آینده‌نگری حسن باقری به کار نظام می‌آمد/تئوریسینی دقیق، منضبط و نابغه در مدیریت

خبرنگار خبرگزاری دفاع مقدس به مناسبت سیویکمین سالگرد سرلشکر پاسدار شهید حسن باقری با سردار دریادار "مرتضی صفاری" فرمانده دانشگاه افسری و تربیت پاسداری امام حسین(ع) به گفتوگو نشست که شرح آن در ذیل آمده است:

خبرگزاری دفاع مقدس: در ابتدا از آشنایی با شهید باقری بگویید و اینکه اولین بار ایشان را کجا دیدید؟

دریادار صفاری: اولین بار از داخل پایگاه منتظران شهادت (گلف) را دیدم. یادم میآید خدمت سردار اسدی بودیم و معمولاً سهشنبهها برای ارائه گزارش به گلف میرفتیم.نخستین دیدار من با شهید باقری در مقرّ فرماندهی بود و برادر حسن داشت برنامهریزی کرده و نقشههایی ترسیم میکرد. در حالی که هنوز آقا محسن (محسن رضایی) به عنوان فرمانده معرفی نشده بود برادری به نام کریمی با عنوان مسئول عملیات حضور داشت.

خبرگزاری دفاع مقدس: اکثر کسانی که جزو نیروها، فرماندهان و یا همرزمان شهید باقری بودند اعتقاد داشتند شهادت این سردار پر تلاش خلأیی بود که تا آخر جنگ پر نشد. به نظر شما تقسیم دفاع مقدس به دو مقطع جنگ قبل و بعد از شهادت حسن باقری منطقی است؟

دریادار صفاری: به نظرمن بد نیست که این تعریف را داشته باشیم. چون وقتی حسن باقری به شهادت رسید عملیات والفجر مقدماتی به بنبست خورد و همین طور والفجرها ادامه پیدا کرد، با رفتن این فرمانده نابغه جنگ دیگر از آن پیروزیهای مملو از اسیر و غنائم خبری نبود. البته این تعبیر خوبی هم نیست که بگوییم تا زمانی که حسن بود عملیاتها خوب پیش میرفت و به محض شهادت ایشان شکست بر ما تحمیل شد؛ اما اگر این دو مقطع قبل و بعد از شهادت ایشان را درنظر بگیریم با توجه به آن همه هوشمندی، دقت در شناساییها، مدیریت زمان و شناخت خوبی که از دشمن داشت، میتوانیم اقرار کنیم تا آخر جنگ خلأ حضور ایشان پر نشد.

خبرگزاری دفاع مقدس: به عملیات والفجرمقدماتی اشاره کردید. چون بعد از شهادت حسن باقری عملیات والفجر مقدماتی انجام و با ناکامی مواجه شد، فرماندهان در ارزیابیهایشان مهمترین عامل این ناکامی را شناسایی ضعیف دانستند. آیا نظر شهید باقری در مورد این عملیات بیان شد و یا قبل از بیان نظرشان به شهادت رسیدند؟

دریادار صفاری: متأسفانه نتوانستیم از نظر و راهبرد مدبرانه ایشان در این عملیات استفاده کنیم. یادم میآید بعد از عملیات محرم قرار شد فرماندهان جنگ با حضرت امام(ره) دیداری داشته باشند، اما بنده از این دیدار محروم شدم و با شهید بقایی در منطقه ماندم. به این شهید بزرگوار گفتم "بهترین فرصت بود که خدمت حضرت امام(ره) میرسیدیم و حقیقتاً انرژی و انگیزهمان برای ادامه جنگ مضاعف میشد". اما ایشان اظهار داشتند که "در آستانه شروع عملیات است و باید برویم برای شناسایی مناطق عملیات". البته پیش از آن چند مورد شناسایی انجام شده بود، ولی برای شهید باقری قابل قبول نبود. او اعتقاد داشت شرایط مهیای عملیات نیست و دشمن از هر لحاظ در هوشیاری کامل به سر میبرد. شهید باقری به ما میگفت برخی از مسیرهای عملیات، نگران کننده است و فقط برای موفقیت باید حربه غافلگیری دشمن را در دستور کار قرار دهیم. ایشان عادت داشت که خودش هم از نزدیک مناطق را ببیند، هم به اطمینان برسد و هم اشراف بیشتری برای اتخاذ تصمیمات و ترسیم راهبرد عملیات پیدا کند. جالب است بدانید ایشان میخواستند اطلاعاتشان را تکمیل و نظرشان را بیان کند که متأسفانه قبل از مراحل نهایی شناسایی به شهادت رسید. گفته میشود فکه یکی از آن مناطقی است که ایشان موفق به بازدید از آن نشد و خیلی هم معبرها و محورهای آن را خطرناک میدانست.

خبرگزاری دفاع مقدس: اگر حسن باقری در والفجرمقدماتی بود آیا در تغییر سرنوشت عملیات تأثیرداشت؟

دریادار صفاری: به نظرم میرسد اگر شهید باقری در قید حیات بودند عملیات را یک مقدار به تأخیر میانداخت تا شناساییها کامل شود و آن اشرافی که مد نظرش بود و در عملیات گذشته رزمندگان نسبت به مناطق دیگر عملیاتی داشتند را پیدا کند. چراکه برادر حسن، فرماندهان گروهانها را به مناطق میبرد و توجیه عملیاتی میکرد.

خبرگزاری دفاع مقدس: در بحث انتخاب نیروها این طور که گفته میشود شهید باقری بسیار با ظرافت عمل میکرد. چه شاخصهها و معیارهایی را حسن باقری برای انتخاب فرماندهان لشکر، تیپ، گردان، گروهان و اطلاعات شناسایی در نظر میگرفت؟

دریادار صفاری: حسن باقری همیشه عادت داشت برای انتخاب نیروهای اطلاعات عملیاتی به منطقه میرفت و افراد را در میدان ارزیابی میکرد و نهایتاً برمیگزید. او اعتقاد داشت بهترین نفر برای این مسئولیت کسی است که به منطقه اشراف بیشتری داشته باشد. همچنین به جسارت و شجاعت نیروها نیز توجه میکرد. البته این افراد را تحت آموزش نیز قرار داد، اما در مورد فرماندهان در محورهای مختلف با هوشمندی و درایتی که داشت به روحیه مدیریتی وفرماندهی افراد توجه میکرد؛ مثلاً در محور شوش فردی به نام شهید ترکی بود که شهید باقری اولین باری که او را دید به من گفت "ایشان قابل رشد هستند و در او مدیریت و فرماندهی میبینم". دقت و هوشمندی حسن باقری را در این ماجرا به عینه دیدم. با یک مصاحبه و سوال و جواب میتوانست در مورد یک نفر به جمعبندی برسد.

خبرگزاری دفاع مقدس: در این چند سال که به عنوان فرمانده مسئولیتهای مختلفی را برعهده داشتید چقدر به توصیههای حسن باقری عمل کردید؟

دریادار صفاری: برای من چند توصیه و رفتار مدیریتی ایشان شاخص بود. یکی از موضوعاتی که معمولاً بر آن تأکید داشت این بود که فرمانده باید متواضع و فروتن باشد. میگفت اگر میخواهید در قلب نیرو جا پیدا کنید و از شما به نیکی یاد کنند سعی کنید روحیه بسیجی را در خودتان نهادینه کنید. بحث انضباط، پیگیری مستمر و نظارت هوشمندانه از دیگر ویژگی است که از حسن باقری الگو گرفتم و دوست داشتم به آن عمل کنم. یادم میآید حتی یک بار به ما صریحاً گفت که گاهی همین طوری به نیروها سرکشی کنید، این حرکت، نیروها را ترغیب میکند، ولی اگر پیگیری نکنید نیرو جدیت و حساسیت زیادی در کار نخواهد داشت. حسن باقری توانست ماندگار شود، چون کمتر میخوابید و بیشتر کار میکرد. او به من میگفت "مرتضی! اگر یک فرمانده از نیروهایش پیشگام باشد نهتنها انگیزه نیروها برای ارائه کار بهتر افزایش مییابد، بلکه به مراتب اثربخشی آن کار هم بیشتر میشود". انشاالله بتوانم این ویژگیها را در خدمتگزاری نهادینه کنم.

خبرگزاری دفاع مقدس: یکی از کارهای خوبی که حسن باقری در جنگ ابداع کرد گزارش روزانه بود که باعث شد امروز تمام آثار این شهید بزرگوار به صورت سند موجود باشد؛ اما چرا پس از شهادت ایشان گزارش روزانه و حتی ماهانه تعطیل شد؟

دریادار صفاری: شهید باقری به صورت خودجوش این موضوع را شخصاً دنبال میکرد. از دیگران میخواست که گزارش دقیقی بدهند و آن را تبدیل به یک سند میکرد تا مورد استفاده فرماندهان عالیرتبه قرار گیرد؛ ولی متأسفانه این کار به صورت فرهنگ درنیامد. واقعاً عادت نداشتیم گزارش روزانه بنویسیم و نهایتاً منجر به تعطیلی این ابداع حسن باقری شد.

خبرگزاری دفاع مقدس: مقام معظم رهبری جملهای در مورد حسن باقری دارند که میفرمایند "امثال شهید باقری معجزه مغفول انقلابند" نظر شما در این زمینه چیست؟

دریادار صفاری: فکر میکنم حضرت آقا به دلیل برنامهریزی دقیق و تدبیر هوشمندانهای که شهید باقری داشت، خصوصاً اثربخشی در سرنوشت موفقیتآمیز عملیاتها به عنوان یک طراح و تئوریسین در دوران دفاع مقدس، از ایشان به عنوان یک معجزه یاد میکنند.

خبرگزاری دفاع مقدس: شنیدهایم که ایشان برای توسعه و پیشرفت اطلاعات به سرعت زبان عربی را یاد گرفتند. چه انگیزهای باعث این امر شد؟

دریادار صفاری: یکی از دغدغههای ایشان بحث شنود بود. به ما توصیه میکرد از این بچههای عرب زبان استفاده کنید. اگر با ترکیه یا انگلیس هم میجنگیدیم حسن باقری ترکی و انگلیسی هم یاد میگرفت.

خبرگزاری دفاع مقدس: میگویند حضرتعالی تا آخرین لحظات با حسن باقری بودید. نحوه شهادت ایشان چگونه بود؟

دریادار صفاری: در نهم اردیبهشت سال 61 فرماندهان جنگ 40 هزار نیرو را برای بازستانی خرمشهر از عراق آماده رزم کردند. صاحبنظران نظامی دنیا هیچگاه فکر نمیکردند با مدیریت و فرماندهی ایرانی، این عملیات بزرگ با موفقیت به پایان برسد.

راهبرد شهید باقری در این عملیات به اوج خود رسید و ایران با قدرتنمایی خیره کننده در طول یک نبرد 23 روزه، خرمشهر را از عراق بازپس گرفت، 16 هزار نفر از نیروهای دشمن را کشت و 19 هزار نفر را اسیر کرد.

زمستان سال 61 حسن باقری در جبهه فکه مشغول شناسایی منطقه دشمن و آماده سازی عملیات بعدی بود. در سنگر دیدهبان نشسته بودیم که خمپارهای در نزدیکی ما به زمین نشست؛ به سمت چپ نگاه کردم دیدم حسن خیلی با آرامش نشسته و با تبسمی بر لبانش دستش را بر سینهاش گذاشته و میگوید السلام علیک یا اباعبدالله. دیدم چقدر دستان حسن بزرگتر شده؛ گویا موج جسم او را فراگرفته است. بر روی چهرهاش هیچ ترکش و زخمی نبود. در آن سمت حسن بقایی میگفت یا صاحب الزمان! خمپاره کار خودش را کرد و فرمانده خستگیناپذیر اطلاعات عملیات دفاع مقدس را از پای درآورد. این اتفاق آنقدر جانگداز بود که مرا برای ساعاتی به کما برد. حسن در زمان شهادت 27 سال داشت و جمله معروفی که از او به یادگار مانده است، این است: «باید به خود جرأت داد، ما میتوانیم». پس از شهادت او برخی اعتقاد داشتند باید عملیاتها متوقف شوند.

خبرگزاری دفاع مقدس: نبودن حسن باقری برای سردار صفاری چطور گذشت؟

دریادار صفاری: من اعتقاد داشتم که باید خیلی از عملیاتها متوقف شود؛ چون یک حالت نیمه کاره داشت و شهادت ایشان ضربه محکمی به قرارگاه فرماندهی وارد کرد. واقعاً حسن باقری ناباورانه از میان ما رفت.

خبرگزاری دفاع مقدس: اگر حسن باقری الان بود...

دریادار صفاری: به نظر من یک مسئولیت سنگین در نظام داشت و به عنوان یک طراح خلاق و دقیق، به حل مشکلات دولت و نظام کمک شایانی میکرد. مغز متفکر حسن باقری امروز میتوانست به یاری نظام بیاید و قطعاً نقشه راهی را ترسیم میکرد که معضلات کنونی کاهش یابد.

گفتوگو از مجتبی برزگر