گروه فراهم کنندگان هسته ای اهرم فشاری دیگر برای آمریکا

به گزارش خبرگزاری دفاع مقدس، گرت پورتر نویسنده، تحلیلگر و تاریخ دان آمریکایی است که پیش از این و در سالهای جنگ ویتنام از فعالان ضد جنگ و صاحب اثر در این حوزه است. تا کنون شش اثر از وی منتشر شده است که ازجمله آنها می توان به (آمریکا،ویتنام و توافقنامه پاریس) و (کامبوج،انقلاب و قحطی) اشاره کرد.وی در تازه ترین اثر خود به بررسی بحران ده ساله هسته ای ایران و عوامل شکل گیری آن پرداخته است.کتاب روند برنامه هسته ای ایران از زمان رژیم پهلوی را بررسی می کند و پس از ذکر مقدمه ی کوتاهی در این باره به بررسی تحولات برنامه هسته ای ایران پس از انقلاب اسلامی می پردازد.وی در کتاب خود به مخالفتها و سنگ اندازی های کشورهای غربی از همان ابتدای انقلاب اسلامی  می پردازد وتاکید می کند که سنگ اندازی ها و کارشکنی های غرب بود که نهایتا به پیگیری سیاست خود کفایی هسته ای توسط ایران انجامید.بخش چهارم از ترجمهی این کتاب در ادامه می آید:

علی رغم این که آمریکا تمایل داشت که ایران را از هرگونه فناوری هسته ای محروم سازد هیچ بهانه ای قانونی در ان پی تی وجود نداشت که این کشور بتواند با استفاده از این کار را انجام دهد.این واقعیت نشان می دهد که چرا آمریکا از سال 1991 روند روی گردانی از سازمان های جهانی منع گسترش هسته ای مانند انرژی هسته ای و ان پی تی(و رفتن به سمت سازمان های جدید) را آغاز کرد.چرا که با این کار قصد وضع محدودیت های جدید بر فراهم شدن فناوری های هسته ای برای ایران را داشت.آمریکا برای وضع این چنین محدودیت هایی به گروه فراهم کنندگان هسته ای روی آورد و آشکارا ایران را به عنوان کشوری که گروه تهیه کنندگان مایل به همکاری با آن نیست مورد هدف قرار داد.

گروه فراهم کنندگان هسته ای در سال 1974 به صورت غیررسمی بین هفت کشور  دارای ظرفیت های بالای هسته ای یعنی آمریکا، شوروی، انگلیس، فرانسه، حمهوری فدرال آلمان، ژاپن و کانادا تشکیل شد.این گروه هم چنین کلوب لندن نیز نام دارد چرا که اولین بار در لندن تشکیل شد.

دستورالعمل جدید گروه

اواخر 1977 هشت عضو جدید که همگی از قاره ی اروپا بودند به این گروه اضافه شده و 15 عضو گروه دستورالعمل چگونگی صادرات فناوری هسته ای به کشورهای فاقد این فناوری را به تضویب رساندند.این دستورالعمل که فوریه 1987 توسط آژانس منتشر شد بر پایه ی قواعد ان پی تی و نیز قوانین آژانس بین المللی نگاشته شده بود.[1] کشورهای گروه قبول کردند که هیچ گونه مواد و فناوری هسته ای را به کشورهای دیگر ندهند مگر هنگامی که دولت های این کشورها تضمینی صریح بدهند که این موارد را در هیچ یک از برنامه های منتهی به هرگونه مواد انفجاری هسته ای استفاده نخواهند کرد.هم چنین انتقال این موارد تنها زمانی صورت می گیرد که زیر نظر آژانس بین المللی انرژی اتمی باشد.هیچ یک از این دستور العمل ها کشورهای فراهم کننده را از فروش یا هرگونه انتقال فناوری هسته ای به ایران باز نمی داشت و آن را ممنوع نمی کرد.اما در میانه ی دهه ی 1980 آمریکا از نفوذ خود بر متحدان کلیدی خود که عضو گروه فراهم کنندگان نیز بودند برای ایجاد محدودیت هایی فراتر از آژانس بین المللی بر کشور ایران استفاده کرد.سیاست جدیدی که مقامات آمریکا دنبال کرده و توسط آن دیگر کشورهای گروه فراهم کننده را تحت فشار قرار می داد به گونه ای محدود کننده و سخت گیرانه بود که برخی از اعضای این گروه در مقابل آن مقاومت کردند.[2]

پس از 13 سال عدم تشکیل جلسه ی مشترک توسط اعضای گروه فراهم کننده دولت جورج بوش  برای گردهم آیی دوباره این گروه به منظور نوشتن دستورالعملی سخت تر پاپیش نهاد.واشنگتن این کار را به دلیل آنچه که مشکل کشورهای ان پی تی خوانده بود انجام داد و این مساله اشاره ای واضح به کشورهایی بود که ایالات متحده نسبت به اشتیاق آنها برای دست یابی به توانایی های نظامی هسته ای مظنون بود.ایران کشور مساله دار ان پی تی بود که ایالات متحده مشخصا بر روی آن تمرکز کرده بود.[3]

درخواست آمریکا به منظور وضع محدودیت های جداگانه برای ایران

در سلسله نشست هایی که پس از آن بین کشورهای گروه برگزار شد مقامات امریکا از اعضای گروه تقاضای موافقت با رژیمی جداگانه حول برنامه ی هسته ای ایران را می کردند.رژیمی که هرگونه تجارت فناوری و مواد هسته ای با ایران را ممنوع کند.

تلاش های آمریکا در این راستا با افشاگری هایی مداوم توسط رسانه های آمریکایی همراه شد که مداما نسبت به برنامه ی ایران برای دست یابی به فناوری ساخت سلاح هسته ای هشدار می دادند.در یکی از این افشاگری ها که ژانویه 1991 در لس آنجلس تایمز منتشر شدجیم مان از افزایش نگرانی های دولت بوش نسبت به بروز نشانه هایی خبر داد که طبق آنها دولت ایران همانند عراق به طور مخفیانه به دنبال خرید فناوری هسته ای و ساخت سلاح است.

او از قول یکی از مقامات ناشناس وزارت خارجه نوشت:می توانیم بگوییم که دانشمندان ایران در حال انجام تحقیقانی بر روی غنی سازی اورانیوم و بازفراوری برای برنامه ی سلاح اتمی هستند.[4]

نوامبر 1991 ادوارد جورجیان معاون وزیر خارجه ی آمریکا در کمیته ی فرعی مجلس نمایندگان این گونه گفت:"آمریکا هیچ گونه همکاری هسته ای با ایران انجام نمی دهد و از دیگر کشورهای فراهم کننده ی هسته ای که چین را نیز شامل می شود خواسته ایم که همین سیاست را در پیش گیرند" وی با اشاره ای تلویحی به تلاشهای آمریکا درون گروه فراهم کنندگان هسته ای گفت:"ما به تعدادی از کشورهای فراهم کننده ی هسته ای گفته ایم که هرگونه همکاری ذیل پادمان و یا بیرون از پادمان یک بی تدبیری بزرگ است."[5]

با این حال دیگر هیات های گروه استقبال کمی از طرح آمریکا کردند چرا که آن را نقض کنندهی صریح بند 4 ان پی تی تلقی می کردند.[6]

مشخصا دولت فرانسه عصبانیت زیادی از این تصمیم داشت.تصمیمی که می توان آن را تلاش واشنگتن برای تصفیه حساب با ایران از طریق گروه فراهم کننده نامید.یکی از مقامات رسمی فرانسه در حالی که نیشخند می زد این گونه گفت:"این کار نه تنها سیاست کنترل صادرات است بلکه در واقع سیاست متوقف کردن آن است.آمریکا از رژیم حاکم بر ایران ناخشنود است و می خواهد ما را نیز وارد این بازی کند." [7]ناخشنودی از سیاست متجاوزانه آمریکا نسبت به ایران تنها محدود به متخصصان فناوری های دست بالا نمی شد.اواخر 1993 ویلاروس متخصص فرانسوی سلاح های هسته ای که یکی از اعضای تیم بازدید کننده آژانس از ایران بود با تاسف این واقعیت را اعلام کرد که ایران به صورت دوفاکتو در مورد تجهیزات هسته ای تحریم شده است.[8]

پس از چهار دور مذاکره میان هیات های گروه موارد بیش تری به لیست موارد محتاج به مجوز صادرات اضافه شد و هم چنین دستورالعمل های جدیدی برای صادرات مواردی که کار برد دوگانه(در اهداف هسته ای و غیر هسته ای )دارند تصویب گشت.

در پایان نشست ورشو که مارس و آوریل 1992 برگزار شد 26 کشور گروه فراهم کنندگان هسته ای که در نشست شرکت کرده بودند توافق کردند موارد دارای کاربرد دوگانه را در صورت وجود هر یک از شرایط زیر به کشورهای دیگر صادر نکنند:

1-اگر این موارد در فعالیت های انفجار هسته ای و یا چرخه ی سوخت خارج از پادمان استفاده شده باشند.

2-اگر ریسک انحراف احتمالی موارد مورد نظر بسیار بالا و غیر قابل قبول باشد.

3-انتقال این موارد با هدف منع گسترش سلاح های هسته ای در تضاد باشد.[9]

هر یک از حالت های گفته شده به گونه ای کلی و وسیع گفته شد تا به این کشوررها اجازه دهد به جای تصمیم گیری بر مبنای شواهد دست به تصمیم گیری های سیاسی بزنند.[10]

نکته ی قابل توجه این است که گروه برای تشخیص انحراف موارد و یا انحراف از پادمان نیازی به اعلام رسمی آژانس ندید.سند گره فراهم کننده هم چنین  مقرر کرد که برای صادرات موارد موجود در لیست و نیز عومل مرتبط با آن آیین نامه ی صدور مجوز صادرات تهیه شود.اکثر فاکتورهای موجود در لیست با اهداف منع گسترش مانند لزوم امضای پادمان و عضویت در ان پی تی سازگار بود.اما شرط دیگر این بود که کشورهای صادر کننده باید در نظر بگیرند که آیا دریافت کننده اقلام پیش از این در فعالیت غیرقانونی و یا مخفی داشته است یا خیر.این شرط آشکارا توسط آمریکا در سند قرار داده شد تا به کشورهای فراهم کننده برای عدم صدور مجوز صادرات به ایران فشار وارد کند.

انتشار گزینشی اطلاعات مربوط به ایران

سرویس های اطلاعاتی آمریکا و متحدانش اطلاعات مربط به دور زدن محدودیت های وضع شده بر ایران به منظور منع این کشور از رسیدن به فناوری هسته ای را جمع آوری و به طور گزینشی منتشر می کردند تا بر دیگر کشورهای گروه فشار وارد کنند.آن ها می دانستند که سازمان انرژی اتمی ایران برای خرید موارد با کاربرد دوگانه از سراسر جهان از کمپانی های خصوصی استفاده می کند.خریدهایی که اکثرا  از طریق دوبی انجام می شد چرا که دولت آن چندان در کار شرکت های خصوصی دخالت نمی کرد.

اوایل دهه 1990 آمریکا تلکس های ایران به کشورهای فراهم کننده را با آژانس بین المللی و نیز شرکای اطلاعاتی خود به اشتراک گذاشت.تلکس ها نشان می داد که دانشگاه شریف غالبا،خریدار موارد با کاربرد دوگانه بوده است.سرویس های اطلاعاتی سریعا نتیجه گرفتند که این موارد در برنامه ی مخفی غنی سازی استفاده شده و آن ها به حضور نظامیان ایران در این برنامه مشکوک هستند.در اغلب موارد دانشگاه شریف راسا درخواست خود را به کشورهای فراهم کننده ارسال کرده بود و برای نمونه در یک مورد به کمپای تیسان آلمان در سال 1991 سفارش واشر آهنی داده که تحلیل گران معتقد بودند می تواند در سانتریفیوژ استفاده شود.[11]

آمریکا و متحدانش این گونه فعالیت های ایران را به عناونی شاهدی بر نقض بند سوم سند(لزوم نداشتن فعالیت مخفی یا نامشروع) تلقی می کردند تا با استفاده از آن صدور مجوز برای صادرات به ایران را رد کنند.

ممکن است که استفاده از کمپانی های ظاهری و یا خریداران صوری از سوی سازمان انرژی اتمی ایران برای دور زدن محدودیت های صادرات به ایران فعالیتی مخیانه محسوب شود اما با هیچ یک از بندهای ان پی تی و یا پادمان امضا شده توسط ایران منافات نداشت.اتهام مخفی کاری به ایران به منظور این بود که ثابت کند این کشور برای مخفی کردن برنامه اتمی نظامی خود دست به فریب زده است.در صورتی که دلیل مخفی کاری این بود که آمریکا و دیگر کشورهای فراهم کننده ثابت کرده بودند که هرگونه فناوری با کاربرد دوگانه و یا فناوری هسته ای که ایران از راه طبیعی و قانونی درخواست خرید و واردات آن را داده بود به این کشور نخواهند داد.

تهدید به قطع بازرسی های آژانس

در سالهای پس از آن ایران مداما از تلاشهای آشکار و پنهان آمریکا برای منع هرگونه دست یابی ایران به زیر ساخت های هسته ای که در تضاد آشکار با ان پی تی بود شکایت می کرد.این در حالی بود که پیش از آن بیش از بیست کشور به این زیر ساخت ها دست یافته بودند.

در سال 1994 یک دیپلمات ارشد ایران تهدید کرد که این کشور عضویت خود در ان پی تی را مورد تجدید نظر قرار خواهد داد چرا که آمریکا و متحدانش مداما ماده ی 4 این معاهده را نقض می کنند و با وجود تعهد ایران به ان پی تی اجازه نمی دهند که به فناوری هسته ای دسترسی داشته باشد.[12]

در سال 2000 ایران تهدید کرد که اگر آمریکا به روند خود در جلوگیری از دست یابی ایران به مواد ابتدایی هسته ای ادامه دهد بازرسی های آژانس را متوقف خواهد کرد.[13]اما تهران هیچ یک از این اقدامات را انجام نداد و آمریکا نیز آن ها را نادیده گرفت.

آمریکا هم چنین به فعالیت خود برای منع ایران از داشتن حتی یک راکتور که از زمان شاه مانده بود ادامه داد.سال 1992 رابرت گیتس رئیس وقت سازمان سیا در سخنانی کم سابقه در کنگره این گونه گفت:"یکی از دلایلی که به نظر می رسد امروزه سلاح ها و موشک های کشتار جمعی به طور فزاینده ای افزایش پیدا کرده این است که فناوری این این موارد نسبتا قدیمی است و کشورهای جهان سوم آسان تر از قبل می توانند به آن دست پیدا کنند.فناوری سلاح هسته ای و نیز فناوری موشکی به دهه 1940 بر می گردند."او همچنین اضافه کرد که اغلب این فناوری ها دارای کاربرد دوگانه هستند و کاربردهای مشروع شهروندی نیز دارند.او گفت که ایجاد محدودیت بر تجارت این فناوری ها به منظور منع گسترش سلاح های هسته ای،توانایی دولت ها برای مدرن سازی کشورشان را کاهش می دهد.[14]این سخنان،اظهار نظری شگفت آور از یک مقام رسمی آمریکا بود که نشان می داد مقامات آمریکا می دانستند تلاشهای این کشور برای منع ایران از دست یابی به فناوری هسته ای تلاش برای عقب نگه داستن توسعه علم و فناوری ایران است.

[1]INFCIRC/254, IAEA Information Circular, Communication Received from Certain

Member States Regarding Guidelines for the Export of Nuclear Material, Equipment

or Technology, February 1978, at http://www.iaea.org/Publications/Documents/

Infcircs/Others/infcirc254.shtml.

[2]Tadeusz Strulak, “The Nuclear Suppliers Group,” Non-Proliferation Review (Fall

1993): 3.

[3]Strulak, “Nuclear Suppliers Group,” 3; US Congress, Office of Technology Assessment,

Nuclear Safeguards and the International Atomic Energy Agency, OTA ISS-615

(Washington, DC: Government Printing Office, 1995), 19.

[4]Jim Mann, “Iran’s Nuclear Plans Worry U.S. Officials,” Los Angeles Times, January

27, 1991.

[5]Norman Kempster, “US Calls for Nuclear Embargo against Iran,” Los Angeles Times,

November 21, 1991.

[6]Office of Technology Assessment, Nuclear Safeguards and the International Atomic

Energy Agency, 97, 19.

[7]Financial Times (London), November 21, 1991, cited in Mark D. Skootsky, “U.S.

Nuclear Policy toward Iran,” January 1, 1995, at http://people.csail.mit.edu/boris/

iran-nuke.text.

[8]Claude van England, “Iran Defends Its Pursuit of Nuclear Technology, Despite U.S.

Concerns over Plans for Weapons,” Christian Science Monitor, February 18, 1993.

[9]INFCIRC/254/Rev.1/Part2, IAEA Information Circular, Communication Received

from Certain Member States Regarding Guidelines for the Export of Nuclear Material,

Equipment and Technology, “Nuclear-related Dual-Use Transfers,” July 1992.

[10]Mark Hibbs, The Future of the Nuclear Suppliers Group (Washington, DC: Carnegie

Endowment for International Peace, 2011), 6.

[11]Joby Warrick, “Formerly Secret Telexes Reveal Iran’s Early Use of Deceit in Nuclear

Program,” Washington Post, February 11, 2012; Andrew Koch and Jeanette Wolf, “Iran’s

Nuclear Procurement Program: How Close to the Bomb?” Non-Proliferation Review

(Fall 1997): 124; David Albright, “What the United States Knew,” Bulletin of Atomic

Scientists 60 (March–April 2004): 63.

[12]Mark Hibbs, “Iran May Withdraw from NPT over Trade Barriers,” Nucleonics Week,

September 22, 1994.

[13]Mark Hibbs, “Iran Won’t Accept More Inspections Unless U.S. Stops Nuclear

Blockade,” Nucleonics Week, June 1, 2000.

[14]Non-Proliferation of Weapons of Mass Destruction and Regulatory Improvement

Act of 1992: Hearings on H.R. 4803, May 8, 1992, before the House Comm. on Banking,

Finance and Urban Affairs, 102nd Cong., 2nd sess., statement by CIA Director

Robert M. Gates, 36–37.