چرا نیروی هوایی باید تقویت شود؟/ بررسی عملکرد جنگنده‌های نسل سوم در ایران

گروه دفاعی امنیتی دفاع پرس- مقداد کامکار: اهمیت استفاده از جنگنده بامبرها به عنوان مهمترین ابزار آفندی و فصل الخطاب منازعات به اندازه ای است که امروز تمامی ارتشهای دنیا با صرف هزینه های گزاف بدنبال تجهیز و ارتقای توان هوایی خود هستند. چراکه اجرای عملیات هوایی، حمایت و پشتیبانی از نیروهای سطحی، مقابله با تک هوایی دشمن، اجرای عملیات غافلگیرانه، انهدام مواضع حیاتی دشمن، اسکورت کشتیهای تجاری و نفتکش ها همگی از وظایف عملیاتی نیروی هوایی است که بخش عمده آن بواسطه هواپیماهای بامبر چند منظوره و بخشی دیگر بر عهده جنگنده رهگیرها میباشد. با این وجود قطعا وجود نیروی هوایی مقتدر برای هر کشوری میتواند به عنوان یک برگ برنده و عنصری اساسی در عرصه دفاع زمینی، هوایی و دریایی محسوب گردد. نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران غالب عملیاتهای ذکر شده را بویژه در دوران دفاع مقدس با استفاده از فانتومهای اف4 و تایگرها و تامکت ها انجام میداد که در دوران قبل از انقلاب از آمریکا خریداری شده بود.

* عملکرد جنگندههای نسل سوم در دوران جنگ

با آغاز جنگ تحمیلی نیروی هوایی که از قدرت و انعطاف پذیری قابل ملاحظهای برخوردار بود و همچنین شرایط بهتری نسبت به دیگر نیروها داشت، در همان ساعات اولیه جنگ در پاسخ به حملات همه جانبه رژیم بعث عراق در قالب سه گروه پروازی با نام های «البرز»، «الفا»، و «براووی قرمز» بی درنگ وارد کارزار شده و پایگاههای "شعیبه" و "کوت" در استانهای بصره و میسان را توسط فانتومهای خود آماج حمله قرار داده و بالغ بر 42 هزار پوند بمب را بر فراز این دو پایگاه هوایی فرو میریزند. صدام که از حمله غافلگیرانه خود سرمست بود هنگامی که با چنین پاسخ کوبنده ای مواجه شد، تازه متوجه شد وارد جنگی شده که نتایج آن برایش غیرقابل پیش بینی است.

نیروی هوایی کشور که در آن دوران چهارمین قدرت هوایی دنیا محسوب میشد و بهترین جنگنده های نسل سوم را در اختیار داشت توانست در سال اول جنگ 65 درصد نیروی هوایی عراق را منهدم و در عرصه دریا نیز صادرات نفت کشور متخاصم را با مشکل مواجه کند.

اف 4 نهاجا

* کمان 99 گسترده ترین عملیات نهاجا در روزهای آغازین جنگ

اول مهر ماه 59 قبل از طلوع آفتاب 140 فروند جنگنده بمب افکن از پایگاههای سراسر ایران بلند شده و حدود 55 پایگاه هوایی، اعم از پایگاههای هوایی، کرکوک، موصل، رشید، حبانیه، کوت، ناصریه، شعیبیه، المثنی و برخی فرودگاههای دیگر را در خاک عراق بمباران کردند، به طوری که برخی از این پایگاهها تا مدتها توان عملیاتی خود را از دست دادند. جنگنده بمب افکن های نهاجا همچنین پادگانها و اردوگاههای نظامی و بویژه عمق و مرزهای شرقی مشترک که نیروهای بعثی از آنجا نفوذ می کردند را در این عملیات مورد هجمه قرار دادند.

* مختصات جنگندههای نسل سوم

جنگندههای نسل سوم در بین سالهای 1960 الی70 ساخته شده و بطور گسترده در جنگ ویتنام مورد استفاده قرار گرفتند، معمولا مکانیسم هواپیماهای این نسل چند منظوره یا چند ماموریتی هستند و به طور همزمان قادر به اجرای درگیری هوایی و حملات هوا به زمین می باشند که برخی از آنها از قابلیت سوخت گیری جهت انجام پرواز های دوربرد و توانایی ناونشینی و انجام عملیات جنگ الکترونیک نیز برخوردار هستند.
آنها این قابلیتها را از طریق بهبود و ارتقای سیستم های موشکی هدایت شونده، راداری، ناوبری، و آویونیکی در کنار توسعه سیستم سوخت رسان و قابلیت های نبرد و درگیری رو در رو بدست آوردند. مشهورترین هواپیماهای این نسل، جنگنده سوخو 17، تایگر، و فانتوم هستند. که جنگ عراق و ایران در واقع عرصه نبرد این نسل از جنگندهها بود.
 

* اف 4 مهمترین جنگنده بمب افکن نسل سوم

فانتوم اف 4 به عنوان یکی از بهترین جنگندههای نسل سوم در دوران دفاع مقدس در تمامی عملیات ها بویژه عملیاتهای بزرگ بازپس گیری سرزمینهای اشغال شده توسط رژیم بعث عراق نقش بی بدیلی ایفا کرد که در این رابطه میتوان به عملیات های ثامن الائمه، طریق القدس، فتح المبین و بیت المقدس و... اشاره کرد.

این هواپیما به کمک متخصصان نهاجا توانست در دوران دفاع مقدس عملیات سوختگیری هوایی را با موفقیت پشت سر گذاشته و بدین ترتیب بر مداومت عملیاتی و عمق نفوذش در خاک دشمن تا شعاع 1500 کیلومتر افزوده شد.

فانتوم اف 4 که قابلیت حمل انواع موشکهای حرارتی، لیزری، راداری و تلویزیونی با سطح حجم تسلیحاتی سبک و سنگین برخوردار است توانست در مهمترین عملیاتهای گسترده هوایی اعم از عملیات 140 فروندی کمان 99 و عملیات بی نظیر اچ 3 نقش محوری را ایفا کند.

این هواپیمای راهبردی در دوران پس از جنگ تحمیلی به سامانههای موشکهای لیزری مجهز شده که قادر است، با توجه به نوع تهدیدات اجرای ماموریت کند.

صرف نظر از خدمات ارزشمندی که این جنگنده توانست در دوران دفاع مقدس ایفا کند، اما در مقاطعی به دلیل عدم به روز شدن سامانههای جنگ الکترونیک و تجهیز به تسلیحات دورایستا از کارایی و بازدهی آن کاسته شد.

* نیروی هوایی و تحریمهای شکننده

پس از گذشت دو الی سه سال از جنگ و درگیری مداوم، نیروی هوایی ایران به علت حضور دائمی و عملیاتی در صحنه و مستهلک شدن برخی قطعات اساسی و همچنین قطع ارتباط با کشور مبدا و عدم بروز رسانی تجهیزات سخت افزاری و نرم افزاری با مشکلات فروانی مواجه شد که بخش وسیعی از آن ناشی از تحریم فروش قطعات یدکی هواپیماهای جنگی از سوی آمریکا بود، این در حالی بود که نیروی هوایی عراق برخلاف ایران مجهز به انواع جنگنده بمب افکنها و بالگردهای پیشرفته فرانسوی و روسی بود اما ضعف در طراحی عملیاتی بعثی ها را در بکارگیری موثر این ادوات ناکام گذاشته بود.
 

لحظه شلیک موشک از جنگنده اف 4

* آشنایی با جنگندههای نسل چهارم/ سهم ایران از جنگنده های نسل چهارم

پس از موفقیت جنگندههای چند منظوره در جنگهای هوایی از قبیل جنگ ایران و عراق، و ویتنام این نوع از جنگندهها، در این دوره مورد توجه خاصی قرار گرفت و در همین زمان جنگنده های چند منظوره دیگری از قبیل اف 18 یا هورنت و میراژ 2000 فرانسوی که بتوانند چابکی و سرعت عمل زیادی با توانمندی های بیشتری در نبردهای هوایی نزدیک و همچنین توانایی برای شلیک موشک های فعال و نیمه فعال، تاثیر فوق العاده ای در نبردهای دور را داشته باشند، تولید شدند.

دراین جنگندهها برای موفقیت در نبردهای هوا به هوا روی قابلیت های مانور بالا نسبت به افزایش سرعت، تاکید شد. سیستم های کنترل سیمی و سیستم های پایدار کننده در این هواپیماها رواج یافت. که نمونه های موفق این جنگندهها تامکت، اف 17 آمریکایی و میگ 29 روسی است.

در حال حاضر که جنگندههای نسل چهارم از قبیل رافائل فرانسوی، اف 15 و میگ 35 روس طی سالهای 1990 تا 2000 پیشرفتهای شگرف آیرودینامیکی و در سیستم های آویونیک و سایر سیستمهای الکترونیکی در زمینه استفاده از فناوری ریز تراشهها و نیمه هادیها و همچنین با کاهش سطح مقطع برای رویت مشکل توسط رادارها روبرو شدند.

رادارهای این هواپیماها دارای قابلیتهایی همچون نگاه به بالا و پایین، دوربرد بودن و کارا بودن در هر شرایط آب و هوایی و پروازی هستند.

* نبرد تامکتها از گذشته تا به امروز/ اف 14 رهگیر؛ عملیاتی ترین جنگنده نسل چهارم نهاجا

تامکتها که امروز به رادار ملی و موشکهای کروز مجهز شدند در دوران دفاع مقدس بخش مهمی از بار پدافند هوایی کشور را در ارتفاع متوسط و بلند به دوش می کشیدند.

اف 14 ها که قابلیتهای لازم را جهت مقابله با انواع جنگنده بمب افکنها و هواپیماهای رهگیر داشتند و با توجه به رادار قوی و موشکهای مدرن فنیکس و پروازهای شبانه روزی که در طول مرزهای کشور داشتند، توانستند در دوران دفاع مقدس امنیت نسبی را در مرزهای کشور ایجاد کردند. البته این شرایط تا زمانی بود که جنگنده بمب افکن های میگ 25 در اختیار صدامیان قرار نگرفته بود. زیرا این جنگنده با قابلیت پرواز در ارتفاع بسیار بلند تا شعاع 70 هزار پا عملا توان تعقیب و گریز را از اف 14 ها گرفته بود و به راحتی می توانست از تور پدافندی تامکتها فرار کند و جز در مواردی موشک فنیکس از پس آن برنیآمد.

تامکتها که غالبا پیروز میدان نبرد بودند، و انواع جنگندههای دشمن اعم از میگ 21، میگ 23، میراژ2000، میراژ اف یک، سوخو25 و... در مقاطعی در برابر میراژهای اف یک فرانسوی با مشکل مواجه شدند، البته در نبردهای تک به تک میراژها معمولا پا به فرار میگذاشتند و از طرفی هم نبرد با میراژ برای اف 14 های نهاجا خیلی به صرفه نبود زیرا هزینه یک موشک فنیکس که برای ارتش ما غیرقابل جایگزین محسوب میشد دو برابر یک جنگنده رهگیر میراژ بود.

لحظه شلیک فنیکس از اف 14

* میگ 29 جنگنده نسل سومی که با اسم نسل چهارم وارد ایران شد

جنگنده رهگیر میگ 29 که برای مقابله با اف 15 و اف 16 های آمریکایی در دهه 70 میلادی طراحی شد، این جنگنده برای نخستین بار در سال 1983 در ارتش شوروی عملیاتی شد. آنچنان که تاریخ نشان داده است این جنگنده رهگیر در نبرد هوایی فواصل دور در برابر جنگندهای هم رده غربی خود شانسی نداشته است.

اگر چه این جنگنده به سبب چالاکی و قدرت مانور و نصب دوربین نشانهگیری بر روی کلاه خلبان، موشک را در امتداد خط دید خلبان قرار می دهد و این جنگنده را در فواصل 8 تا 15 کیلومتری نسبت به دیگر جنگنده ها در موضع برتر قرار می دهد اما شواهد حاکی از آن است که این جنگنده تاکنون در نبردهای هوایی کارنامه خوبی را از خود به جای نگذاشته است. در جنگ خلیج فارس 5 فروند میگ 29 عراقی توسط نیروهای ائتلاف منهدم میشوند.

گفته می شود میگ 29 در سال 1369 قبل از سوخو 24 بنا به درخواست نیروی هوا فضای سپاه پاسداران وارد ایران شد، اما بنا به دلایلی به نیروی هوایی ارتش الحاق گردید. به گفته برخی از خلبانان نهاجا سامانه های راداری این هواپیما که به عنوان هواپیمای نسل چهارم وارد کشور شد از جنگنده اف 14 ضعیف تر است.

میگ 29 نهاجا

میگ 29 نهاجا

نیروی هوایی دو سال بعد از جنگ تحمیلی در دوران فرماندهی شهید ستاری در سال 1370 برای ارتقای توان عملیاتی خود هواپیمای سوخو 24 را از روسیه خریداری کرده و وارد ناوگان هوایی کشور نمود.

این هواپیمای راهبردی به واسطه قدرت مانور، سامانههای پیشرفته جنگ الکترونیک، استفاده از طیف وسیعی از موشکهای هوا به سطح و انواع بمبهای استراتژیک در اوزان سبک نیمه سنگین و سنگین، توانست به سرعت جای خود را به عنوان یک جنگنده استراتژیک در نیروی هوایی کشور باز کند.

سوخو۲۴ که در ناتو بنام  فنسر شناخته میشود، یک جنگنده ضربتی مافوق صوت، دو کابینه، بالمتغیر و دوموتوره ساخت شرکت سوخو است. این هواپیما که حدود ۱۴۰۰ فروند آن تا سال ۱۹۹۳ تولید شده، نخستین سیستم ناوبری و حمله دیجیتال نیروی هوایی ارتش شوروی سابق را داشت، نخستین پرواز خود را در سال ۱۹۷۰ انجام داد و از سال ۱۹۷۴ نیز وارد ارتش شوروی سابق شد و هماکنون نیز در ارتشهای روسیه، اوکراین، قزاقستان، الجزایر، سودان، سوریه و ایران در حال خدمت است.
 

جنگنده بمبافکن سوخو 24

این جنگنده که به طور ویژه برای برای اجرای عملیاتهای ضربتی در ارتفاع پست با سرعت مافوق صوت طراحی شده در واقع در پاسخ به جنگنده بمبافکن اف-۱۱۱ آمریکایی ساخته شده است.

این بمب افکن تاکتیکی که با ابتکار متخصصان نهاجا توانست سوختگیری هوایی را با موفقیت انجام دهد امروز تا شعاع 1800 کیلومتری قابلیت اجرای عملیات دارد.

از دیگر توانمندیهای احیا شده این پرنده، توانایی بمباران دقیق در شب است که به معنای حمله به دشمن در تمام ساعات شبانه روز خواهد بود. در شب به دلیل کاهش قابل توجه امکان رؤیت شدن چشمی، احتمال موفقیت حمله با توجه به عنصر مهم غافلگیری، بالاتر است. همچنین طبق اعلام معاون عملیات نیروی هوایی ارتش، سامانه های الکترونیکی این هواپیما نیز احیا و موشک های دوربرد آن نیز عملیاتی شده است.

 از ویژگیهای منحصر به فرد این نوع هواپیما آن است که در صورت روشن بودن رادار دشمن در منطقه و به دلیل توانایی حمل موشک های لیزری قادر است که هرگونه فرکانس موشکی دشمن را شناسایی و با متمرکز شدن بر روی مراکز راداری و هواپیماهای دشمن، به طور اتوماتیک این مراکز و هواپیماها را منهدم کند.

جنگنده پیشرفته میگ 35

اف 15 ایگل جنگنده ارتقا یافته نسل چهارم

* ضرورت احیای قدرت هوایی کشور احساس میشود

منطقه غرب آسیا به لحاظ تجهیز و ارتقای توان هوایی امروز در شرایطی به سر می برد که غالب کشورهای این منطقه خود را به پیشرفته ترین هواپیماهای استراتژیک غربی و شرقی مجهز می کنند، اگر چه عدم شناخت و نداشتن تجربه کافی این کشورها را در به کارگیری صحیح دچار مشکل می کند و اجازه بروز نهایت قابلیت های این سامانه ها را به آنان نمیدهد؛ اما همین که این کشورها به لحاظ توان هوایی از مدرن ترین جنگنده های دنیا استفاده میکنند، میتواند برای دیگر کشورهای منطقه از جمله ایران اسلامی زنگ خطری محسوب شود.

با عنایت به این جمله حکیمانه که گذشته چراغ راه آینده می داند باید در نظر داشت اگر زمانی که دشمن بعثی با آن عده و عُده به کشور ما حملهور شد، ایران اسلامی به عنوان چهارمین قدرت هوایی دنیا محسوب نمی شد و از بهترین جنگنده بمب افکن های نسل سوم و جنگنده رهگیرهای نسل چهارم استفاده نمی کرد، آیا میتوانست جلوی ماشین جنگی دشمن را بگیرد؟ آیا می توانست زیرساختهای عملیاتی کشور متخاصم از جمله فرودگاهها و پایگاههای نظامی آن را با خاک یکسان کند؟ آیا می توانست پایگاههای دریایی البکر و الامیه را منهدم کرده و ضمن ایجاد امنیت اقتصادی و سیادت دریایی، صادرات نفت دشمن را با مشکل مواجه کند؟ آیا با رشادت و از خود گذشتگی خلبانان جان برکف می توانست بزرگترین عملیات هوایی را با نام اچ 3 که هنوز هم در دانشگاههای هوایی معتبر دنیا تدریس می شود را انجام دهد؟ و...... اگر اینها امروز خیلی به چشم نمیآیند چون ایران اسلامی در آن دوران از به لحاظ قدرت هوایی در اوج اقتدار بود.

اگرچه امروز نیروی هوایی ارتش ایران امروز به لحاظ خودکفایی در عرصه توان هوایی در منطقه غرب آسیا نیرویی بی بدیل محسوب می شود و قادر است بسیاری از نیازهای خود را در حوزه قطعات کاربردی، موشک، و انواع بمبها و راکتهای سنگین و سبک تامین کرده و پاسخگوی نیازهای عملیاتی باشد اما با روی کار آمدن جنگندهای نسل پنجم و ششم با قابلیتهای متفاوت پروازی و منحصربفرد از جمله مداومت عملیاتی بالا و سامانههای پیشرفته جنگال، سیستمهای آویونیک، کابین شیشهای، قابلیت پرواز سوپر کروز و پنهان کاری، بهره گیری از سیستم بردار رانش، استفاده از مواد مرکب، قابلیتهای فزاینده رادار گریزی، انعطاف پذیری و قدرت مانور فزاینده، به این نتیجه خواهیم رسید که اگر بخواهیم در آینده در این حوزه همچون گذشته حرفی برای گفتن داشته باشیم و از رقابت تسلیحاتی بیش ازاین عقب نیفتیم، باید با ایجاد همدلی و هماهنگی میان مسئولین کشوری و لشکری نسبت به احیای نیروی هوایی کشور و سرمایه گذاری بیشتری در این زمینه گام های موثرتری را برداریم.

اینکه امروز بخواهیم تلاش و همت متخصصان جهادخودکفایی نهاجا و وزارت دفاع را در ارتقای جنگنده های بمب افکن و جنگنده رهگیرها و همچنین تلاش در جهت تولید جنگنده سبک صاعقه با قابلیت مانور پذیری بالا و همچنین اجرای پروژه هوایی کوثر 88 را که هر کدام به نوعی بر قابلیت های ضربتی، تهاجمی، نیروی هوایی افزوده است را نادیده بگیریم به دور از انصاف و واقع گرایی است؛ اما ضرورت ایجاب میکند جهت ارتقای ضریب امنیتی و توان دفاعی همگام با دیگر کشورهای منطقه و متناسب با  تهدیدات پیش رو ما نیز بر بر توان هوایی خود بفزاییم تا ضمن برقراری توازن هوایی، برای اجرای سیاست های راهبردی خود در منطقه نیازمند دیگر کشورها نباشیم.
 

سوخو 30

* سوخو 30 گزینه ای که میتواند پاسخگوی نیازهای عملیاتی نهاجا باشد

وزارت دفاع و پشتیبانی سال گذشته با توجه احصاء نیاز عملیاتی اقدامات اولیه را جهت خرید جنگنده سوخو 30  از کشور روسیه انجام می دهد، این جنگنده که از قابلیت های متنوعی برخوردار است با برخورداری از  سیستم مکان یابی رادیویی قادر است به صورت همزمان موقعیت 10 هدف را به 4 جنگنده دیگر انتقال دهد.

این قابلیت به هواپیمای سوخو 30 امکان می دهد که به عنوان رهبر در میان یک گروه از جنگنده ها حرکت کند و با ردگیری هدفهای مختلف و انتقال موقعیت آنها به سایر جنگنده های گروه، آن اهداف را مورد حمله قرار دهند.

این جنگنده در کنار قابلیت دارا بودن سیستم الکترونیکی کنترل موتور هواپیما که در آن، سیستمی هوشمند به طور اتوماتیک زاویه مورد نیاز برای سطوح کنترلی و همچنین زاویه انحراف خروجی موتورها را محاسبه کرده و براساس آن هواپیما تغییر جهت می دهد.

این جنگنده ضمن برخورداری از قابلیتهایی چون قدرت مانورپذیری، بمبها و موشکهای هدایت شونده، سیستمهای ضد جنگ الکترونیک پیشرفته، سرعت فزاینده، سامانههای پیشرفته راداری، توان حمل حجم گستردهای از انواع تسلیحات، پرواز در ارتفاع بالا و همچنین مداومت عملیاتی فزاینده را داراست.