به همين منظور و نيز از آن جايي كه فرماندهان جنگ ناگزير بودند در مقابل تجهيزات برتر عراق، زمين سخت را گزينش كرده و درگيري در وضعيت دشوار را به دشمن تحمل كنند، منطقه رملي غرب ارتفاعات ميشداغ – حدفاصل فكه تا چزابه – براي انجام عمليات سرنوشت ساز والفجر انتخاب گرديد.
اهداف عمليات
اولين هدف تصرف پل غزيله بود و چنانچه اين مرحله از عمليات با موفقيت انجام مي شد، تصرف شهر العماره به عنوان دومين هدف در دستور كار قرار مي گرفت.
موقعيت منطقه
منطقه عملياتي از شمال به ميشداغ و برقازه از جنوب به هورالهويزه از شرق به چزابه و شهر بستان و از غرب به شهر العماره عراق و رودخانه دجله منتهي مي شد.
در منطقه مزبور رودخانه هاي متعددي وجود دارد، از جمله: رودخانه دويرج كه از كوه هاي شمالي منطقه سرچشمه گرفته و به هورالسناف مي ريزد و رودخانه ميمه كه سرچشمه آن ارتفاعات ايلام است و به طرف هور بن عمران (جنوب هورالسناف) منتهي مي شود.
استعداد دشمن
مسئوليت پدافند از منطقه عملياتي (از چيلات تا هورالعظيم) به عهده سپاه چهارم عراق بود. لشكرهاي سازماني اين سپاه نيز عبارت بودند از:
الف – لشكر 14 پياده ؛ شامل:
- تيپ 421 پياده
- تيپ 422 پياده
- تيپ 18 پياده كوهستاني
- تيپ گردان تانك سيف سعد
منطقه گسترش لشكر 14 از شيب تا پاسگاه دويرج و مقر فرماندهي آن نيز در غرب تقاطع جاده چزابه – غزيله با جاده صفريه بود.
ب – لشكر 1 مكانيزه؛ شامل:
- تيپ 108 پياده
- تيپ 501 پياده
- تيپ 1 مكانيزه
- تيپ هاي 92، 93 و 94 پياده، 34 زرهي و 27 مكانيزه (به عنوان احتياط) منطقه گسترش اين لشكر از پاسگاه دويرج تا پاسگاه پيچ انگيزه و مقر فرماندهي آن نيز در جنوب منطقه بزرگان بود.
ج – لشكر 10 زرهي؛ شامل:
- تيپ 17 زرهي
- تيپ 42 زرهي
- تيپ 34 زرهي
- تيپ 24 مكانيزه
- تيپ 412 پياده
منطقه گسترش اين لشكر از پيچ انگيزه (شيار به جليه) تا جنوب غربي دهلران (چيلات) بود.
د – نيروهاي احتياط؛ شامل:
- لشكر 3 زرهي، در منطقه شرق هورالسناف جنوبي
- تيپ 30 زرهي از لشكر 6 زرهي، در منطقه جنوب زبيدات
- تيپ 16 زرهي از لشكر 6 زرهي، در منطقه العماره
- تيپ 25 مكانيزه از لشكر 6 زرهي، در منطقه شرق هورالسناف
- تيپ 37 زرهي از لشكر 12 زرهي، در منطقه بزرگان
- تيپ 101 پياده گارد مرزي، در منطقه العماره
- تيپ 10 زرهي وابسته به ستاد كل، احتمالا در شمال العماره
- تيپ هاي 48 پياده و 49 زرهي ار لشكر 11، در منطقه العماره
- تيپ 51 زرهي مختلط، در منطقه فكه
- گارد رياست جمهوري، در منطقه بزرگان
- تيپ 704 پياده در منطقه صفريه تا رشيده
قواي خودي
بعد از عمليات محرم، سپاه پاسداران در صدد گسترش سازمان رزم خودي برآمد. بر همين اساس لشكر فتح به سپاه 3 صاحب الزمان (عج) تبديل شد و سازمان تمامي تيپ هاي تابع آن به جز تيپ 44 قمر بني هاشم (ع) نيز به لشكر تغيير يافت.
لشكر ظفر نيز سپاه 11 قدر را تشكيل داد و در نتيجه دو تيپ 27 و 31 آن به لشكر تبديل شدند و سه تيپ جوادالائمه(ع)، امام رضا (ع) و امام صادق (ع) نيز لشكر نصر5 را به وجود آوردند. هم چنين، يك تيپ مستقل به نام تيپ 10 سيد الشهدا (ع) تشكيل شده و تحت امر اين سپاه در آمد.
لشكر فجر هم با تيپ هاي المهدي (عج)، امام سجاد (ع) و ثارالله به سپاه هفتم حديد تبديل شد. در اين ميان لشكر فجر با همان سازمان لشكر باقي ماند تيپ ثارالله نيز كه به لشكر تبديل شده بود، به اتفاق لشكر قدس (شامل: لشكر 7 ولي عصر و تيپ 15 امام حسن) و لشكر 8 نجف تحت امر سپاه هفتم قرار گرفتند.
به اين ترتيب با گسترش سازمان رزم سپاه پاسداران و ايجاد سه سپاه عملياتي، قرارگاه مركزي خاتم الانبياء (ص) جهت انجام اين عمليات استعداد زير را در نظر گرفت:
قرارگاه كربلا هدايت نيروهاي زير را به عهده داشت:
سپاه 3 صاحب الزمان (عج)
لشكر 14 امام حسين (ع) با استعداد 8 گردان
لشكر 25 كربلا به استعداد 11 گردان.
لشكر 17 علي بن ابي طالب (ع) با استعداد 14 گردان
تيپ مستقل 44 قمربني هاشم (ع) با استعداد 5 گردان
سپاه 7 حديد
قرارگاه قدس هدايت نيروهاي زير را عهده داشت:
لشكر 7 ولي عصر (عج) با استعداد12 گردان
تيپ 15 امام حسين (ع) با استعداد 10 گردان
لشكر 8 نجف اشرف با استعداد 14 گردان
لشكر 41 ثارالله (ع) با استعداد 11 گردان
لشكر 19 فجر با استعداد 24 گردان
قرارگاه نجف هدايت نيروهاي زير را به عهده داشت:
سپاه 11قدر
لشكر 27 محمد رسول الله (ص) با استعداد 24 گردان
لشكر 31 عاشورا با استعداد 13 گردان
تيپ مستقل 10 سيدالشهدا (ع) با استعداد 7 گردان
ضمنا، از ارتش نيز يگان هاي زير تحت امر فرماندهي اين عمليات بودند:
لشكر 16 زرهي با استعداد 6 گردان تانك و 6 گردان مكانيزه
تيپ 84 خردم آباد با استعداد 4 گردان پياده و 1 گردان تانك
هم چنين استعداد توپخانه شركت كننده در اين عمليات عبارت بودند از :
ارتش : 16 گردان
سپاه: 7 گردان
طرح عمليات
در طراحي عمليات مقرر شد قواي دو قرارگاه كربلا و نجف به طرف العماره تك نمايند. در مرحله اول، قواي قرارگاه نجف در محور طاووسيه تا رشيده، حد فاصل خط تا كانال هاي آخر را تصرف كرده و در مرحله دوم و در ادامه تك، جناح راست تا حاشيه جنوبي دويرج(پشت جاده آسفالت فكه و در غرب بزرگراه و سرپل حلفائيه) را تصرف نمايند. نيروهاي قرارگاه كربلا نيز مي بايست با استفاده از معابر وصولي جاي پاي تصرف شده توسط قرارگاه نجف را تا چزابه ادامه داده و در پشت كانال پدافند نمايند. در مرحله دوم منطقه شرق غزيله و شمال هورالهويزه پاكسازي شده و سرپل غزيله تامين گردد. هم چنين با احداث خاكريز، جناح قواي كربلا مي بايست تامين شود تا چنانچه ماموريت قواي نجف در رسيدن به جاده با مشكل مواجه شد، جناح قواي كربلا از تعرض و آسيب دشمن مصون بماند.
در صورتي كه اهداف مراحل اول و دوم عمليات تحقق مي يافت، چنين پيش بيني شده بود كه با بازسازي يگان ها و ايجاد شرايط مناسب و نيز با توجه به وضعيت دشمن، عمليات در مرحله سوم به سمت العماره ادامه يابد. هم چنين مقرر شد در منطقه چيلات و طيب تك فريب انجام شود. لشكر 14 امام حسين (ع) نيز ماموريت داشت تا در منطقه فاو عمليات فريب انجام دهد.
شرح عمليات
در ساعت 21:30 روز 17/11/1361 پس از اعلام رمز مبارك ياالله، ياالله، ياالله عمليات از پنج محور شمال و جنوب رشيده، صفريه و ارتفاعات چرمر و خاك آغاز شد و نيروها در تاريكي مطلق شب به منظور پاكسازي ميادين مين و شكستن خطوط دفاعي دشمن و رخنه در اين خطوط پيشروي كردند. وسعت و عمق موانع و استحكامات دشمن و وجود كانال هاي متعدد كه دشمن براي ايجاد آن ها تلاش بسياري متحمل شده بود، سرعت لازم را از نيروها گرفت. در نتيجه، اگر چه خط اول دشمن شكسته شده بود، ليكن به دليل عدم پاكسازي منطقه – در حالي كه تاريكي شب رو به پايان بود – طبيعي به نظر مي رسيد كه امكان استقرار كامل وجود نداشته باشد. در واقع تاريكي مطلق شب، عدم الحاق نيروها و پاكسازي منطقه، عمق و وسعت زياد ميادين مين، هوشياري و اطلاع قبلي دشمن نسبت به وقوع عمليات، عوامل بازدارنده اي بودند كه به عدم تامين كامل اهداف مرحله اول عمليات منجر شدند.
به رغم وضعيت موجود به خاطر موقعيت خاصي كه به تبع آغاز عمليات در ميان مردم ايجاد شده بود و از طرفي به دليل اميدواري مسئولين و نيز تبليغات سوء دشمن و ... مرحله دوم عمليات در ساعت 21 روز 20/11/1361 به منظور انهدام نيرو و تجهيزات دشمن آغاز گرديد. اما اين بار نيز عدم هماهنگي در نيروهاي عمل كننده و هم چنين هوشياري دشمن و احاطه او بر راه كارهاي خودي، مانع از پيشرفت رزمندگان گرديد.
بررسي عمليات
از ابتداي پيشروي نيروهاي خودي از نقطه رهايي تا رسيدن به خط دوم دشمن بيش از 16 نوع مانع از سوي دشمن تعبيه و ايجاد شده بود و يا به صورت عارضه طبيعي منطقه وجود داشت. دشمن با اين اقدامات در واقع آن چه را به صورت تجربه از عمليات هاي گذشته به دست آورده بود، تقريبا به صورت كامل در منطقه عملياتي والفجر مقدماتي اجرا كرد. ارتش عراق سعي داشت با موانع ياد شده تا حد امكان در پيشروي نيروهاي ايراني تاخير بياندازد. از اين رو، موانع مزبور به منزله زنگ خطر و عامل هشدار دهنده محسوب مي شد. و از طرفي به طور طبيعي توان نيروها را جهت تامين اهداف در شب مي گرفت، علاوه بر اين، گرفتن جناح و به كارگيري نيروي احتياط دو موضوع قابل توجه بود كه در تاكتيك هاي دشمن در عمليات والفجر مقدماتي مشاهده گرديد.
موضوع ديگر اين كه در گذشته نيروهاي هجومي و اصلي دشمن در خطوط حضور داشتند و به طور طبيعي در معرض آسيب پذيري نيروهاي مهاجم بودند؛ ليكن در اين عمليات نظر به اين كه دشمن شكستن خط را براي خود مفروض مي دانست، نيروهاي هجومي اش را در احتياط قرار داد و با گذاردن نيروهاي پدافندي در خط و عمق بخشيدن به ميادين مين و ايجاد موانع ديگر عملا سعي بر اين داشت كه پس از گرفتن توان نيروهاي مهاجم با وارد كردن نيروهاي اصلي خود مناطق تصرف شده را باز پس گيرد.
نتايج عمليات
با اين عمليات طراحان نظامي خودي دريافتند كه عمليات هاي بعدي بايد در مناطق عاري از نقاط قوت دشمن ( موانع، آتش توپخانه و ...) انجام شود. از سوي ديگر، مناطق انتخابي بايد به گونه اي باشند كه ضعف هاي خودي در آن كم تر بوده و جنگ متكي به نيروهاي انساني در آن مناطق عملي باشد. مضافا به اين كه فرماندهان سپاه پاسداران به اين نتيجه رسيدند كه بايد ضمن پرهيز از انتخاب مناطق با عمق زياد، اين انتخاب متناسب با قواي خودي باشد.
ضمناً در اين عمليات علاوه بر انهدام قابل توجه تيپ هاي 905 و 704 و يك گردان از نيروهاي سوداني، تعداد 113 تن از نيروهاي دشمن اسير شدند.
منبع: تبيان
