تمام شهر می‌خواستند این فیلم را ببینند/ شهادت چمران را دیدم

- دانشجو بودید؟
 
نه، سال سوم یا چهارم دبیرستان بودم.
 
- رشته تحصیلیتان چه بود؟
 
هنرستان اتومکانیک میخواندم که اسم آن محمدرضا شاه بود و بعد شد طالقانی. اول تظاهرات توی کوچهها بود و روی دیوارها شعارنویسی میکردیم تا اینکه به خیابانها کشیده شد. در همه این تظاهراتها شرکت میکردم مخصوصاً در درگیریهای ۱۰ روز آخر منتهی به انقلاب به شدت درگیر بودیم.
 
* روز بیست و سوم احساس میکردم میآیند انقلاب را پس میگیرند!
 
- این اتفاقات را هم مینوشتید؟
 
نه، اصلاً. انقلاب هم که پیروز شد برای دفاع از مردم و انقلاب در کوچهها ایستادیم.
 
از اینجا دیگر مدرسه را رها کردم و یکی دو سال مدرسه نرفتم. مثلاً روز بیست و سوم آمدم خانه بخوابم که خوابم نمیبرد، احساس میکردم میآیند انقلاب را پس میگیرند! راه افتادم توی بازارچه شیراز دیدم در مسجد بازار باز است و صدای ناله میآید. رفتم جلو دیدم بچههای لات و لوت محل توی کتابخانه آنجا جمع شدند و یک ساواکی را که از روز قبل از شهربانی گرفتند با کف پایی میزدند که اعتراف کن به کارهایت. یک پیرمردی هم که زندانی سیاسی بوده به عنوان قاضی نشسته بود و اینها را هدایت میکرد که بزنند. جنگ که شد رفتم سپاه اسم نوشتم و همان سال ۵۹ وارد سپاه شدم. یک دوره دو سه ماهه دیدیم و پادگان من را به عنوان نیروی فرهنگی گرفت و گذاشت مسئول کتابخانه آنجا. سه چهار ماه گذشت و یک اکیپ صد نفره تشکیل شد و من هم داوطلب شدم که به جبهه بروم.
 
- عضو حزب نبودید؟
 
چرا! آن موقع مُد بود و همه ما در حزب جمهوی اسلامی ثبت نام کرده بودیم.
 
البته قبل از جنگ ما یکی دو سال با گروهکها درگیری داشتیم اما خوشبختانه خیلی زود متوجه مجاهدین شدیم، چون بچهها چندگروه شدند؛ بعضیها طرفدار مجاهدین شدند، بعضیها امتی و بعضی هم تودهای شده بودند و جنگ ما شده بود جنگ احزاب.
 
- آبشخور فکری شما در این فضای غبارآلود چه اندیشهای بود؟
 
فکر میکنم همان ارتباط با مسجد و شهید دستغیب، چون اخوی من هم شده بود محافظ شهید دستغیب.
 
- یعنی خود شهید دستغیب از این فضاها غبارزدایی میکرد؟
 
بله! اصلاً همین که اطراف ایشان جمع میشدیم و ایشان میگفت منافقین انحراف دارند، همین برای ما کافی بود و چرا نداشت. خود ما هم به خاطر آن شرایط زیاد کتاب میخواندیم تا با دیگران بحث کنیم. کتابهای آقای رضا اصفهانی و افراد دیگر را میخواندیم.
 
* شهادت دکتر چمران را دیدم
 
- همین عامل باعث شد که به سپاه بروید، یعنی با یک اندیشه انقلابی مجهز به سلاح اندیشگی شهید دستغیب که به حضرت امام وصل میشود؟
 
بله. شاید ما در آن دو سه سال به اندازه ۱۵ سال کتاب خواندیم. مثلاً یادم است کتاب «عدل الهی» شهید مطهری را حفظ کرده بودم! چون یک مشکل ما با تودهایها و منکران خدا بود.
 
از سپاه هم به جبهه اعزام شدم و آنجا در دهلاویه شهادت دکتر چمران را هم دیدم.
 
- آن موقع نثرها و نوشتههای چمران هم به دست شما میرسید؟
 
خیر! آن موقع آنقدر سرعت اتفاقات زیاد بود که این فضاها محو میشد.
 
- همراه چمران بودید؟
 
- نه! ما در دهلاویه در سنگرها مستقر بودیم که چمران و یکی دو نفر دیگر برای بازدید از خط آمدند که خمپاره آمد و گفتند ایشان زخمی شده، ولی ظاهراً در مراحل انتقالی به بیمارستان در اهواز شهید میشوند.
 
دو سه ماه آنجا بودیم تا اینکه در عملیات زخمی شدم. ترکش خورد توی کتفم. به من استراحت دادند، چون درس را رها کرده بودم و دیپلمم ناقص بود در همان شرایط دیپلم را هم گرفتم دوباره برگشتم و سال ۶۱ برای عملیات والفجر ۱ به جبهه رفتم و تا آخرین لحظه جنگ در آمدن و رفتن بودم. در عملیات مرصاد هم شرکت کردم و کردستان هم رفتم.
 
- چه سالی به کردستان رفتید؟
 
سه چهار بار در سالهای ۶۳، ۶۴ و ۶۷ رفتم. از همان سال ۶۲ و ۶۳ تقریباً نوشتن را هم آغاز کردم.
 
* اتفاقاتی هم در تپه جاویدی افتاد مثل سر بریدن ده دوازده تا از بچههای نوجوان گروه سرود المهدی جهرم
 
- راجع به کردستان که غربتش بیشتر از جنوب است چیزی نوشتهاید؟
 
بله! «تپه جاویدی و راز اشلو» که حدود نیمی از کتاب مربوط به کردستان است. چون اتفاقاتی هم در تپه جاویدی افتاد مثل سر بریدن ده دوازده تا از بچههای نوجوان گروه سرود المهدی جهرم در تپه جاوید. یک کار جدیدی هم که برای آقای حق نگهدار یکی از فرماندهان جنگ انجام میدهم عمده اتفاقاتش در کردستان بوده است.
 
- بعد از جنگ چه کار کردید؟
 
لیسانس را در رشته مدیریت خواندم، چون بعد از جنگ مسئول پرسنلی سپاه فارس شدم و هزار نیرو داشتم که دیگر وارد کارهای اداری شدم.
 
- یعنی از کارهای فرهنگی فاصله گرفتید؟
 
نه، اتفاقاً کمک کرد، چون من وارد کارهای اداری که شدم از حالت نظامی بیرون آمدم و فرصتی شد که شروع به نوشتن خاطرات کنم. همان موقع مجله «کمان» را دیدم. البته دو سال قبل از آن من خاطراتم را به مجلاتی مثل خبر فارس میفرستادم و چاپ میشد. تا اینکه اولین داستانهایم را برای «همشهری»، «ایران» و «کیهان» فرستادم و چاپ شد.
 
- یعنی تا آن موقع نوشتن را جدی نمیگرفتید؟
 
اصلاً در فضای داستان نوشتن نبودم، فقط خاطرات خودم و دوستانم را مینوشتم و بدون گرفتن پول میدادم چاپ کنند. شماره ۲ یا ۳ بود که با «کمان» آشنا شدم. یک کار نوشتم به نام «برگ تردد» و فرستادم، چند روز بعد یک نامه آمده گفته بود: «این خاطره خودت است یا فقط برایت تعریف کردند؟»
 
- فرد خاصی این نامه را فرستاده بود؟
 
- بله، مرتضی سرهنگی بود. بعد شماره ۱۵ چاپ شد. بعد از آن هر دو سه شماره یکی میفرستادم و چاپ میشد. تا اینکه به داستان نویسی رو آوردم.
 
- یعنی «کمان» از شما داستاننویس درست کرد؟
 
این یکی از عواملش بود، یعنی اگر ۳ عامل برای داستان نویس شدن من باشد یکیاش «کمان» بود. نه فقط من بلکه کسانی مثل مجید قیصری، آقای دهقان، آقای داوودآبادی، آقای امیریان و کسانی دیگر با «کمان» شکل گرفتند و ما اینجا همدیگر را شناختیم. اتفاقاً من اولین جایزه را به خاطر «کمان» بردم که یک قلم بلورین بود. جایزه جشنواره مطبوعات بود. فکر کنم دومین دورهاش بود و بخش دفاع مقدس در قسمت جنبی آن برگزار میشد. من چند تا از کارهای «کمان» را فرستادم و بعد از یک روز از ارشاد زنگ زدند که شما قلم بلورین را بردید و بیایید تهران. این خود به خود باعث خودباوری بیشتری در ما شد. نهایتاً این استارتی بود که در جنبش فرهنگ فارس کتاب «خمپاره خاموش» من در بین حدود ۲۰۰ کتاب اول شد.
 
- چه سالی؟
 
فکر میکنم سال ۸۲ بود.
 
* معتقدم میشد «کمان» تعطیل نشود
 
- پس این گونه است که در یک جلسهای رهبر انقلاب میفرمایند اگر من شاعر بودم قصیدهای در مدح سرهنگیها و بهبودیها میسرودم، قضیهاش این است؟
 
فکر میکنم. حالا آقا مرتضی این قدر متواضع است که به روی خودش نمیآورد. من هم به ایشان و هم به آقای بهبودی گفتم شما این نشریه را تعطیل نکنید. بعضیها اعتقاد داشتند دیگر زمانش سرآمده، اما من معتقدم میشد تعطیل نشود. من به خودشان هم گفتم اگر «کمان» نبود شاید من از یک جای دیگر سر در میآوردم. «کمان» روی خیلیهای دیگر تأثیر خوبی گذاشت.
 
- جدیترین مسئلهای که کمان را تعطیل کرد چه بود؟
 
بیشتر به لحاظ مادی مشکل داشتند، ولی به نظر من با توجه به اینکه مرتضی با خیلی جاها ارتباط داشت قابل حل بود.
 
- پس «کمان» روی کارهای شما تأثیر جدی گذاشت؟
 
بله! من همه جا این را گفتم؛ بچهها میگویند این را نگو کلاست پایین میآید ولی من اعتقاد دارم اتفاقاً کلاس آدم را بالا میبرد. همانطور که گفتم سه عامل در نویسندگی من تأثیر گذاشت؛ یکی تلاش خودم بود که احساس وظیفه کردم به دوستانی که در آخر جنگ در جزیره مجنون بودیم. ۱۲ نفر از نیروهای خودم بودند. وقتی جنازهشان هم نیامد و برگشتم، خیلی روی من اثر گذاشت. گفتم چه کار میتوانم بکنم؟ دیدم بهترین کار نوشتن است. میتوانم هم خودم را تخلیه کنم و هم اینکه گوشهای از آن اتفاقات را به تصویر بکشم. دومی هم مجله «کمان» بود. و سومی -که عدهای میگویند نگو- شهریار مندنیپور بود که یک روشنفکر است. من یادم است کنگرهها که تشکیل شده بود ما از همه نویسندگان استان فارس که در ادبیات معاصر یک قله هستند همه را دعوت کرده بودیم هیچکس نیامد جز نفر اول استان «آقای شهریار مندنیپور». گفتیم میخواهیم برای شهدا کار کنیم و این حرفها. گفت من در جنگ سربازی بیش نبودم و به شهدا مدیون هستم و حالا که نثر ایشان را خواندم به نظر آدم بزرگی هستند و من دوست دارم کارهای ایشان را بخوانم و راهنمایی کنم.
 
* اینجا بود که داستاننویسی من کلید خورد
 
- شخص شما را میگفت؟
 
بله، ما آنجا ۳ نفری نشسته بودیم؛ من و مسئول کنگره و آقای مندنیپور. تازه میخواست استارت کنگرههای کشور بخورد. ایشان هم در شروع کار میخواست همه نویسندگان را جمع کند تا کتاب بنویسند، ولی هیچ کس نیامد جز شهریار. همه میگفتند اینها حکومتیاند، ما کجا بیاییم ولی شهریار آمد. کارهای من را دید و گفت خیلی خوب است، فقط باید به سمت داستان برود. اینجا بود که داستاننویسی من کلید خورد.
 
- این موضوع به چه سالی مربوط میشود؟
 
فکر میکنم ۷۳. من دو سه سال نوشته بودم ولی فقط خاطرات مینوشتم. گفت اینها حیف است داستان نشود! تلفنش را گرفتم و ارتباطمان آغاز شد.