مخاطب کودک و نوجوان را در ادبیات دفاع مقدس فراموش کردیم

به گزارش گروه سایر رسانه های دفاع پرس، بهروز اثباتی دبیر اسبق جایزه کتاب سال دفاع مقدس در آستانه برگزاری دوره تازه از این جایزه ملی، با اشاره به فلسفه وجودی این جایزه آن را نقطه قوت جایزه کتاب‌ سال دفاع‌ مقدس دانست و گفت: این جایزه با توجه به منویات مقام معظم رهبری درباره ادبیات دفاع‌ مقدس که آن را گنجینه و میدان تلاش می دانند، تاسیس شده است، بنابراین راه‌اندازی، تداوم، پیشینه‌سازی و بررسی کتاب‌ها و در نهایت اهدای جایزه به آثار برتر نقطه قوت آن است. به‌هرحال جایزه کتاب سال دفاع مقدس با قدمتی بیش از ۲۴ سال فعالیت‌ کرده و توانسته در فضای ادبیات ایران بماند و تاثیرگذار باشد.

عضو شورای سیاست‌گذاری جایزه کتاب سال دفاع‌مقدس با اشاره به ساختارها و مشکلاتی که به لحاظ شکلی در این جایزه وجود دارد افزود: البته در برخی از مقاطع تاریخی بین برگزاری جایزه کتاب سال دفاع مقدس تاخیر افتاده و شاید مشکلاتی که به لحاظ شکل برگزاری این جایزه داشته بتوان نقطه ضعف آن دانست.

وی ادامه داد: درباره میزان تاثیرگذاری اهداف این جایزه بر حوزه نشر و جریان ادبی باید کار مطالعات منسجمی صورت بگیرد اما به‌هرحال مشخص است که جایزه کتاب‌ سال دفاع مقدس توانسته بر برخی مقاطع تاثیرگذار باشد و در برخی مقاطع نیز نتوانسته آنچنان که باید و شاید به چشم‌انداز خود برسد.

تاثیر عوامل متعدد در انتخاب کتاب سال

اثباتی در بخش دیگری از سخنانش درباره فقر محتوایی در بخش تالیفات دفاع‌مقدس سخن گفت و افزود: انتخاب کتاب برتر در این جایزه در مجموعه‌ای از فرایند کلی نشر مکتوب قرار می‌گیرد و تحت تاثیر عوامل مختلفی است. به ‌طور مثال اگر در یک مقطع زمانی انسجام خوبی را بین نویسندگان و ناشران ببینید طبیعتا تاثیرات کتاب برتر نیز مانند یک موج عمل می‌کند. اما وقتی محیط نشر متلاطم باشد و به‌طور مثال چند جریان نویسندگی با یکدیگر درگیری داشته باشند یا ناشران دچار مشکلات با نشر کتاب باشند تاثیر انتخاب کتاب برتر نیز چندان نخواهند بود.

دبیر سابق جایزه کتاب سال دفاع‌مقدس اضافه کرد: از سویی دیگر محیط‌های غیرفرهنگی مانند جریانات سیاسی می‌توانند روی نتایج این جایزه موثر هستند؛ به‌طور مثال گاهی تلاطم‌های سیاسی موجب تنش در جایزه کتاب‌ سال دفاع‌ مقدس هم می‌شود و اثرات آن را محو می‌کند. در برخی از جریانات سیاسی نیز تاثیرگذاری به‌گونه‌ای است که جامعه نیاز به این آثار را احساس می‌کند.

تداوم؛ رمز تاثیر گذاری

اثباتی با تاکید بر تاثیرگذاری جایزه کتاب‌ سال دفاع مقدس بر جریان ادبی ایران گفت: علت تاثیرگذاری این جایزه تداومش است. هرچند که فی‌ذاته نمی‌توانیم از این جایزه انتظار خلاقیت داشته باشیم چون این جایزه تنها کارکرد یک ویترین را دارد و به مخاطبین می‌گوید که طی دو سال چه کتاب‌هایی منتشر شده‌اند و چه کتاب هایی برتر هستند و به چه علتی. اما اثرات این جایزه می‌تواند موجب انگیزه و رغبت در نویسنده‌ها شود و البته این انگیزه نیز به دلایل مادی نیست و بیشتر بعد معنوی آن مطرح است.

وی ادامه داد: من ناشرانی را سراغ دارم که نماد جایزه خود را در این جشنواره با افتخار نشان می‌دهند و در واقع جایزه کتاب‌سال دفاع‌ مقدس تفاخرهای معنایی دارد. این جایزه تاکنون توانسته نقطه ثقلی در جریان ادبی ایران باشد. همه این عوامل باعث می‌شود که ما به انتخاب کتاب‌های برتر در این جایزه نمره خوب بدهیم با این وجود می‌توانستیم بهتر از این هم کار کنیم.

اثباتی در بخش دیگری از سخنانش افزایش تبلیغ و اطلاع‌رسانی در این جایزه را پیشنهاد کرد و گفت: بهتر است روند داوری آثار به مخاطبین اطلاع‌رسانی شود. متاسفانه این موضوع در زمان دبیری من در جایزه کتاب سال کمتر صورت گرفت اما لازم است داوری‌ها، شاخص‌ها و مولفه‌های انتخاب کتاب‌های برتر اطلاع‌رسانی شود تا جریان فرهنگی توسط رسانه‌ها ایجاد شود. همه امکانات نظام باید بسیج شود تا مفاهیم مورد نظر در این حوزه بسترسازی شود.

فضای مجازی را جدی بگیریم

عضو شورای سیاست‌گذاری جایزه کتاب سال دفاع مقدس یادآور شد: از سوی دیگر باید جایزه کتاب سال دفاع مقدس به لحاظ موضوعی گسترش پیدا کند بدین معنی که امروزه مفهوم مقاومت و ایثار با توجه به مقتضیات زمان بازتعریف شود. اکنون ما در فضای مجازی جنگ دیگری را داریم و شاید امید دشمن به حوزه دفاع‌مقدس بسیار کمتر از براندازی آن در فضای مجازی باشد. بنابراین باید شجاعت به خرج داده و به لحاظ موضوعی این جایزه را گسترش دهیم. اکنون فضای مجازی باید به عنوان یک حقیقت پذیرفته شود و به‌طور مثال کتاب‌های صوتی و الکترونیکی در فضای مجازی منتشر و در این جایزه بررسی شود اکنون مخاطب ما فقط محدود به یک استان و منطقه نیست و فضای مجازی امکان دسترسی به انبوهی از مخاطبین را فراهم کرده است.

اثباتی گفت: در اوایل انقلاب اسلامی جریانات ضدانقلاب نقش کلیدی در دفاع مقدس داشته‌اند و موضوع مقاومت مردم در مناطقی چون کردستان، تبریز، صحرای ترکمن و تهران مقابل این جریانات کمتر بررسی شده است و از جمله موضوعاتی است که می‌تواند در جایزه کتاب سال دفاع مقدس تقویت شود.

وی با بیان اینکه مخاطب کودک و نوجوان در حوزه دفاع‌مقدس فراموش شده یادآور شد: باید برای مخاطب کودک و نوجوان محتوای دفاع مقدس تولید کرد اما امروز آثار ما در این حوزه بسیار کم است چرا که اغلب نویسندگان فکر می‌کنند با فعالیت در این حوزه اعتبار و شهرتشان محدود می‌شود. هنر نیز یکی دیگر از موضوعاتی است که در حوزه دفاع مقدس فراموش شده و باید مورد توجه قرار گیرد.

به گفته وی، هنر کلیدواژه اساسی است و بسیاری از شاخه‌های هنری مانند سنگ‌نوشته‌ها، تابلوها، عکس‌ها و... از دفاع مقدس برجا مانده که بعضا بسیاری از آنها طی این سالها از بین رفته است؛ بدون اینکه ما از آن کتابی را منتشر کرده باشیم و در اختیار مردم قرار دهیم. امروز فضای مجازی به ما کمک می‌کند که بتوانیم موزه هنرهای دفاع‌مقدس را تاسیس کنیم.

نیاز توجه به تحلیل‌های جامعه شناختی و روانشناختی

اثباتی با اشاره به کم‌توجهی به مباحث علمی و تحلیل جامعه‌شناختی و روانشناختی از دفاع‌مقدس گفت: علم فرهنگ و به‌صورت کلی علوم انسانی در گفتمان دفاع مقدس کمتر دیده شده است. امروز دشمنان ما روی جنگ‌های باطل خود صدها کتاب با رویکرد روان‌شناختی و جامعه‌شناختی تولید می‌کنند در حالیکه ما نتوانسته‌ایم روی جنگ‌های حق خود پس از ۳۷ سال کار مهمی انجام دهیم و آثار این حوزه بسیار کمرنگ است.

وی در بخش پایانی سخنانش درباره این که چگونه می‌توان کتاب دفاع مقدس را در جامعه ترویج داد گفت: مشکل ما کتاب نیست بلکه کتابخوان کم داریم. باید معیارها و مولفه‌های مورد علاقه جوانان را استخراج کرده و مدل‌های رفتاری مناسب جوانان را در فضای مجازی پیاده کنیم. امروز نسل جوان بیشتر تصویرگراست تا متن‌خوان. بنابراین باید ادبیات تصویری در حوزه دفاع‌مقدس مورد توجه قرار گیرد.

اثباتی تاکید کرد: از سوی دیگر خلاصه‌نویسی و عصاره‌نویسی باید متناسب با علایق نسل جوان در دستور کار تولید کتاب‌های دفاع مقدس قرار گیرند و روحیات این‌گروه از مخاطبان در طراحی جلد، استفاده از رنگ و ... مورد توجه باشد. جوان ایرانی رنگ‌ها و سمبل‌های خاص خودش را می‌خواهد و بنابراین باید مخاطب‌شناسی، مخاطب‌پروری، ابزارشناسی و تولید ابزار نوین در عرصه نگارش کتاب‌های دفاع‌مقدس مدنظر قرار گیرد چرا که در غیر اینصورت مخاطب جوان علاقه بیشتری به مطالعه کتاب‌های غربی نشان می‌دهد.

 

منبع: روابط عمومی هفدهمین دوره جایزه کتاب سال دفاع مقدس