خبرگزاری دفاع مقدس: به مناسبت سالگرد شهادت دکتر مصطفی چمران مصاحبهای با برادرش مهندس مهدی چمران رئیس شورای عالی استانها انجام گرفته که از خاطرتان می گذرد.
امام خمینی(ره) در پیامشان دکتر شهیدمصطفی چمران را با عناصری چون عدم وابستگی سیاسی، عدم خودنمایی، هدفگرایی و با آبرو به پیشگاه خدا رفتن، به ملت می شناسانند. به راستی رمز بزرگی شخصیت دکتر با این ویژگیها چیست؟ وقتی از مهدی چمران برادر او که هر ساله 31 خردادماه به یاد آن عزیز سفرکرده داغش تازهتر میشود، این سوال را از او پرسیدیم، وی اینگونه پاسخ داد:
شکل گیری شخصیت های بزرگ نیازمند مقدماتی مهم و طولانی است؛ این عناصر در محیط و در استعدادهای خدادادی است که در انسان در تمام مراحل رشد به ودیعه گذاشته می شود؛ همه مسائلی که در تربیت یک انسان در احادیث و روایات اسلامی است باید رعایت شود، لقمه حلال، نحوه زندگی خانواده و نیز انتخاب الگویی مناسب که برای یک شخص می تواند مطرح شود. و وقتی از او می پرسیدند که چرا در هر جفت جوراب فقط ۲ ریال سود می بری در جواب می گفت: «انصاف این است که بنده ۲ ریال سود کنم، بیشتر از این بی انصافی است من جورابی می بافم که خریدار برایم دعاکند».
*دفاع مقدس- به عنوان مقدمه بیشتر برایمان در این مورد توضیح میدهید؟
مادرمان سیده بودند و هیچ گاه فرزندان خود را بدون وضو شیر نمی دادند، دعای کمیل ایشان هیچ گاه قطع نمی شد و در کنار واجبات دینی مستحبات را فراموش نمی کردند. شهید چمران در واقع در قم متولد شده اند و در دوران طفولیت که به تهران رجعت کردند شناسنامه ایشان را در تهران گرفتند؛ ۱۲ مهر ۱۳۱۱.
بعد از ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ در مجالس و نیز مجالس روضه از شاه تمجید می کردند ولی مادر شهید چمران ساکت نمی نشست و با کمال شجاعت حقایق را بازگو می کرد، روحیه مبارز و حق طلب مادر در کنار پدری زحمت کش و متدین در شکل گیری شخصیتی چون دکتر مؤثر بوده است. با وجود آنکه به شدت به کمک ۶ پسر نیاز داشتند ولی اجازه دادند تا همه فرزندانش تحصیلات عالیه داشته باشند البته ما پسرها فصل تابستان به پدر کمک می کردیم.
*دفاع مقدس- چطور شد جهت ادامه تحصیلات راهی کشور آمریکا شدند؟
میدانید که دکتر چمران در رشته الکترونیک دانشکده فنی دانشگاه تهران فارغ التحصیل شد. البته جالب است بدانید ایشان در کنکور آن زمان هم رتبه پانزدهم را به خودشان اختصاص دادند. چون شاگرد ممتاز دانشگاه بود براساس قانون مصوب شده آن زمان، به خارج از کشور اعزام شد.بنابراین دولت بورسیه تحصیلی را برای او جهت تحصیل در دانشگاه تگزاس آمریکا صادر کرد.
دانشگاه برکلی کالیفرنیا مقصد بعدی دکتر چمران بود که به علت نمره بسیار بالای او توانست در آن دانشگاه که حتی دانشجویان معمولی خود آمریکا را هم به سختی میپذیرفتند، پذیرفته شود.او در دانشگاه برکلی در مقطع دکترا نام نویسی کرد.
از آنجا مصطفی شاگرد برجستهای بود بدون پرداخت شهریه توانست به تحصیل خودش ادامه دهد و نهایتاً در رشته الکترونیک و فیزیک هستهای و پلاسما مدرک دکترای خودش را دریافت کند.
*دفاع مقدس - شهید چمران دیری نرسید که به عنوان یک نابغه راهی کشور آمریکا شد تا تحصیلات عالیه خود را در آنجا بگذراند. به نظرشما چه چیزی باعث شد تا از او به عنوان یکی از نوابغ تگزاس هم معرفی شد؟
به هر حال زمینههای زیادی در او وجود داشت؛ از یک طرف نبوغ ذاتی و قدرت تسلط او به مسائل علمی و تحلیلی که می توانست داشته باشد و از سوی دیگر او بیشتر مرد عمل بود تا سخن؛ زیرا او فقط یک دانشجو و پژوهشگری نبود که تنها درس بخواند و پژوهش کند.
مصطفی در عین حال که یک مبارز بزرگ ساسی در آمریکا بود، او را یک مبلغ بزرگ اسلامی نیز می شناختند.به علت حضور مستمر او در فعالیتهای سیاسی، بورس دولتی او را پس از یک سال و چندماه قطع کردند و او دیگر مجبور بود شغلی را برای خودش انتخاب و درآمدی کسب کند.
چرا میگویم مصطفی چمران یک انسان چند وجهی و چند بعدی است؟ زیرا او علیرغم اینکه صاحب خانواده شده بود، اداره یک خانواده و تأمین مسائل اقتصادی شخصی منجر به کمرنگ شدن حضور او در میادین سیاسی و مذهبی نمیشد. حتی در عین حال دکتر در دانشگاه هم توانست خودش را به عنوان یک نمونه و یک دانشمند برجسته نیز به جهان معرفی کند.
*دفاع مقدس-شهید چمران چه اقدامی در مقابل قطع کردن بورسیه توسط آمریکا انجام دادند؟
طی ۱۴ سال حضور در آمریکا بعد از ۲ سال بورسیه ایشان در آنجا قطع و با اینکه در دانشکده فنی استخدام شده بود حقوق ایشان در ایران را نیز قطع کردند و مصطفی حدود ۱۲ سال در آمریکا به عنوان یک محقق برجسته در یک مرکز پژوهشی وابسته به ناسا شروع به کار کرد، و یک جهش علمی در زمینه سیستمهای هدایت شونده و ماهواره به وجودآورد و سالهای سال تز او در ارتباط با تاتوتهای سرد در آمریکا تدریس می شد و چند سال پیش کپی از آن را از اینترنت گرفته ام که از دستاوردهای مهم علمی قلمداد می شود.
از اقدامات ایشان؛ انجمن دانشجویان ایرانی در آمریکا را از دست ساواک و اردشیر زاهدی درآورد و مدیریت و سازماندهی آن را به دست گرفت، تشکیل انجمن اسلامی دانشجویان در آمریکا که هنوز فعال است و به ۲ شاخه تقسیم شده است، تشکیل انجمن اسلامی دانشجویان مسلمان آمریکا که مسؤول آن با یکی از دوستان پاکستانی اش است، تشکیل کنفدراسیون دانشجویان ایرانی که او را به عنوان رئیس دائم انتخاب کرده بودند و بعد از هجرت ایشان به مصر کنفدراسیون به دست چپی ها افتاد و از مسیر اصلی منحرف شد.
*دفاع مقدس-اولین بار شما چه زمانی به نبوغ فکری شهید چمران پی بردید؟
همه برادرها تابستان به کمک پدر می رفتیم، یکی از خلاقیت های دوران جوانی دکتر چمران ساخت چتری است، که یکی از قطعات مهم دستگاه جوراب بافی است، بعد از جنگ جهانی دوم به دلایل اقتصادی ورود این قطعه به ایران مشکل بود و قیمت آن به ۱۰برابر رسیده بود ناچار بودیم از قطعات شکسته استفاده کنیم ولی یک روز مصطفی به کمک عباس نمونه ای از قطعه را ساخت و به پدر نشان داد که مایه تعجب پدر شده بود و همیشه به این ابتکار مصطفی افتخار می کرد، آن سالها آنقدر چتری تولید و وارد بازار کردیم که قیمت آن دوباره کاهش یافت و به نرخ قبلی برگشت.
یادم نمیرود به هنگام تحصیل در دوره دبیرستان در مباحث هندسه و ریاضی به من کمک میکرد و همچنین مسائل ادبی؛ میدیدم او ناگهان شروع میکرد به بداهه گفتن! هم سن و سالان او در اطراف محل که بعضی از آنها هم اکنون از شخصیتهای بزرگ علمی هستند، میآمدند نزد او و درمورد مباحث درسی خود سوالاتی مطرح میکردند و او به تمام سوالاتشان پاسخ میداد.با تمام این اوصاف، آنها و همه اساتید به این امر اغرار داشتند که او یکی از نوابغ برجسته علمی است.
*دفاع مقدس-اعتقاد دارید توانمندی علمی دکتر چمران به توان نظامیگری ایشان میچربید؟
او بنا به مقتضیات زمان به نظامیگری و جنگاوری روی آورد و علم و تخصص خود را در خدمت جنگ به کار گرفت که بسیار موفق بود.او یک شخصیت چند وجهی بود. به هر حال در پیشبرد مسائل نظامی از دریچه مباحث علمی کمک میگرفت. یعنی یک مغز ریاضی و فیزیک که می تواند به شکل خارق العادهای تحلیل گر ریاضی باشد حتماً وقتی در مسائل نظامی هم قرار می گیرد از این نبوغ علمی خودش به بهترین وجه می تواند استفاده بکند.
*دفاع مقدس-آیا مهاجرت ایشان به لبنان و همکاری با امام موسی صدر به دستور امام خمینی(ره) بود؟
قبل از رفتن به لبنان به دیدار امام در نجف آمدند و مشورت و رهنمودهایی نیز از حضرت امام گرفتند که مؤثر بوده است.
*دفاع مقدس-چرا شهید چمران را در لبنان بیشتر از ایران می شناسند؟
از آنجایی که لبنان کشور کوچکی است و عامل دوم حس عجیبی است که شیعیان لبنان نسبت به مذهب تشیع دارند و بسیار قوی تر از ایران است به خاطر اینکه در طول تاریخ تحت فشار مذاهب و ادیان دیگر بوده اند و دکتر چمران در طول حضور خود در لبنان خالصانه و عالمانه تلاش می کرد و مردم لبنان نتایج پرثمر تلاشهایش را به چشم در کنار امام موسی صدر دیده بودند و از این روست که علاقه شدیدی به شهید مصطفی دارند.
با تمام این اوصاف باز هم نمی توانیم بگوییم ایشان را در لبنان بیشتر از ایران می شناسند.اما در لبنان وقتی می رویم بخاطر اینکه فکر می کنیم نباید لبنانی ها او را بیشتر بشناسند تعجب می کنیم. علت آن این است که امام موسی صدر یک تحرک و جنبش بزرگی ایجاد کرد. در حقیقت می توان گفت پایه گذاری مقاومت امروز لبنان علیه صهیونیسم دانه هایش را او بر زمین لبنان ریخت و افراد را تربیت کرد و اولین ضربات را به اسرائیل زد. اولین تانکهای اسرائیلی را او به آتش کشید. با پیروزی انقلاب اسلامی این رشد تشدید شد و تا دهها برابر افزایش یافت.
*دفاع مقدس-حضورایشان در جهادسازندگی به چه نحو بود؟
او در آغاز ورودش به ایران نه تنها به مسائل فکری، عقیدتی، سازمانی و علمی می اندیشید بلکه به این حرکت جهادسازندگی هم علاقه فراوانی داشت و اولین جلسات جهاد سازندگی در همان نخست وزیری روز جمعه ها عصر جلساتی را تشکیل داد و آنها را تشویق و ترغیب میکرد به خدمت جهادگونه؛اما در سیستمهای تشکیلاتی و اداری فرصت دخالت نداشت.
*دفاع مقدس-یکی از گامهای دیگر شهید چمران تغییر ساختار ارتش بود؛ این کار به چه نحو انجام شد؟
از زمانی که به وزارت دفاع رفت و حتی قبل از آن زمانی که معاون نخست وزیر در امور انقلاب بود اداره دوم ارتش را به او واگذار کردند، شروع به تغییر ساختار ارتش کرد و در سازماندهی کردن نیروها بسیار توانمند بود و زمانی که وزیر دفاع شد پاکسازی وسیع و گسترده ای را در ارتش شروع کرد و حدود ۱۲ هزار نیرو را خارج و از نیروهای مکتبی و با ایمان حتی با درجات پایین در ساختار جدید استفاده کرد. که نمونه آن شهید صیاد شیرازی بود که با شهید چمران آشنا شد و از یاران او بود و تا نیمه های شب در ساختمان نخست وزیری که زیرزمین آن محل سکونت مصطفی بود به گزارش دهی و مشورت می گذشت.
*دفاع مقدس-ماجرای پیوستن داوطلبانه ایشان به پاسداران پاوه چه بود؟
قرار بر این بود که او به کردستان برود و مسأله پاوه را حل نماید، ولی نیروهای دشمن تمام نقاط شهری را به آتش می کشیدند و حتی اگر بچه های جهاد سازندگی به این شهرها می رفتند سر از بدن آنها جدا می کردند و از اقدامات عمرانی آنها نیز جلوگیری می کردند. حتی به روحانیان مذهبی کُرد و افرادی مثل مردوخ هم اجازه فعالیت نمی دادند و یک اختناق کمونیستی در کردستان ایجاد کرده بودند به بیان دیگر عملا کردستان از ایران جدا شده بود و فقط پاوه مانده بود در مقابل ۱۵ هزار نیروی دشمن. ایشان با هلیکوپتر به وسط محاصره رفت و ۲ شبانه روز در آنجا بدون آب و غذا جنگیدند.
دشمن حتی هلیکوپتر حامل زخمی ها را منهدم کرد و بسیاری از بیماران را در بیمارستان و روی تخت اعدام کردند و مثله کردند و فجایع آنها به حدی وحشتناک بود که نتوانستیم آنها را منتقل کنیم و در همان پاوه دفن شدند که یادمانی نیز برای آنها ساخته شده است. در ساعات آخر مقاومت پاوه بود که فرمان تاریخی امام (ره) به عنوان فرمانده کل قوا صادر شد و حتی شهید مصطفی ازاین فرمان نظامی امام در حیرت بود و می گفت شخصی که هیچ تجربه نظامیگری ندارد چگونه چنین فرمان موثر و تاریخی را صادر می کند. ماجرای پاوه یکی از نقاط بسیار حساس تاریخ انقلاب اسلامی است که مثل خود دکتر چمران مخفی مانده است.
حضور او در پاوه نشان از علاقه اوست به مقام ولایت، متن زیر نمونه ایست که ایشان از پشت بی سیم خواند و من در کتاب کردستان آورده ام و به این شرح است: «وقتی چشمم به عکس امام افتاد اشکم فرو ریخت و در مقابل سختیها ذره ای به خود تردید راه ندادم».
*دفاع مقدس-در فیلم "چ" حاتمی کیا به تشریح اتفاقات پاوه پرداخت؛ آیا توانست در پرداخت خود به موفقیت دست یابد؟
برای من بطور کلی فیلم چ بسیار فیلم ارزنده و قابل توجهی است. عوامل و کارگردان اندیشمند آن زحمات فراوان و تلاش زیادی را متحمل شدند و بسیار مفتخرم که با آن امکانات حداقلی چنین فیلمی ساخته شد که از لحاظ محتوایی هم بسیار ارزشمند است. حالا چقدر او با شهید چمرانی که بوده چقدر نزدیکی دارد کار مشکلی است؛ زیرا یک فیلم 2 ساعته چطور میتواند یک انسان چندبعدی را برای مخاطب معرفی کند؟ ضروری است پیرامون این موضوع به فیلمهای متعدد از زوایای مختلف این شهید بزرگوار پرداخته شود. بنابراین حاتمی کیا در نشان دادن شخصیت شهید چمران در پاوه موفق بوده است.صحبت سریال هم که چندی پیش در رسانهها مطرح شد، فعلاً از آن خبری نیست.
البته به این نکته هم اشاره کنم که وقتی شهید چمران در پاوه موفق به مذاکرات نمیشود و لباس رزم به تن میکند در فیلم "چ" شاهد آن نیستیم و حتی او پس از فرمان امام در مدت 15 روز با کمک 24 نیروی بومی و 26 نیروی پاسدار غیرمحلی در نوسود، مریوان، بانه، آلباتان و سردشت به جنگ علیه ضدانقلاب میپردازد هم نکته دیگری است که در این فیلم مخاطبین شاهد آن نبودند.
گفتگو از مجتبی برزگر
