روابط ایران و روسیه مناسبات جدیدی را در خاورمیانه ایجاد کرده است

به گزارش گروه سایر رسانه های دفاع پرس، نشست بررسی روابط ایران و روسیه با حضور «آلبرت بینینا شویلی»، استاد دانشگاه کلمبیا، «سیدجواد صالحی»، استاد دانشگاه شیراز و مدیر گروه خلیج فارس مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه، «جهانگیر کرمی» استاد دانشگاه تهران و تحلیلگر مسائل روسیه و «سیدمحمدکاظم سجادپور»، رئیس مرکز آموزش و پژوهش های بین الملل وزارت امور خارجه در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.

در ابتدای این نشست که به همت انجمن علوم سیاسی ایران برگزار شد، سید جواد صالحی با اشاره به تحولات دنیا و گسترش ائتلاف ها و اتحادها در روابط بیین الملل اظهار داشت: هر دیدگاه سعی در تفسیر این تحولات از منظر خود دارد، عده ای از منظر امنیت به این موضوع نگاه می کنند، عده ای از منظر بازسازی و بهبود روابط برای حصول منافع ملی و عده ای هم معتقد هستند که واقعیت های موجود تفاسیر متعددی است که از منظر زبانی بیان می شود، این روایت های متعدد را باید بشنویم و هر کدام را از منظر هایی که بیان می شود مطالعه کنیم.

وی ادامه داد: روابط ایران و روسیه نیز چنین تناقض نمایی را دارد، عده ای روابط ایران و روسیه را در دوران پسا جنگ سرد از یک رابطه حسنه و معطوف به اتحاد و ناشی از دوران رفت و نگاه ایران به شرق در دنیای جدید تحلیل می کنند و بر بهبود آن تاکید دارند و عده ای هم با بدبینی می گویند این روابط نمی تواند استراتژیک باشد و ایران نباید روی این دوستی سرمایه گذاری کند و حوادث تاریخی را برای این امر به عنوان مثال می آورند.

واقعیت ها و تحولات منطقه موجب نزدیکی ایران و روسیه شده است

در ادامه «آلبرت بینینا شویلی»، استاد دانشگاه کلمبیا روابط ایران و روسیه را روابطی پیچیده عنوان کرد و گفت: پیچیدگی این مسئله ناشی از تاریخ روابط دوجانبه این دو کشور است، در 500 سال اخیر روابط ایران و روسیه از اولویت های سیاست خارجی ایران بوده، اما تجربه ایرانیان از همکاری با روسیه منفی بوده است.

وی با تاکید بر اینکه نباید در روابط بین المللی اسیر گذشته ها باشیم، افزود: بررسی تاریخی این روابط از ترکمچای تاکنون نشان می دهد که میراث ایران از این روابط منفی بوده است و سوابق تاریخی روسیه در ایران و دخالت های پی در پی و ازجمله حمایت از حزب توده همه نشان از این روابط منفی دارد.

این استاد دانشگاه کلمبیا با بیان اینکه برداشت های حاکم در دو کشور نسبت به یکدیگر همواره منفی بوده است، اضافه کرد: امروز واقعیت های سیاست های منطقه ای ایران و روسیه را بسیار به یکدیگر نزدیک کرده است.

بینینا شویلی با طرح این سوال که آیا روابط ایران و روسیه به سطحی رسیده که آن را به عنوان یک اتحاد یا مشارکت راهبردی بنامیم یا این روابط تنها از سر اجبار دو کشور است، عنوان کرد: در سال 2014 فشارهای روسیه به اوکراین منجر به تحریم هایی علیه روسیه شد و روسیه مانند ایران در تحریم های بین المللی قرار گرفت و در سیستم بین المللی هر دو کشور دشمن غرب تلقی شدند که این امر منجر به نزدیک شدن دو کشور شد.

وی با بیان اینکه بسیاری از افراد هم در روسیه و هم در ایران در خصوص اینکه روابط ایران و روسیه یک روابط راهبردی است یا یک اتحاد تاکتیکی زودگذر تردید دارند، اظهار داشت: آنچه از اتحاد راهبردی انتظار می رود روابطی پایدار، بلندمدت و استوار بر زیربنای قوی و محکم است.

این استاد دانشگاه کلمبیا از اقتصاد به عنوان یکی از ارکان مهم در روابط کشورها نام برد و افزود: تبادل کالا بین ایران و چین نزدیک به 60 میلیارد دلار است، اما بین روسیه و ایران بعد از امضای یادداشت تفاهم بین دو کشور 40 میلیارد دلار به عنوان یک هدف بلندمدت در نظر گرفته شده و امروز تبادلات تجاری دو کشور تنها یک میلیارد و نیم است.

بینینا شویلی با بیان اینکه ایران و روسیه در بازارهای بین المللی بیشتر رقیب هستند تا شریک، تصریح کرد: همکاری های فنی و نظامی امید اصلی برای افزایش همکاری ها بین دو کشور است.

وی با تاکید بر اینکه اعتماد لازم بین مسکو و تهران وجود ندارد، خاطرنشان کرد: نظر اکثر کارشناسان روس این است که اعتماد متقابل وجود ندارد، اما باید این اعتماد را بین دو کشور در بلندمدت ساخت.

این استاد دانشگاه کلمبیا مسائل منطقه ای را بهترین و امیدوار کننده ترین قسمت از روابط ایران و روسیه دانست و گفت: ایران و روسیه در منطقه منافعی مشترک دارند، این اشتراک منافع ناشی از تفاهم و بینشی است که در سطح جهانی نیز وجود دارد که مهم ترین عنصر آن عدم پذیرش سیستم یک قطبی در روابط بین المللی است.

بینینا شویلی ادامه داد: وقتی که هژمونی ایالات متحده آمریکا تمام تصمیم گیری های مهم در روابط بین المللی را به دست گرفته است، چه روسیه و چه ایران صرف نظر از اینکه موضوع مسائل منطقه ای مطرح باشد یا مسائل جهانی، با این هژمونی مخالف هستند و این بینش ایران و روسیه را به هم نزدیک کرده است.

وی با بیان اینکه بحران سوریه و خاورمیانه مهم ترین موضوعی است که ایران و روسیه را به یکدیگر نزدیک کرده و ما شاهد همکاری های گسترده بین ایران و روسیه در این تحولات هستیم، عنوان کرد: این همکاری ها به برخی اجازه داده که مسئله اتحاد راهبردی بین ایران و روسیه را مطرح کنند، اما باید دید که تا چه انداره منافع دو کشور در این زمینه واحد و مشترک است.

وی در پایان همچنین خاطرنشان کرد: ایران بعد از برجام امید زیادی برای افزایش صادرات انرژی دارد و این موضوع ممکن است در آینده مسائل گسترده ای را بین ایران و روسیه به وجود آورد.

ایران و روسیه از بدتر شدن شرایط در خاورمیانه جلوگیری کرده اند

در ادامه این نشست «جهانگیر کرمی» استاد دانشگاه و تحلیلگر مسائل روسیه در سخنانی به بررسی روابط تاریخی ایران و روسیه پرداخت و اظهار داشت: ماهیت روابط ایران و روسیه مسئله ای است که همواره نه تنها برای دو کشور بلکه برای دیگر کشورهای منطقه، اروپا و آمریکا نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است.

وی افزود: این روابط در چند دهه اخیر ابعاد ویژه ای به خود گرفته و توجه به این روابط به گونه ای بوده است که امروزه در آمریکا، رژیم صهیونیستی و کشورهای عربی حجم وسیعی از مطالب و مقالات در مورد روابط ایران و روسیه نوشته می شود.

این استاد دانشگاه با اشاره به اعتقاد ایرانی به اینکه دولت ها دارای یک ذات ثابت هستند، گفت: مثلا معتقد هستند آمریکایی ها ذاتشان بد است و تا ابد بد هستند، انگلیسی ها ذاتشان فریبکار است و روس ها نیز ذاتشان خیانتکاری بوده و خیانت در ذات روس ها نهادینه شده است.

کرمی با اشاره به همایشی که سال گذشته تحت عنوان 515 سال روابط ایران و روسیه در وزارت خارجه برگزار شد، این سوال را مطرح کرد که آیا روسیه در این مدت دارای چهره ای واحد در روابط با ایران بوده است؟ و ادامه داد: اساسأ کشورها در روابط با یکدیگر بر اساس فاکتورهایی چون ژئوپیلتیک، قدرت، ایدئولوژی و انگیزه های دفاعی یا هجومی عمل می کنند تا یک ویژگی پایدار.

وی با بیان اینکه در این 515 سال روابط رسمی ایران و روسیه میتوان سه مقطع را مورد بررسی قرار داد، گفت: البته روابط ایران و روسیه سابقه ای بیش از این دارد، از حدود 1140 سال پیش که دولت روسیه برای اولین بار شکل گرفت تا دوران صفویه ایران و روسیه در چند مقطع دیگر با یکدیگر در ارتباط و در این مقاطع این دو کشور بسیار به یکدیگر شبیه بوده اند.

این تحلیگر مسائل روسیه ادامه داد: ایران بعد از اسلام تا حمله مغول و روسیه بعد از شکل گیری تا حمله مغول و بعد در حمله مغول به هر دو کشور که حدود دو قرن و نیم دو کشور در سیطره مغول ها و حکومت های باز مانده از آنها هستند و بعد به دوره صفویه میرسیم که این شباهت ها خیلی بیشتر می شود.

کرمی با بیان اینکه در دوره صفویه از قرن پانزدهم تا هفدهم ایران قدرتی است که در تراز قدرت های جهانی است و روسیه نیز در این منطقه جزو قدرت های جهانی است، اظهار داشت: دو کشور در معادلات بین المللی حضور دارند اما چند فاکتور در روابط دو کشور تاثیرگذار است.

وی از عنصر قدرتمندی، جغرافیا و دوری دو کشور از یکدیگر و بحث تهدید مشترک به عنوان فاکتورهای نزدیکی روابط دو کشور نام برد و افزود: در این مقطع امپراتوری عثمانی برای دو کشور یک تهدید محسوب می شود و عثمانی برای ایران و روسیه یک رقیب و در برخی از مواقع یک دشمن بود و جنگ ها و مشکلات زیادی بین این سه قدرت وجود داشت.

این استاد دانشگاه روابط ایران و روسیه در دوران صفویه را روابطی مبتنی بر همکاری و در مقاطعی حتی اتحاد نظامی در مقابل امپراتوری عثمانی دانست.

کرمی با بیان اینکه مقطع دوم با سقوط صفویه و ظهور روسیه به عنوان یک قدرت بزرگتر آغاز می شود، عنوان کرد: در این مقطع روسیه با الگوبرداری از غرب و روی آوردن به صنعتی شدن سعی میکند تبدیل به قدرتی بزرگ شود که برای سه قرن در معادلات بین المللی و به ویژه اروپایی حضور دارد و در مقابل ایران در دوره های افشاریه، زندیه و قاجاریه ضعیف تر از گذشته می شود.

وی با تاکید بر اینکه روابط ایران و روسیه در این دوران متفاوت است و روسیه به تهدید نظامی بزرگ برای ایران تبدیل می شود، گفت: روسیه در این دوران از طریق مداخله در امور داخلی و حتی تلاش برای تجزیه ایران چهره ای منفی از خود در تاریخ سیاسی ایران به جای می گذارد.

این تحلیگر مسائل روسیه اضافه کرد: البته در مقاطعی هم روابط ایران و روسیه در این دوران مثبت بوده است، به عنوان مثال در قرن 19 روسیه بزرگترین شریک تجاری ایران بود و 60 درصد از تجارت خارجی ایران با روسیه صورت می گرفت و این وضعیت تا 70 سال ادامه داشت.

کرمی ادامه داد: ایران برای مهار روسیه در این دوران به متحدان خارجی روی می آورد که این متحدان در مقاطع مختلف فرانسه، انگلیس، آلمان و در اواخر دوران پهلوی آمریکا بوده است.

وی با اشاره به تحولات پیش آمده پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران عنوان کرد: پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و جنگ تحمیلی و بعد از فروپاشی شوروی دوران جدیدی در روابط ایران و روسیه شکل می گیرد. در این دوران روسیه پس از فروپاشی به مرزهای قرن هفدهم باز میگردد و دیگر همجوار ایران نیست و از یک ابرقدرت جهانی به یکی از قدرت های بزرگ جهانی تبدیل می شود.

این تحلیگر مسائل روسیه افزود: ایران در این دوران به تدریج قدرتمند و بعد از سقوط صدام شرایط ژئوپلیتیک ایران نیز کاملا عوض می شود.

کرمی با بیان اینکه در دوران جدید بحث منافع مشترک بین دو کشور مطرح می شود، اظهار داشت: با وجود اختلافات بین ایران و روسیه اما وجه غالب همکاری است، چرا که نه روسیه دیگر ابرقدرت است و نه ایران آن کشور ضعیف گذشته، شرایط تغییر کرده و در شرایط جدید فرصت هایی برای ایران فراهم شده است.

وی با تاکید بر اینکه این تفکر که ما دولت ها را دارای ذات پایدار بدانیم نگاهی عوامانه و احساسی است، تصریح کرد: در نگاه آکادمیک دولت ها در نسبت با یکدیگر با توجه به عنصر جغرافیا، قدرت، ایدئولوژی و تهدیدها و آسیب پذیری ها دیده می شوند. امروز آسیب پذیری های ایران نسبت به گذشته اصلا قابل مقایسه نیست و این آسیب پذیری ها نسبت به گذشته به شدت کاهش پیدا کرده و در شرایط جدید زمینه همکاری بین ایران و روسیه به وجود آمده است.

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه روسیه دیگر تهدیدی برای ایران محسوب نمی شود، گفت: درست است که این همکاری در زمینه اقتصادی به دلایل مختلف خیلی گسترده نیست و ما در اوج همکاری های اقتصادی خود با روسیه در سه دهه اخیر در دوران اصلاحات به حدود 4 میلیارد دلار رسیده ایم و به تدریج به دلیل تحریم های اقتصادی اعمال شده علیه ایران این تبادلات کاهش یافته است، اما از طرفی این همکاری ها در ابعاد منطقه ای به ویژه در زمینه هایی که مربوط به ثبات و امنیت، بسیار مهم بوده است.

کرمی ادامه داد: در بحران سوریه دو کشور با حمایت از دولت قانونی دمشق از فروپاشی مرزها، شکست دولت و اتفاقاتی که می توانست شرایط را بدتر از آنچه که امروز هست کند، جلوگیری کرده اند.

وی در پایان با بیان اینکه اعتماد ندارم که همکاری ایران و روسیه یک اتحاد استراتژیک است، تصریح کرد: ایران و روسیه تهدید مشترکتشان دولتی نیست، اتحاد استراتژیک عمدتا در مقابل یک تهدید دولتی شکل می گیرد. ایران و روسیه تهدید مشترکشان یک موضوع است و آن موضوع بحث تروریسم و افراط گرایی است و اتحاد ایران و روسیه مقطعی است و در مقاطعی برای حفظ ثبات وارد عمل شده اند، این اتحاد اگر هم وجه استراتژیک داشته باشد نمی توان آن را اتحاد نامید بلکه یک همکاری مهم و استراتژیک است.

روسیه و ایران از تک قطبی شدن جهان جلوگیری کردند

«سیدمحمدکاظم سجادپور»، رئیس مرکز آموزش و پژوهش های بین الملل وزارت امور خارجه سخنران پایانی این نشست بود که با تاکید بر اینکه در این جلسه نظرات شخصی خود را مطرح می کند نه مواضع وزارت امور خارجه را، گفت: روابط ایران و روسیه روابطی تاریخی است این رابطه تاریخی فراز و نشیب های بسیاری داشته است و هر نوع رابطه ای که ممکن است بین دو کشور به وجود بیاید در بین ایران و روسیه دراین پنج قرن و اندی رابطه رخ داده است.

وی با بیان اینکه سیاست یک پدیده سیال است، افزود: روابط سیاسی کشورها تابع قدرت است، باید از گذشته درس گرفت اما نباید با حالت انجماد و بسته در روابط سیاسی با کشورها برخورد کرد، تاریخی نگری در روابط بین الملل تولید فهم نمی کند.

رئیس مرکز آموزش و پژوهش های بین الملل وزارت امور خارجه ادامه داد: رابطه ایران و روسیه همیشه در سه سطح دوجانبه، منطقه ای و بین المللی برقرار و در سطح دوجانبه لایه های گوناگون از جمله روابط انسانی و اقتصادی بین دو کشور برقرار بوده است.

سجادپور با بیان اینکه در روابط دوجانبه گاهی وجه سیاسی و گاهی وجه اقتصادی برجسته بوده است، عنوان کرد: همکاری های دوجانبه بین دو کشور همواره موجب ایجاد سطح دوم روابط یعنی همکاری های منطقه ای شده است.

وی با بیان اینکه بعد بین المللی رابطه دو کشور بسیار مهم است و همیشه معادلات بین الملی در روابط ایران و روسیه موثر بوده است، اظهار داشت: سطح سوم روابط بین ایران و روسیه سطح بین المللی است، روسیه در چند قرن گذشته به عنوان یک قدرت بزرگ مطرح بوده و در اتحادها و ائتلاف ها بین کشورهای غربی حضور داشته است.

رئیس مرکز آموزش و پژوهش های بین الملل وزارت امور خارجه با تاکید بر اینکه ایران حتی در دورانی که بسیار ضعیف بوده بازی خود را داشته است، گفت: ایران گاهی از شکاف های کشورهای غربی استفاده کرده و در روابط بین الملل از جمله در جنگ سرد نقش موثری داشته است. وزن ایران به لحاظ ژئوپلیتیک جهانی مهم است و هرگونه جابجایی در ژئوپلیتیک ایران می تواند سرنوشت نظام بین الملل مبتنی بر جنگ سرد را دگرگون کند.

سجادپور با اشاره به همکاری های روسیه و غرب در رابطه با ایران اظهار داشت: در قطعنامه 1929 که سخت ترین قطعنامه تحریمی سازمان ملل علیه ایران است، روسیه با غرب همکاری کرد و روس ها نه تنها به آن پیوستند بلکه در اجرا نیز به آن پایبند بودند و به عنوان مثال اس 300 را به ایران تحویل ندادند.

وی همچنین با اشاره به نقش مهم روسیه در مذاکرات هسته ای ایران، خاطرنشان کرد: امروز ما در دوران جدید از روابط با روسیه قرار داریم که در این دوران موقعیت روسیه و ایران در حال دگرگونی است و باز هم در این روابط تاثیر غرب بر این روابط از اهمیت برخوردار است.

رئیس مرکز آموزش و پژوهش های بین الملل وزارت امور خارجهبا اشاره به برخی از مواضع انتخاباتی ترامپ و صحبت های وی در خصوص ایجاد شکاف بین ایران و روسیه، گفت: بعد بین الملی روابط ایران و روسیه دست خوش تحول است و به مرور روابط ایران و روسیه به گونه ای می شود که الزاما با عنصر سوم یا در مقابل عنصری در نظام بین غربی تعریف نشود.

سجادپور با تاکید بر تعمیق روابط دوجانبه ایران و روسیه تصریح کرد: روابط دوجانبه ایران و روسیه در همه حوزه ها در حال گسترش است و صرفا در بحث های سیاسی، استراتژیک، نظامی، اقتصادی و فرهنگی خلاصه نمی شود.

وی ادامه داد: آنچه من در روابط ایران و روسیه می بینم این است که این روابط به سمت یک توازن پیش می رود و فقط رابطه ما با روسیه در خرید اس300 نیست و بعد اقتصادی در روابط دو کشور درحال ایجاد شدن است.

رئیس مرکز آموزش و پژوهش های بین الملل وزارت امور خارجه  با اشاره به مبادلات تجاری ایران و روسیه عنوان کرد: در سال گذشته روابط اقتصادی ایران و روسیه 60 درصد افزایش یافته است و مقامات روسیه در دیدار با رئیس جمهور ایران بر روی این افزایش سطح تبادلات بحث کردند.

سجادپور تاکید کرد: همچنین روابط ایران و روسیه از نظر رفت و آمدهای انسانی نیز گسترش یافته است. در بعد اقتصادی حوزه های مختلفی برای همکاری دو کشور وجود دارد و در حوزه انرژی روابط ایران و روسیه در حال گسترش است و روس ها هشت نیروگاه در ایران خواهند ساخت و همچنین همکاری های نفتی و گازی بین دو کشور در جریان است.

وی همچنین به روابط دوجانبه روابط بین موسسات تحقیقاتی نیز به عنوان یکی دیگر از ابعاد همکاری های دوجانبه اشاره کرد و گفت: این بعد جدید از روابط دوجانبه بین دو کشور بوده و این امر امروز در حال گسترش است.

رئیس مرکز آموزش و پژوهش های بین الملل وزارت امور خارجه با تاکید بر اینکه این تکثر و تنوع در روابط دوجانبه به نفع منافع ایران است، اظهار داشت: این موضوع روابط ایران و روسیه را در بعد بین المللی از نوسانات ناگهانی در سیاست بین المللی دور می کند و این نکته مهمی است.

سجادپور روابط ایران و روسیه را یک رابطه سرنوشت ساز دانست و عنوان کرد: همانطور که اشاره شد بعد ترکیبی روابط دوجانبه، منطقه ای و بین المللی از بسیاری از فعل و انفعلات در منطقه جلوگیری کرده است و روابط ایران و روسیه توانسته مناسبات جدیدی را در خاورمیانه ایجاد کند و از تک قطبی کردن جهان جلوگیری کرده است.

وی در پایان با تاکید بر اینکه آنچه به مناسبات خارجی ایران قدرت می دهد قدرت داخلی ایران است نه فعل و انفعلات صرفا بیرونی، خاطرنشان کرد: چگونگی تغییر قدرت ایران در عرصه های منطقه ای و بین المللی نیاز به طراحی هایی دارد که یکی از آنها تنظیم روابطی متوازن، متکثر و مستقل از عامل سوم با روسیه است.

 

منبع: مهر