به گزارش خبرنگار گروه اجتماعی دفاع پرس،فرزندآوری در سراسر تاریخ از کار کردهای مهم خانواده بوده است. ترغیب خانواده ها به داشتن یک فرزند سبب شده تا والدین با شعار دو فرزند کافی است در عمل به یک فرزند اکتفا کنند. تک فرزندی گرچه پدیده جدیدی نیست اما در جامعه ما در هیچ زمانی مانند الان فرگیر نبوده است. در میان آموزه های اسلامی نه تنها به تک فرزندی توصیه نشده بلکه با آن مخالفت و با رعایت شرایطی دعوت به ازیاد نسل شده است بگونه ای که در قرآن کریم تکثیر نسل به عنوان یکی از مهمترین اهداف ازدواج معرفی شده است.براساس آمار رسمی بیش از 33 درصد خانواده های ایرانی تک فرزند هستند. پرسش اینجاست که دلیل تمایل خانواده های ایرانی به تک فرزندی چیست و این مساله چه پیامدهایی خواهد داشت؟
کشور ما یکی از جوانترین کشورهای دنیا است. متوسط تعداد فرزندان هر خانوار در کشور دراوایل دهه 40 حدود هفت فرزند بود که این تعداد به دلیل فعالیت های کنترل جمعیت رو به کاهش گذاشت تا به امروز که نرخ باروری به 1.5 فرزند برای هر خانوار در کشور کاهش یافته و با ادامه این روند درآینده نزدیک و به دلیل نداشتن تناسب جمعیتی، در ردیف پیرترین کشورهای دنیا قرارخواهیم گرفت.
نهادینه شدن تک فرزندی با سیاست طولانی مدت کاهش جمعیت
از نگاه کارشناسان و صاحبنظران جمعیت شناسی، سیاست های بدون برنامه دولت های پیشین درکاهش فرزندآوری،آن هم بدون برنامه ریزی و سرشماری از کم و کیف جمعیت، نخستین عامل برای نهادینه شدن تک فرزندی و خرده فرهنگ شدن چند فرزندی است.
سیاستی که با شعار پرتکرار «فرزند کمتر، زندگی بهتر» در 2 دهه گذشته در جامعه رواج پیدا کرد و امروزه مسوولان کشور بنا بر تحقیق و بررسی، به خطا بودن آن پی برده اند و درجهت جلوگیری از رشد آن وارد عمل شدند.
سرچشمه اصلی چرایی به وجود آمدن تک فرزندی را باید در سیاست کنترل جمعیتی که سال های گذشته در بوق تبلیغ ها قرار گرفت، جست و جو کرد تا آن جا که تبلیغ فرزند کمتر زندگی بهتر، به نوعی در فرهنگ ما نهادینه شد. سیاستی که بدون برنامه و بررسیِ کم و کیف تغییر جمعیت صورت گرفت.
اجرای سیاست کاهش یا افزایش جمعیت درکشورهای توسعه یافته، بنا برآمارگیری جمعیتی که هر پنج سال یک بار تکرار می شود اما متاسفانه در کشور ما، اجرای سیاست کاهش جمعیت بدون هیچ برنامه ای صورت گرفت. با ادامه این روند، کاهش نرخ جمعیت فعال و افزایش جمعیت پیر و مصرف کننده از جمله نتیجه های این سیاست خواهد بود که در انتظار ایران است.
از مشکل های اقتصادی تا روش زندگی نوین؛ بهانه های تک فرزندی
تا چند دهه پیش، فرزندآوری در کشور دارای سیر طبیعی بود و خانواده های به اصطلاح گسترده با داشتن چند فرزند، به دورازهرگونه نگرانی و زیر ذره بین بودن نگاه دیگران، روزگار می گذراندند. فرزندانی که از سطح انتظار کم برخوردار بودند و با رسیدن به سن کار و فعالیت اقتصادی، وارد عرصه تولید و بازار کار می شدند اما در گذر به سمت نوگرایی، این روند تغییر کرد و مسیر وارونه به خود گرفت؛به گونه ای که اکنون فرزندآوری و تامین هزینه های آن، به منزله یک بحران به شمار می رود.
دشواری های اقتصادی و مساله تحصیل و اشتغال بانوان را تشدید کننده افزایش تک فرزندی
دلیل های اقتصادی، مصرف گرایی و توقع بالای فرزندان مولفه هایی هستند که به رواج تک فرزندی و کاهش نرخ باروری کمک کرده اند تا آن جا که بر اساس آمارها، به ازای هر زوج، 1.5 فرزند وجود دارد.
اما بهانه های تک فرزندی به این جا ختم نمی شود، با کمی جست و جو در اطراف مان خانواده هایی را مشاهده می کنیم که به رغم شرایط مالی مناسب و زندگی به دوراز نگرانی مالی، تک فرزندی را اختیار کرده اند
در سال های گذشته به دلیل رواج این تفکر که شرایط اقتصادی نقش موثری در تداوم زندگی ایفا می کند، زنان به عرصه بازار کار کشانده شدند تا برای تامین نیازهای زندگی، دوشادوش مردان قدم بردارند که به همین دلیل بیشتر خانواده ها به داشتن یک فرزند بسنده می کنند. این جا است که توجه به خود و بهره بردن بیشتر از زندگی از دلیل های روی آوردن والدین به تک فرزندی است. والدینی که تلاش می کنند امکانات زندگی خود را به جای تقسیم با چند فرزند با یک فرزند تقسیم کنند. نتیجه این تقسیم نادرست، افزایش سطح انتظار و رشد مصرف گرایی در میان فرزندان است که به مرور باعث می شود تا زوج های جوان دیگر نیز با مشاهده این فرزندان و برآورد هزینه آنان، کمی در تصمیم خود برای فرزندآوری تردید کنند.
افزایش سن ازدواج و ترس از بارداری در سنین بالا
احتمال طلاق و بروز ناسازگاری در زندگی های مشترک امروزی، ترس از خیانت همسر، خاطره دشواری نخستین بارداری و ترس از تغییر آناتومی بدن از دیگر تصاویر نادرست شکل یافته در ذهن گروه هایی از زنان امروز است که مانع فرزندآوری یا داشتن فرزندان بیشتر می شود.
همچنین به نظر می رسد تک فرزندی و افزایش آن درمیان خانواده های ایرانی رابطه مستقیمی با مولفه هایی همچون شهر و محل زندگی، وضعیت مالی، سطح فرهنگی و وضعیت تحصیلی ندارد؛چه بسیارخانواده هایی مشاهده می شوند که درشهرهای کوچک زندگی می کنند وازامکانات رفاهی مناسبی برخوردارند اما تک فرزندی را پیشه کرده اند و چه بسیار خانواده هایی که در کلان شهرها حضور دارند و از سطح مالی و فرهنگی متوسطی برخوردارند اما به علت های گوناگون شخصی و اجتماعی اصرار بر تک فرزندی دارند.
احساس تنهایی، لجبازی، شکنندگی، کم تحملی، پرتوقعی، سرخوردگی، اعتماد به نفس کاذب و بسیاری از آسیب های رفتاری دیگر، از جمله پیامدهای روحی و روانی تک فرزندی است که بنا به نظرروانشناسان، حمایت های بی دریغ پدر و مادر هم نمی تواند جایگزین مناسبی برای کمرنگ شدن آن باشد؛چراکه تنهایی باعث می شود تا کودک در برقراری ارتباط با دیگران دچار مشکل شود و نتواند با سایر همسالان برخورد مناسبی داشته باشد.
جامعه روانپزشکان همواره بر این اصل که فرزندان باید در کودکی، کودکی کنند و کودکی خود را با خواهر یا برادر و همسالان خود تقسیم کنند، تاکید دارند.
با این دید، می توان گفت یکی از مشکل های تک فرزند این است که مجبوراست دوران کودکی خود را با پدر و مادر خود تقسیم کند و همبازی دیگری غیر از آنان در کنار خود نمی بیند.
کودکان بدون علت با هم می خندند و قهر و آشتی می کنند. زود خشمگین می شوند و به همان سرعت یکدیگر را می بخشند اما هنگامی که همبازی فردی غیر از کودکِ همسال باشد این وضعیت به وجود نمی آید. چندفرزندی نوعی احساس امنیت و حمایت برای تک تک فرزندان به وجود می آورد، به این معنا که اگر پدر و مادر نباشند، خواهر یا برادر پشتیبان من خواهند بود.
یکی دیگرازمشکل های تک فرزندان، خودکم بینی واعتماد به نفس ضعیف است که نشانه های آن را می توان در ابتدای ورود آنان به مهدکودک یا مدرسه در برقراری روابط با سایر همسالان شان مشاهده کرد.
بر هم خوردن تعادل جنسیتی با تک فرزندی، کاهش جمعیت کار و افزایش جمعیت مصرف کننده و سالخورده از دیگر پیامدهای تک فرزندی یا بی فرزندی است که در درازمدت آثار آن در کاهش رشد و توسعه ی جامعه مشاهده خواهد شد.
راهکارهای کاهش تک فرزندی
با افزایش جمعیت سالمند، سیاستگذاران بر آن شدند تا با بحران کاهش باروری و افزایش جمعیت سالمند مبارزه کنند و نرخ فرزندآوری را از 1.5 فرزند به 2.5 فرزند افزایش دهند. در همین راستا طرح «تعالی جمعیت و خانواده» درپیش گرفته شد.
با برنامه ریزی و مدیریت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و همچنین حمایت مالی دولت، هم اکنون آموزش هایی که پیش از این در مرکزهای بهداشت در جهت فرزند کمتر ارایه می شد به سمت رشد جمعیت و تشویق به فرزندآوری تغییر مسیر داده است اما باید اذعان کرد وزارت بهداشت به تنهایی نمی تواند در این امر موفق باشد و تنها با همکاری سایر وزارتخانه ها و دستگاه های تبلیغاتی و رسانه ای می توان گام های عمیق و موثرتری دراین راه برداشت تا خلا جمعیتی پیش بینی شده برای آینده نزدیک، ترمیم شود.
با توجه به همه گیر بودن معضل تک فرزندی و آسیب های اجتماعی و جمعیتی آن برای جامعه، لازم است برنامه ریزان و سیاست گذاران در راستای بهبود شرایط زندگی چه در فضای شهری و چه از نظر فرهنگی تلاش کنند تا شرایط برای رشد فرزندان سالم در محیط جامعه و همچنین خانواده ها فراهم شود
بیشترافراد بعد ازاتمام تحصیلات تکمیلی و در واپسین سال های جوانی ازدواج می کنند و پس از سپری کردن دوران عقد و بعد از تولد اولین فرزند بنا به دلایلی از جمله وجود مشکلات اقتصادی، نداشتن وقت برای تربیت فرزند و … به داشتن یک فرزند قناعت می کنند.
کارشناسان اجتماعی از ۲منظر پدیده «تک فرزندی» را بررسی می کنند. اول آن که تک فرزند بودن چه تاثیرات سوئی می تواند در شخصیت کودک داشته باشد حال آن که برخی والدین به اشتباه تصور می کنند، در صورت داشتن تنها یک فرزند می توانند آینده بهتری را برای او ترسیم کنند.
اما مسئله دومی که جامعه شناسان را از رواج تک فرزندی نگران می کند، به هم خوردن ساختار جمعیتی کشور در سال های آینده است.
حرکت منحنی جمعیتی ایران به سوی سالمندی و میانسالی و کمبود نیروی انسانی در دهه های پیش رو از جمله آفت های اجتماعی پدیده تک فرزندی است؛مسئله ای که باید حل ریشه ای آن در راس تصمیمات و برنامه های دولتمردان قرار گیرد چرا که بدون شک خانواده های تک فرزند قبل از حل مشکلات اقتصادی و فرهنگی اقدامی برای فرزندآوری بیشتر انجام نخواهند داد، البته از سوی دیگر باید به این نکته هم توجه داشت که افزایش تعداد موالید بدون تامین زیرساخت ها به طور قطع در سال های آتی کشور را با مشکلات عدیده ای چون نبود مسکن، کاهش منابع و از بین رفتن فرصت های شغلی و تحصیلی رو به رو می کند.
گرایش به انزوا، افسردگی، ضعف در برقراری ارتباط با همسالان، توجه بیش از حد به بازی های رایانه ای و انفرادی، ترس یا تنفر از حضور در گروه های اجتماعی از جمله خصوصیات تک فرزندهاست
زندگی در کنار برادر یا خواهر روحیه جامعه گرایانه کودک را تقویت می کند و مدیریت در روابط اجتماعی را به وی می آموزد تشویق خانواده ها به فرزندآوری به عنوان یک اصل مهم باید در راس سیاست های دولت قرار بگیرد، ضمن آن که بدون تامین زیرساخت های ضروری، افزایش جمعیت حرکتی آسیب زا خواهد بود.
