خبرگزاری دفاع مقدس- فوتبال بهعنوان پرطرفدارترین ورزش در بسیاری از کشورهای دنیا و ورزشی که از آن بهعنوان جذابترین و هیجانانگیزترین ورزش نام برده میشود، جایگاه ویژهای حتی در برنامهریزیهای کلان بسیاری از کشورها دارد. این جاذبه سبب میشود رخدادهای بینالمللی مرتبط با این ورزش و ازجمله مسابقات بینقارهای(جام ملتها) و در رأس همه اینها جام جهانی تأثیرگذار باشد.
جام جهانی 2014 برزیل درحال برگزاری است و تیم ملی جمهوری اسلامی ایران نیز درآن حضور دارد و این امر حساسیت و هیجان بیشتری را نزد ورزش دوستان و حتی بخش اعظمی ازجامعه برمیانگیزد.
ورزش یا پدیدهای چند وجهی
در نگاه اول، فوتبال بهعنوان یک ورزش پرجاذبه و هیجانانگیز مطرح میشود، اما در نگاهی عمیقتر پیوندی ناگستنی با شؤون و ابعاد اجتماعی دارد.
ویژگی جوامع مدرن پیوند متقابل پدیدهها درنتیجه چند بعدی و چند وجهی بودن آنهاست؛ فوتبال یکی از آن پدیدههاست؛ پدیدهای که در ابعاد اقتصادی، بالاترین حجم گردش مالی را در ورزش به خود اختصاص میدهد.
درعرصه فرهنگی به علت الگوسازی وموجآفرینی های فرهنگی واجتماعی و پیوند با اقتصاد، که تأثیرگذارترین عامل درنظامهای اجتماعی برآمده ازسرمایهداری مدرن است، فرهنگ جامعه را متأثر میکند و درابعاد سیاسی نیز کارکردهای منحصربه فردی جهت مهار بحرانهای اجتماعی و انحراف افکار عمومی ازبرخی وقایع مهم سیاسی و نظایر آن دارد.
برای بررسی این مسائل ازتأثیرگذاری اقتصادی فوتبال و جام جهانی فوتبال شروع میکنیم. ازگردش بسیار بالای مالی باشگاههای فوتبال، قراردادهای کلان و دستمزدهای چند میلیون دلاری و هفتگی بازیکنان فوتبال و رقابت سرسامآور باشگاههای فوتبال دراین عرصه که بگذریم وصرفاً نگاه خود رامتوجه رخداد جام جهانی فوتبال نماییم، نکته بارز تکاپو و رقابت کشورهاست که گاه به زد و بند و پرداخت رشوههای آنچنانی به تصمیمگیران این عرصه نیز می انجامد.(مانند رسوایی قطر برای میزبانی جام جهانی 2022)
ازسوی دیگر حجم بالای ازهزینههایی که یک کشور برای آمادهسازی زیرساختهای مناسب برگزاری چنین مسابقاتی می کند نشان می دهد که آن رقابت و این هزینهها نمی تواند تنها برای معرفی فرهنگی کشور میزبان، کسب وجهه بینالمللی برای آن و نیز فقط درجهت ایجاد سرگرمی و جذابیت ازطریق ورزش باشد. بلکه حقیقت مسئله از این فراتر است و این همه رقابت برای کسب میزبانی و یا تدارک عظیم برای برگزاری مسابقات درجهت کسب سود و درآمد هنگفتی است که تنها بخش به نسبت کوچکی از آن ازطریق بلیط فروشی مسابقات حاصل میشود.
درمقابل نسبت بزرگتری ازاین درآمدها ازطریق جذب توریسم و فعالیتهای مرتبط با آن کسب می شود و مهمترین بخش درآمدهای میزبان جام جهانی ازطریق حق پخش تلویزیونی مسابقات و تبلیغات مربوط به آن است که غولهای اقتصادی و شرکتهای چند ملیتی برای ثانیهای حق پخش آگهی درخلال این مسابقات و یا استفاده ازفضای تبلیغاتی حاشیههای زمینهای مسابقات آن مبالغ هنگفتی را پرداخت و برای خیرهسازی چشمان مخاطبان سرمایهگذاری میکنند.
هنگامی که این مسئله درکنار الگوسازی فرهنگی فوتبالیستها و یا استفاده ازمحبوبیت آنها درجهت تبلیغات این شرکتها مورد استفاده قرار می گیرد، به راحتی میتوان سیطره سبک زندگی غربی بر فوتبال و کارکرد فوتبال را درجهت نوع مصرفگرایی غربی مشاهده کرد.
به این ترتیب علاوه بر آنکه ورزش مدرن و به طور خاص فوتبال و به ویژه رخدادهای عظیم آن بخشی از فرآیندهای سرمایهداری است، بلکه بهرهگیری ازعناصر جذابیت، شهرت و محبوبیت این ورزش و ورزشکاران آن درجهت تعمیق و توسعه ارزشها و اهداف سرمایهداری، عناصری کارآمد خواهند بود.
در بعدی دیگر فوتبال و گسترش آن درسطح وسیع اساساً عنصری برای مهار بحرانهای اجتماعی و به دست فراموشی سپردن تعارضها و تناقضاتی است که در بطن جامعه سرمایهداری و میان منافع گروههای زیردست و پایین جامعه و طبقات سرمایهدار خودنمایی میکند.
نکته دیگر در باب کارکردهای سیاسی جام جهانی، که البته درسطح کلان و به اصطلاح نظام جهانی قابل ارزیابی است استفاده از هیاهوی این مسابقات از سوی نظامهای سلطه و رژیمهای متجاوز برای دستیابی به منافع خود و حمله به کشورهای دیگر بوده است. در چنین مواقعی که افکار عمومی بهسوی این مسابقات جذب میشود، این رژیمها با بهرهگیری از غفلت عمومی حاکم بر جهان حمله نظامی به دیگر کشورها را برای دستیابی به منافع نامشروع خود مناسب تشخیص می دهند.
بخش دیگری از کارکردهای سیاسی فوتبال که از قضا بسیار مهم و برای نظام مدرن نیز حیاتی است بازتولید الگوی سیاسی وفرهنگی مبتنی برناسیونالیسم است که تنها الگوی همبستگی در نظامهای مدرن بعد از فروپاشی نظام دینی اروپای مسیحی است. این مسابقات با بازتولید و تقویت ملیگرایی ضمن فائق آمدن برچالشهای اجتماعی امکان نزدیکی و همگرایی آنها را از بین می برد و سلطه نظامهای سرمایهداری را تداوم می بخشد.
منبع: ماهنامه پیام انقلاب
