«اقتصاد مقاومتی» علاج مشکلات اقتصادی و پاسخ به مطالبات مردم است

به گزارش خبرنگار اخبار داخلی دفاع پرس؛ نیروی انسانی نقشی دوگانه در برنامه ریزیهای اقتصادی ایفا میکند، زیرا از یکسو، به عنوان عامل توسعه و از سوی دیگر به عنوان هدف توسعه مطرح است.
 
مسائل مربوط به نیروی انسانی هم جنبه اقتصادی و هم جنبه غیراقتصادی دارند. بنابراین در برنامه ریزی کلان نیروی انسانی اهمیت چشمگیری یافت. در واقع اشتغال و بیکاری از جمله متغیرهای اقتصادی و اجتماعی اند که در دورههای مختلف زمانی در تمام کشورهای جهان مورد توجه بوده و از دغدغههای سیاستگذاران و اقتصاددانان هر کشوری محسوب میشوند.

کار ارزش محوری جامعه است و موضوع اشتغال و دستیابی افراد به شغل مورد نظر از اساسیترین نیازهای جامعه محسوب میشود. بیکاری به عنوان یک پدیده مخرب اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی  مطرح بوده  و رفع آن همواره از جمله دغدغههای برنامه ریزان بوده است. اشتغال و بیکاری از جمله موضوعات مهم اقتصادی هر کشوری است، به گونهای که افزایش اشتغال و کاهش بیکاری به عنوان یکی از شاخصهای توسعه یافتگی جوامع تلقی میشود.

آمار بیکاری در دو دهه

در حال حاضر بر اساس تعریف دولت و مرکز آمار ایران؛ هر کس که حداقل 1 ساعت در هفته کار کند، شاغل محسوب میشود. در 20 سال گذشته به طور متوسط نرخ بیکاری در ایران 8.11 درصد بوده است.

نرخ بیکاری در بین سالهای 1375 تا 1380 یک روند صعودی رو در پیش گرفته و از سال 1380 تا 1387 نیز کاهش یافته است. این نرخ از سال 1387 تا 1394 نیز بسیار پرنوسان بوده و در برخی سالها مثل سال 1389 به 5.13 درصد رسیده و در برخی سالها نیز (مثل 1392) به 4.10 درصد کاهش یافته است. بیشترین نرخ بیکاری در این 20 سال مربوط به سال 1379 (با 3.14 درصد) و کمترین آن نیز مربوط به سال 1375 (با 1.9 درصد) میباشد.

اما صحبت درباره بیکاری بدون در نظر گرفتن نرخ مشارکت میتواند ما را دچار خطا در تحلیل کند، چون اگر جمعیت بیکار به هر دلیلی (به عنوان مثال اثر مایوسکنندگی) از جستوجوی کار دست بکشد و از جمعیت فعال خارج شود نرخ بیکاری کاهش مییابد اما هیچ بیکاری شاغل نشده است و وضعیت بازار کار بنابر تصوری که مردم از آن دارند بهبود نیافته است بلکه برعکس بدتر نیز شده است. بنابراین شاخص نرخ بیکاری شاخصی نامعرف است که نمیتوان کاهش یافتن آن را در هر شرایطی نشانهای از بهبود وضعیت نیروی کار و شاغل شدن بیکاران دانست. از این سو در ادامه به تعریفی ساده از نرخ مشارکت پرداخته و تفاوت آن با نرخ بیکاری را مورد توجه قرار خواهیم داد و سپس وضعیت این شاخص را در 20 سال گذشته بررسی خواهیم کرد.

نرخ مشارکت در 20 سال گذشته

مجموع افراد «شاغل» و «بیکار» را افراد فعال اقتصادی یا «جمعیت فعال»، و نسبت جمعیت فعال بر کل جمعیت افراد بالای 15 سال را «نرخ مشارکت اقتصادی» مینامند. همچنین نسبت تعداد بیکاران به کل «جمعیت فعال» را نرخ بیکاری مینامند. به زبانی ساده نرخ مشارکت عبارت است از؛ تمایل مردم یک جامعه به مشارکت در کار و فعالیتهای اقتصادی. در 20 سال گذشته به طور متوسط نرخ مشارکت اقتصادی در ایران 76.37 درصد بوده است.

از سال 1375 تا 1384 نرخ مشارکت به طور مداوم در حال افزایش بوده اما از سال 1384 تا 1390 سیر نزولی به خود گرفته و در سالهای اخیر نیز مجددا کمی افزایش یافته است. در این مدت 20 سال بالاترین نرخ مشارکت مربوط به سال 1384 (41 درصد) و پایینترین نیز مربوط به سال 1376 (7.34 درصد) بوده است.

براساس آمار و ارقام طی 20 سال گذشته، به طور متوسط 76.37 درصد از مردم در کار و فعالیتهای اقتصادی تمایل به مشارکت داشتهاند که از این درصد به طور متوسط 8.11 درصد آنها بیکار هستند. این آمار نشان دهنده آن است که کشور علاوه بر بحران وجود بیکاری بالای 11 درصد از نرخ مشارکت اقتصادی کمتر از 40 درصد نیز رنج میبرد. در ادامه به برخی عوامل ایجاد کننده بیکاری و تشدید کننده این وضعیت خواهیم پرداخت.

عوامل ایجاد کننده بیکاری در کشور

قطعا عوامل زیادی در ایجاد چنین وضعیتی دست داشته اند که به طور مختصر به برخی از آنها اشاره میکنیم:

1. واردات بی رویه و حمایت نکردن از تولید و صنعت داخلی:ارائه مجوزهای فراوان در بخشهای مختلف برای انجام واردات بی رویه به کشور، عدم حمایت بانکی در تامین نقدینگی و سرمایه در گردش واحدها و افزایش قیمت مواد اولیه تولید عواملی است که طی سالهای گذشته اشتغال کشور را به شدت تهدید کرده است.

2. عدم تمهیدات کافی برای اشتغال:سالانه ۵۰۰تا ۶۰۰هزار نیروی کار جدید وارد بازار میشود، بدون آنکه فرصت شغلی جدیدی در این مدت خلق شود و به این ترتیب هر سال ۵۰۰تا ۶۰۰هزار نفر به جمعیت بیکاران ایران افزوده میشود.

3. ناتوانی بخشهای دولتی و خصوصی در جذب فارغ التحصیلان دانشگاهی:بر اساس آمار و اطلاعات موجود، کشور در طول سالیان گذشته هرگز توان جذب نیروهای تحصیل کرده را نداشته و همان تعداد نیروی کار که جذب بازار کار شده اند، اکثرا در شغلی نامتناسب با رشته خود به فعالیت اشتغال مشغولند که این امر تا حدی ناشی از رشد بی برنامه پذیرش دانشجو در رشتههای مختلف تحصیلی بدون توجه به نیاز بازار کار کشور میباشد که به نوبه خود در افزایش نرخ بیکاری عاملی موثر به شمار میرود.

4. عدم توجه به توریسم:بر اساس جدید ترین آمار ارائه شده از سوی سازمان جهانی گردشگری وابسته به سازمان ملل، ایران جایگاهی در میان 10 کشور فعال در حوزه گردشگری منطقه خاورمیانه ندارد. بر اساس این گزارش شاخصهای مربوط به صنعت گردشگری در همه نقاط جهان به غیر از خاورمیانه با رشد همراه بوده است.

5. عوامل دیگر:تشدید تورم، افزایش دستمزدها و در نتیجه ازدیاد هزینههای سرمایهئی و هزینههای تولیدی، وابستگی بهمواد خام اولیه کشورهای خارجی و تشتت در امور بازرگانی خارجی کشور، تغییر سیاستهای ارزی و گمرکی کشور و تغییر در نحوه و روند مبادلات بازرگانی، کاهش فعالیتهای ساختمانی بهدلیل وجود کارهای نیمه تمام ساختمانی و نامشخص بودن نحوه مالکیت در بخش خصوصی و... .

با توجه به آنچه درخصوص بیکاری جوانان و عوامل آن گفته شد اقتصاد مقاومتی که رهبر معظم انقلاب سالها بر آن تاکید دارند در این زمینه از اهمیت ویژهای برخوردار است.

رهبر معظم انقلاب درخصوص اقتصاد مقاومتی فرمودند:«اقتصاد مقاومتی یعنی آن اقتصادی که در شرایط فشار، در شرایط تحریم، در شرایط دشمنی ها و خصومت های شدید می تواند تعیین کننده ی رشد و شکوفایی کشور باشد.»

ایشان خاطرنشان کردند:بخش خصوصى را باید کمک کرد. اینکه ما «اقتصاد مقاومتى» را مطرح کردیم، خب، خود اقتصاد مقاومتى شرائطى دارد، ارکانى دارد؛ یکى از بخشهایش همین تکیهى به مردم است؛ همین سیاستهاى اصل 44 با تأکید و اهتمام و دقت و وسواسِ هرچه بیشتر باید دنبال شود؛ این جزو کارهاى اساسى شماست. در بعضى از موارد، من از خود مسئولین کشور میشنوم که بخش خصوصى به خاطر کمتوانىاش جلو نمىآید. خب، باید فکرى بکنید براى اینکه به بخش خصوصى توانبخشى بشود؛ حالا از طریق بانکهاست، از طریق قوانین لازم و مقرراتِ لازم است؛ از هر طریقى که لازم است، کارى کنید که بخش خصوصى، بخش مردمى، فعال شود.

رهبر معظم انقلاب تاکید کردند: بالاخره اقتصاد مقاومتى معنایش این است که ما یک اقتصادى داشته باشیم که هم روند رو به رشد اقتصادى در کشور محفوظ بماند، هم آسیبپذیرىاش کاهش پیدا کند. یعنى وضع اقتصادى کشور و نظام اقتصادى جورى باشد که در مقابل ترفندهاى دشمنان که همیشگى و به شکلهاى مختلف خواهد بود، کمتر آسیب ببیند و اختلال پیدا کند. یکى از شرائطش، استفاده از همهى ظرفیتهاى دولتى و مردمى است؛ هم از فکرها و اندیشهها و راهکارهائى که صاحبنظران میدهند، استفاده کنید، هم از سرمایهها استفاده شود.

ایشان افزودند: یک رکن دیگر اقتصاد مقاومتى، حمایت از تولید ملى است؛ صنعت و کشاورزى. خب، آمارهائى که آقایان میدهند، آمارهاى خوبى است؛ لیکن از آن طرف هم از داخل دولت، خود مسئولین به ما میگویند که بعضى کارخانهها دچار مشکلند، اختلال دارند، در بعضى جاها تعطیلى صنایع وجود دارد - گزارشهاى گوناگونى به ما میرسد، خود شما هم گزارش میدهید؛ یعنى من گزارشهاى دیگر هم دارم، اما اتکاء من به گزارشهاى دیگران نیست؛ گزارشهاى خود شما هم هست که به دست ما میرسد- خب، باید این را علاج کرد. اینها طبعاً ایجاد اشکال میکند. اگر چنانچه همین بخش دوم قضیه - یعنى آن نیمه خالى لیوان - نمیبود، شما امروز از لحاظ رونق اقتصادى، وضع بهترى را در کشور ارائه میکردید و کمکهاى بیشترى به مردم میشد. بالاخره حمایت از تولید ملى، آن بخشِ درونزاى اقتصاد ماست و به این بایستى تکیه کرد.

اگر بنابر فرمایش رهبر معظم انقلاب دولتمردان به اقتصاد مقاومتی و عوامل زیربنایی آن توجه ویژه داشته باشند قاعدتا با حمایت از تولید ملی و اقتصاد پویا زمینه برای فعالیت بیشتر جوانان تحصیلکرده فراهم خواهد شد.

دغدغه رهبر معظم انقلاب درخصوص مساله بیکاری جوانان به حدی است که ایشان در دیدار با نمایندگان مجلس دهم و با تأکید بر اینکه «اقتصاد»، یک موضوع اصلی است، افزودند: نمایندگان مجلس، درخصوص عملی شدن اقتصاد مقاومتی بسیار تأثیرگذار هستند زیرا میتوانند اقدامات اقتصادی دولت را در مسیر اقتصاد مقاومتی قرار دهند و همچنین این موضوع را از دولت مطالبه کنند.

حضرت آیتالله خامنهای با اشاره به تلاش دشمن برای استفاده از حربه اقتصاد بهمنظور ضربه زدن به نظام اسلامی، گفتند: اگرچه برخی ناشیگریها انجام شد و برخی مواضع و صحبتهای منفعلانه، دشمن را در استفاده از حربه تحریم، تشجیع کرد اما باید مشکلات اقتصادی بهویژه رکود و اشتغال حل شوند و صِرفِ صحبت، فایده ندارد.

ایشان، حل موضوع رکود و اشتغال از طریق رونق تولید داخلی را از اولویتهای اصلی و بسیار مهم در بخش اقتصاد برشمردند و خاطرنشان کردند: خجلت و شرمندگی نظام از بیکاری یک جوان، از خجلت و شرمندگی جوان بیکار در خانواده خود، بیشتر است؛ بنابراین باید برای حل این مشکل، اقدامات جدی انجام شود.

با توجه به اینکه رهبری معظم انقلاب نیز در پیام نوروزی سال 1395 در حرم مطهر رضوی (علیه السلام) «ایجاد اشتغال و رفع بیکاری» را از مسائل اصلی در اقتصاد برشمردند و «اقتصاد مقاومتی» را علاج مشکلات اقتصادی و پاسخ به مطالبات مردم خواندند، لازم است که مسئولین دولتی به اقدام عملی در این حوزه همت گماشته و به رفع ریشهای مشکلات اقتصادی کشور از جمله بیکاری اهمیت داده و آن را در اولویت نخست خود قرار دهند.