وجود ندارد. این گزارش تأکید میکند که تکنولوژی نهتنها منجر به طولانیترشدن آشوب میشود، بلکه آن را تشدید هم میکند.
با توجه به شاخص صلح جهانی (Global Peace Index) که در ۲۰۲۵ توسط همین مؤسسه منتشر شده، نشاندهنده وضعیت نگرانکنندهای است. هماکنون ۵۹ درگیری مسلحانه مبتنی بر دولت (state-based conflicts) در جریان است که بیشترین تعداد از پایان جنگ جهانی دوم تا امروز به شمار میرود. این وضعیت، ۷۸ کشور را درگیر کردهاست، به طوری که در سال ۲۰۲۴ میلادی، ۱۵۲ هزار مرگ در اثر جنگ ثبت شده است. از این تعداد، ۱۷ کشور بیش از هزار مرگ داخلی ناشی از درگیری داشتهاند و ۱۸ کشور دیگر بیش از صد مرگ را گزارش دادهاند.
این آمار نشان میدهد که جهان با روند نزولی صلح در هر سال، در پایینترین سطح صلح از زمان شروع شاخص در سال ۲۰۱۴ قرار دارد. در دهه گذشته، آمار صلح در ۱۰۰ کشور کاهش یافته و در سال ۲۰۲۴ میلادی، ۸۷ کشور اوضاع رو به وخامت رفته است. این امر در حالی اتفاق افتاده که آمار صلح تنها در ۷۴ کشور بهبود داشتهاست.
یکی از عوامل اصلی این روند، نقش تکنولوژی در تغییر دینامیک جنگهاست. گزارش «چشمانداز بشریت» توضیح میدهد که ابزارهای ارزانقیمت مانند پهپادها و دستگاههای انفجاری دستساز (IED)، که تنها چندصد دلار هزینه دارند، میتوانند تجهیزات نظامی گرانقیمت میلیون دلاری را نابود کنند. این امر تعادل قدرت را بین دولتها و بازیگران غیردولتی تغییر میدهد و جنگ و جنگیدن را برای گروههای کوچکتر آسان میکند.
در نتیجه، جنگها هر روز طولانیتر و پرهزینهتر میشوند؛ آن هم درحالیکه جهان سرمایهگذاری چندانی برای پیشگیری از این منازعات نمیکند. کافی است به این نکته توجه کنیم که در سال ۲۰۲۴، سهم صلحبانی تنها حدود نیم درصد از کل هزینههای نظامی بوده؛ رقمی ناچیز که پایینترین میزان در بیش از دو دهه اخیر است و بهخوبی نشان میدهد اراده جهانی برای مهار چرخه خشونت تا چه اندازه ضعیف شده است.
حالا بیایید تمرکز بیشتری روی پهپادها داشته باشیم، که گزارشها آنها را یکی از کلیدیترین عوامل در تحول جنگ مدرن میدانند. طبق دادههای گزارش «چشمانداز بشریت»، تعداد کشورهایی که از پهپادها در درگیریها استفاده میکنند، از ۱۶ کشور در سال ۲۰۱۸ به ۴۰ کشور در سال ۲۰۲۳ افزایش یافته و رشدی ۱۵۰ درصدی داشتهاست.
همچنین تعداد گروههای غیردولتی که حداقل یک حمله پهپادی انجام دادهاند، از ۶ به ۹۱ گروه رسیده، که گواهی بر افزایشی ۱۴۰۰ درصدی است. تعداد حملات پهپادی از ۴۲۱ مورد در سال ۲۰۱۸ به ۴۹۵۷ مورد در سال ۲۰۲۳ رسیده، و مرگهای ناشی از این حملات بیش از سه هزار نفر در سال ۲۰۲۳ بوده، که ۱۶۸ درصد افزایش نسبت به سال ۲۰۱۸ نشان میدهد. این آمار کشتار، حدود ۲ درصد از کل مرگهای جنگی را تشکیل میدهند.
پهپادها سبب نامتقارنشدن جنگ میشوند؛ زیرا به گروههای ضعیفتر اجازه میدهند با حداقل خطرپذیری برای نیروی نظامی خود، محدودیتهای نظامی را دور بزنند و به اهداف خود دست یابند؛ برای مثال، در میانمار گروههای شورشی کوچک با استفاده از پهپادهای ارزانقیمت ساختهشده از قطعات چینی و دستورالعملهایی که در اینترنت وجود دارند، حملات نظامی را علیه حکومت انجام میدهند.
در سوریه، حمله پهپادی تروریستی در اکتبر ۲۰۲۳ به مراسم فارغالتحصیلی کالج نظامی در حمص، بیش از ۸۹ کشته و ۲۴۰ زخمی بر جای گذاشت، که سومین حمله تروریستی مرگبار سال ۲۰۲۳ طبق شاخص تروریسم جهانی ۲۰۲۴ بود.
در اوکراین که بهعنوان مرکز نوآوری پهپادی شناخته میشود، حملات پهپادی بیش از ۱۲۷ برابر از ابتدای جنگ با روسیه افزایش یافته است. اوکراین ماهانه حدود ۱۰ هزار پهپاد از دست میدهد و قرار است بیش از ۲.۵ میلیون پهپاد در سال ۲۰۲۵ تولید کند؛ همچنین از «شهپاد»های اوکراینی علیه ناوگان دریایی روسیه در دریای سیاه استفاده شده و از آنها برای حمله، نظارت، شناسایی، مستندسازی و جنگ روانی نظیر هدف قراردادن زیرساختهای انرژی روسیه، استفاده میشود.
علاوه بر این، تعداد شرکتهای تولیدکننده پهپاد از شش شرکت در سال ۲۰۲۲ به بیش از ۲۰۰ شرکت در سال ۲۰۲۴ افزایش یافته که این امر، دسترسی به این تکنولوژی را آسانتر کرده است. صادرات پهپاد توسط کشورهایی مانند ترکیه به مناطق پرتنش مانند ساحل مرکزی آفریقا، درگیریها را پیچیدهتر کردهاست. پهپادها را نمیتوان سلاحی به معنای دست برتر دانست، اما قادر هستند تا جنگ را فرسایشی و طولانیتر کنند.
در ادامه گزارش «چشمانداز بشریت»، هوش مصنوعی بهعنوان مکمل پهپادها شناخته میشود. هوش مصنوعی پهپادها را ارتقا میدهد و اجازه میدهد که آنها بهطور خودکار ناوبری کنند و اهداف را با دقت بالا و بدون نظارت انسانی زیاد هدف بگیرند. این امر عملیات پایدار و کمهزینه را برای دورههای طولانی ممکن میسازد.
در اوکراین، نسل بعدی پهپادها با هوش مصنوعی ادغام شدهاند تا عملیات را بهینه کنند. هوش مصنوعی همچنین دادههای عظیم را تحلیل، حرکات دشمن را پیشبینی و استراتژیها را بهروزرسانی میکند. بدین ترتیب جنگ از حالت حمله گسترده به نبرد فرسایشی تبدیل میشود.
این ترکیب پهپاد و هوش مصنوعی مستقیماً به کاهش نرخ حلوفصل درگیریها منجر شده است. طبق گزارش، درصد درگیریهایی که با پیروزی قاطع یکی از طرفین پایان مییابند، از ۴۹ درصد در دهه ۱۹۷۰ به تنها ۹ درصد در دهه ۲۰۱۰ کاهش یافتهاست؛ همچنین، درصد درگیریهایی که با توافقات صلحآمیز حل میشوند، از ۲۳ درصد به چهار درصد سقوط کردهاست. این آمار نشان میدهد که تکنولوژی پیروزی قطعی نظامی را ناممکن میکند و دیپلماسی را هم ناکارآمد میسازد. جنگهای ابدی حالا واقعیتر از همیشه هستند، زیرا ابزارهای نامتقارن به گروههای کوچکتر، دولتهای ضعیفتر یا شورشیان، اجازه مقاومت طولانی میدهند.
این پدیده نیز تبعات اقتصادی گستردهای با خود به همراه دارد. هزینه جهانی خشونت در سال ۲۰۲۴ به ۱۹.۹۷ تریلیون دلار رسیده، که ۱۱.۶ درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی است. هزینههای نظامی به ۲.۷ تریلیون دلار رسیده، در حالی که سرمایهگذاری در صلح و پیشگیری بسیار کمتر است.
مناطق پرریسک مانند ساحل آفریقا، خاورمیانه، جنوب آسیا، سودان جنوبی، اتیوپی، سوریه و جمهوری دموکراتیک کنگو، جایی که پهپادها و هوش مصنوعی توسط بازیگران غیردولتی استفاده میشوند، در معرض بیثباتی بیشتری قرار دارند. این تکنولوژیها درگیریها را غیرمتمرکز میکنند، نرخ وقوع جرائم فراملی را افزایش میدهند و عملیات بشردوستانه را پیچیدهتر میسازند.
در نهایت، گزارش «چشمانداز بشریت» هشدار میدهد که اگر این روند ادامه یابد، تعداد جنگهای ابدی افزایش خواهد یافت و جهان با سطحی از ناامنی روبهرو میشود که از جنگ جهانی دوم بیسابقه است. پهپادها و هوش مصنوعی، که قرار بود ابزارهای پیشرفت باشند، حالا جنگ را به یک وضعیت دائمی تبدیل کردهاند؛ از این رو، برای مقابله با این بیثباتی، به سرمایهگذاری بیشتر در پیشگیری از جنگ و رشد هوشمندانه و کنترلشده ابزار جنگی، نیاز است.
انتهای پیام/ 200
