به گزارش خبرنگار بینالملل دفاع پرس، در آستانه سفر «رجب طیب اردوغان» رییس جمهوری ترکیه به سرزمین روسیه برای دیدار با پوتین، چشمها به «سنپترزبورگ» دوخته شده تا نظارهگر میزان جدیت و اراده ترکها برای چرخش به سوی ابرقدرت شرقی عالم و نقشآفرینی در پایان بخشیدن به بحران سوریه باشند.
این اولین سفر رئیس جمهور ترکیه به روسیه بعد از آشفته شدن روابط دو کشور در پی سرنگونی جنگنده روس در مرز سوریه است. اردوغان، پس از مدتها کشوقوس و امتناع از عذرخواهی رسمی، بالاخره هشت تیرماه سالجاری با ارسال نامهای به همتای روسی خود در خصوص این حادثه ابراز تأسف کرد.
اردوغان که از سال 2001 با به تن کردن لباس رهبری حزب عدالت و توسعه، به نوعی 15 سال است که به ایفاگر نقش اصلی قدرت در سیاست ترکیه تبدیل شده، همچنان سودای تثبیت پایههای قدرت خود را در سر میپروراند. درحالیکه میدان دادن به غربیها برای وی دستاورد چندانی نداشت و بازی سران اروپا با وی برای الحاق به این اتحادیه نیز به نتیجه ملموسی نرسیدهاست، اکنون با وقوع کودتا و بروز اتهاماتی علیه آمریکا نسبت به همراهی آنان با کودتاگران، به نظر میرسد اردوغان با پذیرش هزینه سنگین عذرخواهی از روسیه که پیشتر بهطور جدی از آن خودداری میکرد، سعی دارد به ترمیم جایگاه از دست رفته خود در منطقه بپردازد.
اردوغان در تمجید از روسیه، پیش از عزیمت به مسکو، در گفتوگو با خبرگزاری روسی تاس گفت: «یافتن راهحل برای بحران سوریه بدون مشارکت روسیه غیرممکن است و فقط با همکاری روسیه میتوانیم راه حل سیاسی برای بحران سوریه پیدا کنیم.»
وی افزود: «این دیدار، تاریخی و شروع تازهای خواهد بود و من امیدوارم که گفتوگوها با دوستم، «ولادیمیر پوتین»، صفحه تازهای در روابط دوجانبه روسیه و ترکیه باز کند. معتقدم که دو کشور کارهای زیادی برای انجام دادن دارند.»
اردوغان در نامه عذرخواهی و ابراز همدردیاش با خانواده خلبان روسی نیز تاکید کردهبود که آنکارا مایل است هر آنچه ممکن است را برای احیای روابط دیرین و دوستانه دو کشور انجام دهد.
خودداری ترکیه از عذرخواهی بابت سرنگون کردن هواپیمای نظامی روسی در ماه نوامبر خشم روسیه را برانگیخت. روسیه در واکنش به این اقدام تحریمهایی را علیه ترکیه وضع کرد و جلوی سفر جهانگردان روسی به ترکیه را گرفت. در آن زمان پوتین گفته بود که این محدودیتها تا زمان عذرخواهی ترکیه لغو نخواهد شد.
این نوع گاردگیری شدید و جدی مقامات مسکو در برابر ترکیه، برای آنکارا هزینه سنگینی در برداشت و آنها را به بازنگری عمیق در روابط بینالمللی خود با قدرتهای جهانی واداشت.
از طرفی پشتیبانی نظامی آمریکا از کردهای شمال سوریه و نیز تقویت روابط سیاسی با اقلیم کردستان در عراق، مقامات آنکارا را بر آن داشته تا از بیم گسترش نفوذ و اتحاد احزاب مخالف در مناطق کردنشین ترکیه، نسبت به این اقدام آمریکاییها واکنش نشان دهد.
اردوغان پیشتر با انتقاد از عدم قرارگیری نام حزب اتحاد دموکراتیک در لیست گروههای تروریستی گفته بود: «به دلیل همکاری آمریکا با گروههای کرد سوریه (به ویژه یگانهای موسوم به مدافع خلق)، اکنون منطقه به دریایی از «خون» تبدیل شدهاست.»
جان کربی، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا نیز در واکنش به این انتقاد اردوغان گفته بود: «همانطور که میدانید ما حزب اتحاد دموکراتیک را یک گروه تروریستی نمیدانیم. البته ترکیه این حزب را تروریستی میداند و ما متوجه این مسئله هستیم. اما حتی بهترین دوستان هم بر سر همه مسائل توافق ندارند.»
اردوغان همچنین ژنرال «جوزف وتل»، فرمانده ستاد مرکزی ارتش آمریکا را نیز به خاطر اظهار نظر اخیرش به جانبداری از کودتاگران متهم کردهاست.
نکته دیگر در خصوص بالا گرفتن تنش میان آنکارا و واشنگتن، امتناع آمریکا از اجابت درخواستهای مکرر رسمی و غیر رسمی ترکیه در استرداد فتحالله گولن است. اردوغان هفته گذشته ضمن اشاره به ارسال درخواست مجدد به آمریکا تاکید کرد: «کشورهایی که ما آنها را دوست خود فرض میکنیم، در حال کنار آمدن با توطئهگران کودتا و تروریستها هستند.»
مولود چاووش اوغلو وزیر خارجه ترکیه نیز در واکنش به اظهارات مقامات آمریکایی گفته بود که اگر واشنگتن فتح الله گولن را تحویل آنکارا ندهد، روابط دوجانبه ترکیه و آمریکا تحت تاثیر قرار خواهد گرفت.
همچنین اخیراً تصویری در شبکههای اجتماعی و رسانههای ترکیه از «جان باس» سفیر آمریکا در آنکارا منتشر شدهاست که کمی پیش از کودتای نافرجام اخیر در ترکیه، همراه یکی از ژنرالهای ارتش این کشور درحال تردد دیده میشود.
جان باس در اظهارات گذشته خود گفته بود که روز 15 ژوئیه در استانبول بوده و ساعت 21:30 به وقت محلی -زمانی که نیروهای ارتش برای آغاز کودتا در استانبول و آنکارا حاضر شده اند- به سفارت رسیدهاست.
رسانهها از این اظهارات به عنوان دلیلی برای اثبات حضور باس در استانبول، در روز 14 ژوئیه و دیدار با ژنرال ارتش استفاده کرده و به افزایش تنشها میان ترکیه و آمریکا دامن زدهاند.
اردوغان در این باره معتقد است که غرب نمیخواهد ترکیه کشوری قوی باشد و رفتارهای غرب در قبال تحولات ترکیه، بر مبنای استانداردهایی دو گانه است. وی با تکرار مجدد انتقاداتش از غرب، تاکید کرد: «غرب اعتقاد دارد که ترکیه میتواند روز به روز قویتر شود و این مسئله برای آنها آزاردهنده است.»
توافق اتحادیه اروپا و ترکیه برای بازگرداندن مهاجران خارجی نیز به چالشی بزرگ تبدیل شدهاست. بر اساس توافق ترکیه و اتحادیه اروپا، آنکارا همه مهاجران خارجی به اروپا را که از دریای اژه بهطور غیر قانونی وارد یونان شدهاند، بازخواهدگرداند. در مقابل، اروپا نیز هزاران مهاجر سوری را که مستقیم از ترکیه آمدهاند، قبول خواهد کرد و مذاکرات بر سر سفر به اروپا بدون نیاز به ویزا و عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا، پیشرفت خواهد داشت.
اما ظاهرا مذاکرات الحاق ترکیه به اتحادیه اروپا، بیشتر به اهرم فشاری بر سر آنکارا برای گرفتن امتیازهای بیشتر از اردوغان تبدیل شده و در عمل ثمره چندان خوشایندی برای ترکها در پی نداشتهاست. اردوغان در این باره به طرفهای اروپایی هشدار داد که اگر اتحادیه اروپا در برابر رژیم آزادسازی ویزا برای شهروندان ترک مقاومت کند، ترکیه نیز از مفاد قرارداد مربوط به طرح اقدام مهاجرت، تبعیت نخواهد کرد.
وی همچنین از فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به خاطر اینکه پس از کودتای نافرجام اخیر به ترکیه سفر نکرده، انتقاد کردهاست.
از طرفی اظهارات سران اروپایی در محکوم کردن بازداشتهای گسترده پس از کودتا و انتقاد از نقض حقوق بشر در ترکیه نیز، مقامات آنکارا را به شدت عصبانی کردهاست.
اردوغان همچنین در اقدامی معنادار پیش از ترک کشورش به مقصد روسیه به نوعی با اروپا اتمام حجت کرد و گفت: «اتحادیه اروپا از وعدههایی که به ترکیه داده بود شانه خالی کرد. آنها 53 سال است که ما را فریب میدهند. ما صداقت خود را نشان میدهیم و منتظر پاسخ مشابه از سوی اتحادیه اروپا هستیم.»
در مجموع آنچه مشهود و مسلم است تغییر جدی در رویکردها و سیاست منطقهای اردوغان به ویژه پس از تغییر نخستوزیر و بروز حوادث پس از کودتاست. جدا از تنشهای به وجود آمده میان ترکیه با طرفهای غربی، ظاهرا پنج سال دخالت ترکیه در جنگ سوریه بیآنکه حتی ذرهای از اهداف اولیه این کشور محقق شده باشد، موجب ناامیدی و دلسردی ترکیه شدهاست .اردوغان اخیرا در اقدامی بیسابقه به تقدیر از موضع رسمی روسیه در جریان کودتا پرداخته و گفته است: «درحالیکه من و اسد از روابط حسنهای برخوردار نیستیم، اما وی در جریان کودتای نافرجام از من دفاع کرد. درحالیکه ما نیازمند حمایت عربستان، آمریکا و اروپا بودیم، برخی از همپیمانانمان از پشت به ما خنجر زدند.»
این اولین بار است که پس از بالا گرفتن بحران در سوریه، اردوغان از همتای سوریاش تقدیر میکند و این شاخصهای برای بازنگری در روابطش با کشورهای همجوار و کاهش دشمنان و بیشتر کردن دوستانش است؛ مسئلهای که ییلدیریم، نخست وزیر جدید ترکیه بارها تاکید کردهاست که ترکیه به دنبال بهبود روابط با روسیه، اسرائیل و سوریه است.
اندیشکده آمریکایی «بنیاد کارنگی» نیز با بررسی نظرات چهار تحلیلگر برجسته ترک، به این نتیجه رسیده که به «احتمال زیاد» سیاست آنکارا در قبال سوریه تغییر خواهد کرد .بنیاد کارنگی همچنین با اشاره به گزارش قبلی خود مبنی بر تلاش آنکارا برای ایجاد توازن در سیاست خارجی و بهبود روابط با «بشار اسد» افزود: «ترکیه از شورشیان در شمال سوریه، حمایت مالی و لجستیکی میکند، اما ارتش این کشور از ورود به جنگ خودداری کرده است.»
مجموعه این عوامل موجب شد که ترکیه به تدریج به سمت تنشزدایی از روابط خود با برخی کشورهای منطقه بهویژه روسیه گام بردارد؛ که این میتواند مقدمهای برای تغییر رویکرد ترکیه در سوریه باشد. تنها در این صورت است که میتوان به جدیت ترکیه در عادیسازی روابط خود با روسیه اطمینان حاصل کرد. زیرا اصطکاک در مواضع ترکیه با روسیه ابتدا در قضیه سوریه بروز و ظهور پیدا کرد. کما اینکه این مسئله در روابط این کشور با ایران نیز اتفاق افتاد و هزینههای سنگینی را در عرصههای مختلف برای این کشور به همراه داشت. بنا بر این، اصلاح رویکرد ترکیه در قبال سوریه میتواند زمینه را برای بهبود روابط این کشور با متحدان سوریه در وحله اول و با خود سوریه در مرحله دوم در پی داشته باشد و حداقل از افزایش آثار و پیامدهای جنگ سوریه در ترکیه جلوگیری کند.
این تحول در نوع خود مثبت است؛ اما خالی از ایراد و مانع نیست و یکی از نقدهای وارده که در عین حال از وجود تناقض در سیاست خارجی ترکیه حکایت دارد، عادیسازی روابط ترکیه با اسرائیل است؛ آنهم در شرایطی که این رژیم یکی از بازیگران آشوبساز در سوریه است؛ که به همراه عربستان تکفیریها را همچنان پشتیبانی و مدیریت میکند.
باید منتظر ماند و دید تا تلاشهای این روزهای مقامات آنکارا برای تغییر در راهبردهای منطقهای خود به کدام سو خواهد گرایید و آیا چرخشهای استراتژیک ترکها میتواند جایگاه آنان را بهعنوان یک قدرت تعیینکننده در منطقه بهبود بخشد یا خیر؟
انتهای پیام/ 421
