بی‌سابقه‌ترین شکاف شورای همکاری خلیج فارس و مقدمه‌های فروپاشی

بر اساس بیانیه رسمی که منجر به فراخواندن سفرای این سه کشور از قطر شد، مشکل قطر با دیگر کشورهای خلیج [فارس] در دو محور است، محور اول حمایت از اخوان المسلمین و محور دوم شبکه الجزیره است که با حمایت مقامات قطری همراه شده است. این کشور همچنین دشمن اول مقامات مصری شده که بعد از کودتای نظامی و براندازی محمد مرسی رئیس جمهور این کشور روی کار آمدهاند.

 

در مقابل دفتر نخست وزیری قطر با صدور بیانیهای اعلام کرد که تصمیم به بیرون کشیدن سفرا از قطر ارتباطی با منافع ملتهای خلیج [فارس] و امنیت و ثبات منطقهای ندارد، بلکه بهعلت اختلال در مواضع خارج از حوزه شورای همکاریهای خلیج [فارس] قرار دارد. این بیانیه اشاره به حمایت این سه کشور بههمراه کویت از عبدالفتاح السیسی و دولت وی دارد. این در حالی است که قطر بهشدت با آنها مخالف است و تمام وزنه مالی و تبلیغاتی خود را پشت اخوان المسلمین قرار داده که محمد مرسی زندانی را هنوز بهعنوان رئیس جمهور قانونی این کشور میدانند.

 

تعیین منافع ملتهای خلیج [فارس] و امنیت و ثبات این مناطق مورد اختلاف شدید بین قطر و مثلث جدید مخالف وی قرار دارد، در حالی که قطر این منافع را ایستادن علیه مقامات مصریای میداند که حاکمیت را از دست رئیس جمهور منتخب خارج کردهاند. مثلث سعودی ــ اماراتی ــ بحرینی عکس این را اعتقاد دارند، به همین علت آنها بیش از 20 میلیارد دلار بعد از براندازی اخوان المسلمین به مصر کمک کردهاند. شاه سعودی اولین افرادی بود که دقایقی بعد از عزل محمد مرسی به عبدالفتاح السیسی تبریک گفت.

 

موضوع قطعی این است که بحران بیرون کشیدن سفرا نشان دهنده مرحلهای جدید و متفاوت از روابط در شورای همکاریهای خلیج [فارس] است که نشانههای شکاف در آن واضح شده و دیگر امکان مخفی کردن آن وجود ندارد، به این ترتیب این شورا به سه اردوگاه تقسیم شده که اردوگاه اول شامل عربستان سعودی، امارات و بحرین است که قویتر و ثروتمندتر از اردوگاه دوم است که قطر بهتنهایی در آن قرار گرفته است. در طرف سوم نیز دو کشور بیطرف قرار دارد، کشور اول عمان است که تصمیم گرفته حضور خود در شورای همکاریها را کم کند و بهتدریج از آن دور شود و به همین علت با واحد پولی واحد در کشورهای خلیج مخالفت کرده و طرح اتحادیه مطرح شده از سوی سعودیها را نیز رد کرده و روابط قوی خود با ایران را حفظ کرده است. کشور دیگر کویت است که ترجیح داده در بحران کنونی از هیچ طرفی جانبداری نکند تا بتواند نقش میانجی را ایفا کرده  اختلافات موجود در شورا را کاهش دهد، بهویژه اینکه نشست سران عربی در 24 مارس جاری [4 فروردین 1393] در این کشور برگزار خواهد شد و کویت بهدنبال ارائه موضع واحد از سوی کشورهای خلیج [فارس] است.

 

این بحران که خطرناکترین بحران در تاریخ شورای همکاری است، ممکن است زمینه های تشکیل اتحادیه فدرالی خلیج [فارس] یا کنفدراسیون خلیج [فارس] روی ویرانه شورای همکاری کنونی را پایه گذاری کند، این بحران همچنین میتواند آغازی بر جدایی آشکار بین عربستان و امارات و بحرین از قطر و یا حتی عمان باشد.

 

سعود الفیصل دیروز نکته قابل توجهی را مطرح کرده گفت که اتحادیه خلیج [فارس] قبل از برپایی نشست سران خلیج [فارس] که قرار است در دسامبر آینده برگزار شود، تشکیل خواهد شد.

 

سؤالی که با جدیت در محافل خلیجی و عربی مطرح است، این است: آیا بحران کنونی در بیرون کشیدن سفرا باقی خواهد ماند یا اینکه به اتخاذ اقدامات دیگر بر ضد قطر نیز کشیده خواهد شد؟

 

بر اساس اظهارات یک منبع آگاه و با اطلاع از پشت پرده تحولات دو طرح در این زمینه مطرح است:

 

طرح اول این است که قطر هیئتی را به سه کشور خلیجی اعزام کند تا بتواند اندکی فضای موجود را ملایمتر نماید، دوحه در این صورت متعهد میشود که وعدههای طرحشده در نشست سهجانبه سران را که نوامبر گذشته در ریاض برگزار شد عملی خواهد کرد. از سوی دیگر کویت نیز ممکن است تلاشهای دیپلماتیک خود را مانند گذشته برای مهار بحران آغاز کند، احتمال دوم البته ضعیف است، چرا که صباح الاحمد امیر این کشور که کبوتر صلح کشورهای خلیجی نامیده میشود، بهتازگی از عمل جراحیای که در یکی از بیمارستانهای آمریکا انجام داده، بهبود یافته است.

 

طرح دوم، بر این اساس ممکن است سه کشور دیگر اقدامات خطرناکتری را مد نظر قرار بدهند، البته این در صورتی است که دوحه نیز هشدارهای مشابهی را در فراخواندن سفرای خود از این کشورها دنبال کند و شرایط و مطالبات این کشورها را بهصورت جزئی یا کلی انجام ندهد.

 

احتمال دوم بهنظر ما محتملتر است، چرا که دولت قطر شرایط سه کشور را غیرقابل تحقق میداند و اعلام میکند که نمیتواند به آنها تن بدهد، چرا که حمایت از اخوان المسلمین جزو سیاستهای راهبردی قطر است که قدمت آن به بیش از 20 سال پیش بازمیگردد و نمیتوان بهسادگی آن را تغییر داد. از سوی دیگر حاکم فعلی و مرشد اعلای وی یعنی شیخ حمد بن خلیفه آلثانی نیز لجباز هستند و بهسختی از مواضع خود عقبنشینی میکنند و در برابر این مطالبات تسلیم نمیشوند. از سوی دیگر ما باید به یاد داشته باشیم که موضع چالش طلبانه سعودیها نیز تا حدی است که حتی ممکن است بهعلت تغییر مرزها وارد جنگ شود.

 

منابع اطلاعاتی موثق که با دو دولت سعودی و اماراتی ارتباط دارند، از برخی احتمالها و اقدامات خبر میدهند، از جمله این اقدامات بستن مرزهای زمینی و هوایی با دولت قطر و ادامه فشارها و محاصره اقتصادی در حال اصرار قطر بر مواضع خود است. این منابع حتی از احتمال اقدامات نظامی نیز خبر میدهند.

جالب اینجاست که امارات متحده عربی تعداد زیادی از نیروهای مصری را در داخل کشور خود دارد که در مانورهای نظامی بهمدت دو هفته شرکت میکنند. خبرگزاری رسمی امارات نوشت این تمرین با هدف تقویت مشترکات همکاری و اقدام مشترک و تبادل تجربهها در زمینههای نظامی است و باعث بالاتر رفتن توان مبارزات نظامی و آمادهباش برای مقابله با چالشهای منطقهای و افزایش هماهنگیها بین نیروهای مسلح امارات و مصر انجام میشود.

 

سخنگوی رسمی نیروهای مسلح مصر در صفحه شخصی خود در توئیتر نوشت که این مانورها شامل تمرینهای دفاعی و هجومی در نقاط و اهداف حیاتی و اجرای مانورهای تاکتیکی دریایی و هوایی برای تمرین مبارزه مشترک با استفاده از گلولههای جنگی با مشارکت جنگندهها و هواپیماهای چندمأموریتی است. برخی رزمناوها و تجهیزات دریایی و نیروهای ویژه و چتربازان نیز در این تمرین حاضر خواهند بود.

 

شاید به ذهن اینگونه بیاید که این مانورها عادی است و احتمالاً هدف از آن ایران است، اما زمانبندی این مانور احتمالاً عکس این موضوع را نشان میدهد، بهویژه اگر به یاد آوریم که مقامات مصری بارها قطر را به تهدید امنیت ملی خود متهم کرده و اولین کسانی بودند که سفیر خود را از دوحه فرا خواندند و دو میلیارد دلار اعطایی از سوی این کشور را در پیامی آشکار پس دادند، این یعنی اینکه نیازی به پول و کمکهای قطر ندارند.

 

شاید ذکر این نکته لازم باشد که اتفاقی نیست که امارات و عربستان و بحرین که سفرای خود را از قطر فرا خواندهاند، در سال 1995 نیز در طرح براندازی شیخ حمد بن خلیفه پدر امیر کنونی قطر و بازگرداندن شیخ خلیفه پدر معزول وی به قدرت در آن زمان از طریق دخالت نظامی دست داشتند. همچنین اتفاقی نیست که شیخ خلیفه (پدربزرگ امیر کنونی قطر) مقر رسمی خود را به هتل اینترکنتیننتال در ابوظبی تغییر داد و باز هم اتفاقی نیست که در آن زمان افسران مصری نیز بهصورت مستقیم در اجرای این طرح مداخله جویانه دست داشتند.

 

ما آرزوی بروز جنگ بین دوستان را نداریم، بلکه تنها وقایع اتفاق افتاده را تشریح میکنیم، چرا که تاریخ بارها تکرار میشود و برخی اوقات بسیار سریعتر از انتظار ما این اتفاق میافتد. دشمنی فرانسوی انگلیس اکنون نیز ادامه دارد و همپیمانی آلمان با ترکیه از زمان جنگ جهانی اول نیز همچنان تقویت میشود، آلمان هنوز هم همپیمان قوی ترکیه در اتحادیه اروپا است و حمایت فرانسه از مارونیهای لبنانی نیز هنوز دچار چالش نشده و حمایتهای انگلیسیها از دروزیها نیز هنوز ادامه دارد، مثالهای زیادی در این زمینه وجود دارد.

 

بهصورت خلاصه میتوان گفت شورای همکاریهای خلیج [فارس] در آستانه مرحله سخت و روزهای پرچالشی قرار دارد، ما اعتقاد نداریم که این شورا طی دو یا سه سال آینده به همین صورت باقی بماند، البته امیدواریم که در پیشبینی خود اشتباه کرده باشیم.