فرماندهی کل قوا عنوانی است که به صورت کلی و تحت عناوین مختلف در دوران پیش از انقلاب اسلامی نیز وجود داشت اما در اوایل پیروزی انقلاب اسلامی به علت بروز مشکلات داخلی در کشور، به لحاظ هرج و مرج‌های داخلی و توطئه‌های خارجی و نبودن قانون مصوب نمایندگان مردم، امام خمینی (ره) کار فرماندهی کل قوا را شخصاً بر عهده گرفتند و برای تنظیم امور، دستورهایی صادر کردند.
امام خمینی (ره) در سال 1358 به علت مسئولیت‌های زیاد و کسالتی که در این مدت برای ایشان عارض شده بود و همچنین افزایش تحرکات نظامی ضدانقلاب، دستور تشکیل ستاد فرماندهی کل قوا را صادر کردند و شورایی سه یا پنج نفره از آقایان: آیت‌الله موسوی اردبیلی، آیت‌الله خامنه‌ای و حجت‌الاسلام و المسلمین هاشمی رفسنجانی و دو تن دیگر تشکیل شد تا اقدامات لازم جهت تشکیل ستاد فرماندهی کل قوا را فراهم آورند.
شورای فرماندهی کل قوا بعد از بررسی و بحث و گفت‌وگوهای زیاد، بنی‌صدر را به جانشینی فرمانده کل قوا پیشنهاد داد و امام خمینی (ره) این نظر شورا را تأیید کردند و او را به جانشینی فرمانده کل قوا منسوب کردند تا در آغاز جنگ بنی صدر به عنوان تصمیم گیرنده اصلی جنگ در صحنه حضور داشته باشد.
انتخاب بنی‌صدر به عنوان جانشین فرمانده کل قوا دو دلیل عمده داشت: نخست اینکه مردم از بنی‌صدر به عنوان رئیس جمهور انتظاراتی داشتند و دوم اینکه برای انسجام و همکاری نیروها که در این برهه از زمان بیشتر مورد نیاز کشور بود، این اقدام ضروری می‌‌بود؛ ولی بنی‌صدر با سلسله اقداماتی که انجام داد و با توجه به رقم زدن مکرر شکست ایران در جبهه و عدم اجازه ورود نیروهای مردمی به جبهه‌های جنگ، بوی خیانت از آنها استشمام می‌شد، برکنار شد و در نهایت از ایران گریخت.
پس از برکناری بنی‌صدر از ریاست جمهوری، مقام جانشینی فرماندهی کل قوا از طرف امام به هاشمی رفسنجانی تفویض شد اما همچنان ساختاری با نام «ستاد فرماندهی کل قوا» وجود نداشت و هاشمی در دوران جنگ به عنوان نماینده امام هماهنگی میان فرماندهان نظامی را انجام می‌داد و پس از مشورت با بیت ایشان و فرماندهان نظامی، تصمیمات کلان را تا انتهای جنگ ابلاغ می‌کرد.
با این حال در اواخر جنگ با توجه به برخی حواشی، حضرت آیت الله خامنه‌ای در نامه‌ای به امام خواستار تشکیل «ستاد فرماندهی کل قوا» شدند تا عنوانی که صرفاً در یک جانشینی خلاصه می‌شد، به یک تشکیلات برای مدیریت نیروهای نظامی بدل شود.
این در حالی است که تا پیش از آن، برای هماهنگی اقدامات تاکتیکی سازمان‌های دفاعی در انجام عملیات‌ها، از قرارگاه‌های عمل مشترک نظیر کربلا و خاتم‌الانبیاء(ص)، استفاده می‌شد. اما سطح این قرارگاه‌ها، تاکتیکی بود و به لحاظ حوزه تحت کنترل نیز، صرفاً سازمان‌های عمل کننده نظامی را در بر می‌گرفت.
به همین خاطر در روز 12 خرداد سال 67 به دنبال پیشنهاد رئیس‌جمهور وقت یعنی آیت الله خامنه‌ای، حضرت امام خمینی (ره) طی حکمی حجت الاسلام و المسلمین هاشمی رفسنجانی را به عنوان جانشین فرماندهی کل قوا منصوب و وظایف ایشان را در 7 بند که شامل موارد زیر می‌شود را مشخص کردند:
ایجاد ستاد فرماندهی کل، هماهنگی بین تمامی نیروهای نظامی و انتظامی در تمامی زمینه‌های دفاع مقدس، تمرکز صنایع نظامی بر تهیه مایحتاج دفاع مقدس، استفاده بهینه از امکانات، تمرکز امور تبلیغی و بهره‌برداری صحیح از کمک‌های مردمی؛ ضمناً قوای سه‌گانه موظف به پشتیبانی همه‌جانبه در امور دفاع مقدس شدند و از مردم نیز درخواست همراهی و همکاری شد.
متن نامه حضرت آیت الله خامنه‌ای و پاسخ حضرت امام خمینی(ره) در ادامه آمده است:
... پیشنهاد مشخص اینجانب که قبلًا نیز کتباً و شفاهاً معروض گردیده، این است که:
1- کلیه امور مربوط به نیروهای مسلح، ارتش، سپاه، ژاندارمری اعم از عملیات، پشتیبانی، امور سازمانی و اداری و غیره به شخص واحدی مفوض و محول گردد.
2- شخص مزبور از سوی حضرت عالی موظف گردد که امور را از نزدیک و با قاطعیت تمشیت کند.
3- دادگاه نیروهای مسلح موظف گردد که در تعقیب قضایی متهمین و اجرای محکومیت‌ها به طور کامل از نظر و دستور وی تبعیت کند.
لذا با توجه به همه جوانب، به نظر اینجانب، تنها فرد مناسب برای تصدی این مسئولیت مهم، جناب آقای هاشمی رفسنجانی است.
امام خمینی در پاسخ چنین مرقوم فرمودند:
بسم اللَّه الرحمن الرحیم
جناب حجت الاسلام آقای حاج شیخ علی اکبر هاشمی رفسنجانی- دامت افاضاته
با توجه به درگیری رویاروی آمریکای جهان خوار علیه اسلام و ایران و هماهنگی غرب و شرق و ارتجاع منطقه در مبارزه با انقلاب اسلامی و جلوگیری از پیروزی اسلام، به پیشنهاد رئیس جمهور محترم، جناب حجت الاسلام آقای خامنه‌ای -دامت افاضاته- جنابعالی را با تمام اختیارات به جانشینی فرماندهی کل قوا منصوب می نمایم. و جنابعالی موظف به اجرای دستورات ذیل می‌باشید:
1- ایجاد ستاد فرماندهی کل تا تهیه زمینه وحدت کامل
2- هماهنگی کامل ارتش، سپاه، بسیج و نیروهای انتظامی در تمامی زمینه‌های دفاع مقدس اسلام.
بدیهی است انسجام و ادغام مورد قبول و صحیح ادارات و سازمان‌های مربوط و پشتیبانی کننده در هماهنگی نیروهای مسلح نقش اساسی را دارا خواهند بود.
3- تمرکز صنایع نظامی و تهیه مایحتاج دفاع مقدس‌مان و انسجام امکانات تعمیراتی، پشتیبانی، فنی، مهندسی، رزمی، آموزشی و تحقیقاتی و نیز بسیج همه امکانات و ابزار در جهت اهداف مشخص از سوی فرماندهی کل.
4- سعی در استفاده هر چه بهتر از امکانات و نیروها؛ و جلوگیری از به کار گرفتن امکانات مادی و معنوی در غیر موارد ضروری. و در همین راستا، حذف یا ادغام سازمان‌ها و تشکیلات تکراری و غیر ضروری.
5- تمرکز امور تبلیغی و فرهنگی نیروهای مسلح در تمام زمینهها.
6- استفاده درست و قاطع از قوانین دادگاه نظامی در زمان جنگ و تنبیه متخلف در هر رده.
7- بهره برداری صحیح از کمک‌های مردمی در تمامی زمینهها.
قوای مقننه و اجراییه و قضاییه موظفند تمامی امکانات و سیاست‌های خود را در جهت نیازهای جنگ به کار گیرند.
از مردم عزیز ایران و نیروهای نظامی و انتظامی میخواهم تا با صبر و شکیبایی انقلابی و با قدرت و استقامت در مقابل توطئه‌های استکبار جهانی ایستادگی نمایند؛ و مطمئن باشند که پیروزی از آنِ صابران است. جهان امروز غرق در نامردمی‌ها و حیلههاست؛ و شما یاران اسلام در اوج قداست و شرافت می‌باشید. من به همه شما دعا می کنم.
خداوند یار و پشتیبان مبارزانِ راه خدا باد. توفیق جنابعالی را از خدای تعالی مسألت دارم.
و السلام علیکم و رحمة اللَّه
روح اللَّه الموسوی الخمینی(صحیفه امام، ج21، ص: 56 و 57)
در پی انتصاب هاشمی رفسنجانی به عنوان جانشین فرماندهی کل قوا، وی پیام تشکرآمیزی به شرح ذیل محضر امام امت ارسال کرد.
بسمه تعالی
محضر مبارک رهبر عظیم‌الشأن و فرمانده کل قوا حضرت امام امت دامت برکاته وجودالشریف
از اینکه آن وجود مبارک، این بنده ناقابل را شایسته تحمل مسئولیت خطیر جانشینی مقام منیع فرماندهی کل قوا دانسته‌اند، خاضعانه سپاسگزارم و دعا می‌کنم که در ظل عنایات الهی و همکاری‌های همه‌جانبه مردم و نیروهای مسلح موفق شوم از عهده شکر نعمت حسن ظن مقام معظم رهبری برآیم.
اکبر هاشمی رفسنجانی/ 12 خرداد 67
هر چند حضرت امام در تاریخ 12 خرداد 67 حکم به انتصاب هاشمی رفسنجانی به عنوان جانشینی فرماندهی کل قوا را صادر کردند اما یک ماه پس از صدور این فرمان مبنی بر تشکیل ستاد فرماندهی کل قوا، یعنی در روز 12 تیر 1367 روزنامه‌ها مصاحبه‌ای را که مربوط به روز گذشته (11 تیر 1367) بود، با جانشین فرماندهی کل قوا منتشر کردند.
در آن مصاحبه، هاشمی رفسنجانی اعلام کرد که فرمان حضرت امام در این باره اجرا شده؛ به همین دلیل بسیاری از سایت‌ها و خبرگزاری‌ها تاریخ تشکیل ستاد فرماندهی کل قوا را به اشتباه، 12 تیر 1367 ذکر کرده‌اند؛ به عبارت دیگر آنچه اکنون به عنوان تاریخ تشکیل ستاد فرماندهی کل قوا در تقویم رسمی کشور ثبت شده، روزی است که خبر جانشین فرماندهی کل قوا در روزنامه‌ها منتشر شده است.
حال صرف نظر از تاریخی که در تقویم رسمی کشور در این رابطه ذکر شده، در اینجا سعی می‌کنیم با مروری گذرا نگاهی به دلایل، ضرورت‌ها، نحوه تشکیل و تأثیرات تشکیل ستاد فرماندهی کل قوا داشته باشیم:
دلایل، ضرورت‌ها و نحوۀ تشکیل ستاد فرماندهی کل قوا
با تغییر شرایط در جبهه‌های جنگ و توسعه حملات نظامی عراق به مواضع نیروهای ایرانی و موفقیت آنان در بازپس‌گیری بعضی از مناطق در اختیار نیروهای ایرانی و همچنین با توجه به درگیری رویاروی آمریکای جهانخوار علیه اسلام و ایران و هماهنگی غرب و شرق و ارتجاع منطقه در مبارزه با انقلاب اسلامی، مسئولان بلندمرتبه کشور به این نظر رسیدند که می‌بایست تمامی امکانات دفاعی کشور به طور متمرکز در اختیار شخص واحدی قرار گیرد.
به همین جهت ریاست محترم جمهور طی نامه‌ای به محضر امام خمینی (ره) با شرح مختصری از مشکلات پیشنهاد مورد اشاره را مطرح کردند.
هاشمی رفسنجانی در روز 14 خرداد در یک مصاحبه رادیو تلویزیونی، درباره علل انتصاب خود به فرماندهی کل قوا از سوی حضرت امام خمینی (ره) و در جواب این سؤال که چه انگیزه‌ای باعث شد که حضرت امام برای نیروهای مسلح، فرمانده تعیین کردند، گفت: «در این باره توضیحات مختصری در نماز جمعه داده شد. به طور طبیعی، حتی اگر جنگ هم نباشد، حضور فرماندهی واحد برای اداره نیروهای مسلح ضروری است. به خصوص در مورد وضعیت فعلی کشور که چند نیروی مسلح مجزا در قالب ارتش، سپاه، بسیج و نیروی مسلح وجود دارند.
قبل از انتصاب فرماندهی واحد برای نیروهای مسلح، هر کدام از نیروها به صورت‌های مختلف با اختیاراتی که از طرف امام داشتند، اداره می‌شد. اخیراً احساس شد که این شیوه ضررهایی به دنبال دارد و بایستی این نیروها به صورت متمرکز اداره شود.
حضرت امام هم فرمان جدید را صادر کردند و به خاطر اینکه بنده فراغت بیشتری داشتم، این مسئولیت به بنده محول شد».
هاشمی همچنین در مورد تشکیل ستاد فرماندهی کل اظهار داشت: «در حال حاضر این ستاد در نیروها موجود است، ولی یک ستاد جامع که ستاد فرماندهی کل قوا باشد، وجود ندارد و وقتی این ستاد تشکیل شد عناصری از سپاه، ارتش، دولت و تمامی ارگان‌هایی که در جنگ نقش دارند، در آنجا جمع خواهند شد و ستاد نقش هماهنگ کننده امور مربوط به فرماندهی را به عهده خواهد داشت. بلافاصله بعد از دستور امام کار را شروع کردیم و مشورت‌های لازم با دولت و کسانی که به نحوی در جنگ حضور دارند، انجام شده که نتایج آن به زودی اعلام می‌شود».(هاشمی رفسنجانی، مصاحبه‌های سال 1367، دفتر نشر معارف انقلاب، 1389). (کتاب خاطرات سال 1367؛ ص 155).
با دریافت حکم جانشینی فرماندهی کل قوا، آقای هاشمی رفسنجانی اقدامات خود را برای سر و سامان دادن به وضعیت جبهه‌ها آغاز کرد. ایشان با امام خمینی در 15 خرداد ماه 1367 ملاقات کرد و آخرین وضعیت جبهه‌های جنگ را برای رهبری انقلاب توضیح داد. در این جلسه عزم امام خمینی برای ادامه جنگ بود. جانشین فرمانده کل قوا اوایل روز پنجشنبه 19 خرداد 67 وارد قرارگاه منتظران شهادت در اهواز شد و در جریان آخرین وضعیت جبهه‌ها قرار گرفت. مهم‌ترین مشکل برای اجرای عملیات توسط سپاه عدم وجود نیروی رزمنده کافی بود. برای بسیج امکانات کشور برای جنگ، علاوه بر نیروی انسانی، امکانات مالی و ابزاری (تجهیزات و تسلیحات) نیز باید تأمین می‌شد. (هاشمی رفسنجانی، اکبر، پایان دفاع آغاز بازسازی/ کارنامه و خاطرات سال 1367، تهران: دفتر نشر معارف انقلاب، 1390، ص 161 و 162).
به این ترتیب، روند تشکیل ستاد فرماندهی کل قوا با صدور فرمان حضرت امام آغاز شد. از این تاریخ، تلاش‌های هاشمی برای اجرای این فرمان آغاز می‌شود و ملاقات‌هایی را هم با فرماندهان نظامی و مسئولان سیاسی کشور انجام می‌دهد.
هفتم تیر ماه، نخست وزیر لیستی را برای تعیین اعضای ستاد کل می‌فرستد، که با تغییراتی به تصویب می‌رسد. اعضای انتخاب شده از سوی آقای هاشمی، عبارت بودند از: حسن روحانی معاون قرارگاه خاتم الانبیاء(ص)، سید حسن فیروزآبادی مشاور نظامی نخست وزیر، بهزاد نبوی وزیر صنایع سنگین، غلامرضا آقازاده وزیر نفت، بیژن نامدار زنگنه وزیر جهاد سازندگی، محسن رفیق دوست وزیر سپاه پاسداران، علیرضا افشار سخنگوی سپاه پاسداران، مسعود روغنی زنجانی وزیر برنامه و بودجه، سید محمد خاتمی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، محمد فروزنده رئیس ستاد سپاه پاسداران و غلامعلی رشید معاون کل عملیات فرمانده سپاه پاسداران و محمد باقریان معاون نخست وزیر.
در روز 11 تیر 67، جانشین فرمانده کل قوا جلسه‌ای با اعضای ستاد کل شامل نخست وزیر، حسن روحانی، سید حسن فیروزآبادی، بهزاد نبوی، غلامرضا آقازاده، محمد باقریان، بیژن نامدار زنگنه، علی شمخانی، علیرضا افشار، مسعود روغنی زنجانی، سید محمد خاتمی، محمد فروزنده و غلامعلی رشید تشکیل داد که در این جلسه درباره ساختار ستاد کل گفتگو شد.
در روز 12 تیر 1367 روزنامه‌ها مصاحبه‌ای را با جانشین فرماندهی کل قوا منتشر کردند. در آن مصاحبه، ایشان با اشاره به جلسه دیروز خود اعلام کرد که فرمان حضرت امام در این باره اجرا شده است. همین امر موجب شد تا رسانه‌ها تاریخ 12 تیرماه 1367 را به عنوان زمان تشکیل این ستاد تصور کنند.
تأثیر تشکیل ستاد فرماندهی کل قوا بر روند جنگ
ستاد کل فرماندهی کل قوا به منظور هماهنگی بیشتر بین ارتش و سپاه و استفاده از قدرت دولت و مجلس برای اداره جنگ، تشکیل شد. در این تشکیلات، علاوه بر فرماندهان نظامی کشور، برخی از وزرای دولت و مقامات سیاسی کشور نیز به عنوان اعضاء انتخاب شدند. با تشکیل این ستاد، مسئولان اجرایی کشور از نزدیک با مشکلات اداره جنگ و پشتیبانی آن روبرو شدند.
تشکیل این ستاد تخصصی موجب شد تا فرا‌تر از سطح عملیات، به موضوع جنگ و تعیین راهبرد برای نحوه تداوم و ختم جنگ و الزامات مورد نیاز هر راهبرد پرداخته شود. این ستاد در حالی شکل گرفت که بمباران‌ها و موشک‌باران شهر‌ها، ادامه داشت و حملات نظامی آمریکا به تأسیسات نفتی ایران در خلیج‌فارس افزایش یافته بود.
خبرهای خوبی هم از جبهه‌های زمینی دریافت نمی‌شد؛ درآمدهای نفتی کشور به شدت کاهش یافته بود و دولت در تنگنای مالی قرار گرفته بود. از سوی دیگر کشور در تحریم تسلیحاتی قرار داشت و تأمین جنگ‌افزار‌ها و مهمات مورد نیاز جبهه‌ها به سادگی امکان‌پذیر نبود.
لذا انتصاب آقای هاشمی رفسنجانی به جانشینی فرماندهی کل قوا در حالی صورت گرفت که ایشان چهار روز قبل از آن در روز یکشنبه 8 خرداد 67 مجددا به ریاست مجلس شورای اسلامی انتخاب شده بود.
این روند ادامه داشت تا اینکه حضرت آیت الله خامنه‌ای بعد از رحلت امام، به عنوان رهبر جامعه انتخاب شد و پس از آن نیز هاشمی رفسنجانی عهده دار ریاست جمهوری شد اما وی که تا آن زمان هنوز سمت قائم مقامی فرمانده کل قوا را برعهده داشت، به واسطه عهده‌دار شدن مسئولیت ریاست جمهوری از زیاد شدن حجم کارهای مربوط به ریاست جمهوری مواجه شد به همین خاطر از جانشینی فرماندهی کل نیروهای مسلح استعفا داد.
متن این استعفا و پذیرش آن از سوی مقام معظم رهبری به قرار زیر است:
بسم الله الرحمن الرحیم
محضر مبارک حضرت آیت الله خامنه‌ای
فرمانده کل نیروهای مسلح و رهبر معظم انقلاب اسلامی
با توجه به مسئولیت جدید اینجانب و عدم فرصت کافی برای اداره امور نیروهای مسلح که نیاز به وقت زیادی دارد و امکان بروز ضعف و خسارت از این رهگذر برای امور کشوری و لشکری و با توجه به احاطه و آشنائی کامل آن مقام معظم به وضع نیروهای مسلح و امکان اعمال فرماندهی بدون واسطه و آثار سازنده‌ای که ارتباط مستقیم نیروها با شخص فرماندهی کل نیروهای مسلح می‌تواند در روحیه و نشاط و تحرک آنها داشته باشد با این که عنوان جانشینی فرماندهی کل نیروهای مسلح باعث افتخار و سربلندی اینجانب است ولی به خاطر حسن اجرای امور، خواهشمند است موافقت فرمائید که اینجانب از این سمت و مسئولیت اداره نیروهای مسلح معاف باشم تا بتوانم به امور کشوری با وقت بیشتر بپردازم.
امیدوارم با استمداد از عنایات الهی، آمادگی انجام هر گونه مأموریتی در این خصوص مثل گذشته در صورت ضرورت و نیاز داشته باشم.
اکبر هاشمی رفسنجانی
رئیس جمهور - 9 شهریور 68
پاسخ رهبر معظم انقلاب اسلامی و پذیرش استعفا:
بسم الله الرحمن الرحیم
جناب حجت الاسلام و المسلمین آقای هاشمی رفسنجانی - ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران
با سلام و تحیت
در پاسخ به استعفای جنابعالی از جانشینی فرماندهی کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی با توجه به مسئولیت خطیر و بسیار مهم ریاست جمهوری و اداره کشور و دولت که اکنون بحمدالله با فضل الهی و اعتماد کم نظیر ملت به دست توانای شما سپرده شده است، موافقت و قبول خود را اعلام می‌دارم.
لازم می‌دانم از زحمات طاقت فرسا و مستمر جنابعالی در تمشیت امور ارتش و سپاه در دوران پر ماجرای جنگ تحمیلی و اداره و فرماندهی نیروهای مسلح و هدایت آن در عملیات جنگ که همیشه با تلاش شبانه روزی و در موارد متعدد با پیروزی‌های بزرگ برای ملت ایران همراه بود، صمیمانه تشکر کنم.
آن دوران در سابقه درخشان مجاهدات جنابعالی صفحه منوری است که هرگز از حافظه ملت وفادار ما زدوده نخواهد شد «و ما عندالله خیر و ابقی.»
خداوند وجود پربرکت شما را برای انقلاب و اسلام محفوظ بدارد و توفیقات خود را بر شما ارزانی فرماید.
والسلام علیکم و رحمةالله
سیدعلی خامنه‌ای
11/6/68
انتصاب سرلشکر فیروزآبادی به ریاست ستاد فرماندهی معظم کل قوا
پس از این موضوع و نیز حذف نخست وزیری از ساختار دولت جمهوری اسلامی لازم بود تا در رابطه با نیروهای مسلح تصمیم مهمی اتخاذ شود و آن هم انتخاب یک نفر به عنوان رئیس ستاد فرماندهی کل قوا بود که رهبر معظم انقلاب به جهت این که در این زمینه اختلافی بین سپاه و ارتش رخ ندهد، دکتر سید حسن فیروزآبادی که سابقه حضور در دفاع مقدس به عنوان جهادگر و بسیجی داشت را به سمت ریاست ستاد خود در حوزه نیروهای مسلح مشخص کردند.
به علاوه ایشان در رابطه با حوزه فرماندهی کل قوا در ساختار دفتر رهبری، دفتر نظامی تشکیل دادند و سردار شیرازی را به عنوان مسئول دفتر نظامی فرمانده کل قوا منصوب کردند تا مستقل از ستاد فرماندهی کل قوا بوده و مسئول پیگیری امورات نظامی، انتصاب‌های فرماندهان و ابلاغ احکام و دستورات فرمانده کل قوا باشد.
حکم انتصاب رئیس ستاد کل نیروهای مسلح به قرار زیر است:
بسم‌الله الرحمن الرحیم
برادر بسیجی آقای دکتر سید حسن فیروزآبادی
نظر به سوابق انقلابی و تعهد و حسن تدبیر و عمل و تلاش‌های صادقانه در خدمت به نیروهای مسلح جمهوری اسلامی و تجارب ذی‌قیمتی که به دست آورده‌اید، شما را به ریاست ستاد کل نیروهای مسلح منصوب می‌کنم.
وظایف کلی این ستاد عبارت است از سیاستگذاری و هدایت عمومی نیروهای مسلح طبق تدابیر فرماندهی در ابعاد گوناگون: آموزش، سازماندهی، تجهیزات و نیروی انسانی در جهت تقویت و کفایت نیروی دفاعی کشور و نیز ایجاد هماهنگی میان دو سازمان ارتش و سپاه در اقدامات عملی و نیز در طرح‌های بلند مدت و نظارت بر حسن اجرای تدابیر فرماندهی در نیروهای مسلح. شرح وظایف تفصیلی متعاقباً ابلاغ خواهد شد.
توفیقات شما را در انجام وظایف بزرگ خود، از خداوند مسألت می‌نمایم.
سید علی خامنه‌ای
4 مهر 68
پس از این مسئله با توجه به این که ساختار نیروهای مسلح جمهوری اسلامی دارای دو بازوی حفاظت اطلاعات و عقیدتی سیاسی نیز است، فرمانده معظم کل قوا در احکام جداگانه‌ای مسئولان دفتر عمومی حفاظت اطلاعات و دفتر عقیدتی سیاسی ستاد فرماندهی کل قوا را نیز منصوب فرمودند.
متن حکم رهبر انقلاب اسلامی در خصوص انتصاب رئیس دفتر عقیدتی سیاسی فرماندهی کل قوا به این شرح است:
بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم
جناب حجت الاسلام آقای حاج شیخ محمد مهدی موحدی کرمانی دامت‌تأییداته
نظر به مراتب دانش و تعهد و تجارب ممتد جنابعالی در امور عقیدتی، سیاسی نیروهای مسلح شما را به ریاست دفتر عقیدتی سیاسی ستاد فرماندهی کل نیروهای مسلح منصوب می‌کنم.
مأموریت اصلی آن دفتر ایجاد هماهنگی میان سازمان‌های عقیدتی سیاسی در کلیه نیروهای مسلح و ایجاد وحدتِ روش و رسیدگی به مسایل آنهاست.
از خداوند متعال توفیق جنابعالی و سایر آقایان محترم را مسألت می‌کنم.
سید علی خامنه‌ای
4 مهر 68
انتصاب رئیس دفتر عمومی حفاظت اطلاعات فرماندهی کل
بسم‌اللَّه‌الرحمن‌الرحیم
جناب آقای محمد علی نظران
نظر به مراتب تقوا، تجارب و اطلاعات ارزنده در سطوح بالای تصمیم‌گیری و سیاستگذاری در امور نیروهای مسلح، ضمن حفظ مسؤولیت اداره‌ی کمیسیون اسرا، شما را به سمت «ریاست دفتر عمومی حفاظت اطلاعات» مستقر در ستاد فرماندهی کل قوا و عضویت در شورای هماهنگی اطلاعات منصوب می‌کنم.
وظیفه‌ی اصلی این دفتر، هماهنگی میان حفاظت‌های نیروهای مسلح و ایجاد وحدت روش و انتقال نظرات عمومی فرمانده کل قوا درباره حفاظت‌ها به سازمان‌های حفاظت نیروهای نظامی و انتظامی می‌باشد.
سید علی خامنه‌ای - 4 بهمن 68
تشریح مأموریت‌های اساسی ستاد فرماندهی کل قوا
21 اسفند سال 68 بود که با حضور رهبر معظم انقلاب در ستاد کل قوا، جلسه مشترک رؤسا و مدیران بخش‌های مختلف این ستاد تشکیل شد و طی آن فرمانده کل قوا در تشریح مأموریت‌های اساسی این ستاد فرمودند: «ستاد فرماندهی کل قوا با هدف ایجاد هماهنگی میان ارتش جمهوری اسلامی ایران و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به عنوان دو سازمان رزمی و نظامی کشور و نیز حفظ حقوق هر یک از آنها با در نظر گرفتن حقوق سازمان دیگر تشکیل شده است.
لذا این دو سازمان که هر یک دارای مأموریت‌های ویژه‌ی خود می‌باشند. موظف به هماهنگ کردن خود با خط مشی ترسیم شده از سوی این ستاد هستند.»
فرمانده کل قوا از هدایت عمومی و کلی نیروهای مسلح به عنوان یک وظیفه مهم ستاد فرماندهی نام بردند و ضمن اشاره به خصوصیات بسیار برجسته جمهوری اسلامی ایران در عرصه بین المللی بر ضرورت آماده ساختن این ستاد برای حرکت در جهت طرح‌های بلند مدت آموزشی، سازماندهی و عملیاتی و نیز طراحی رفتار کلی نیروهای مسلح تأکید کردند.
اعطای لباس بسیجی به رئیس ستاد فرماندهی کل قوا
حضرت آیت الله خامنه‌ای از تمامی کارکنان مستقر در ستاد فرماندهی کل قوا به عنوان عناصر نظامی یاد کردند و در پایان سخنانشان ضمن اعطای لباس فرم بسیج به دکتر فیروزآبادی رئیس ستاد فرماندهی کل قوا فرمودند: «هدف از تهیه لباس فرم برای بسیج به هیچ وجه به معنای ایجاد یک سازمان سوم رزمی در مقابل ارتش و سپاه نیست بلکه ما به این ترتیب انجام وظایف معین یک نظامی، توسط یک فرد غیر نظامی را ارج نهاده و قصد داریم آن را مورد توجه خاص قرار دهیم.»
سال 1370 همزمان با تغییرات گسترده در سپاه از جمله ورود درجه و جایگاه سازمانی جدید، ساختار ارتش و سپاه دستخوش کمی تغییرات شد و در این میان به علت تغییر کاربری، برخی ستادها نام آنها نیز تغییر پیدا کرد. به نحوی که رهبر معظم انقلاب اسلامی در فرمانی به سرلشکر فیروزآبادی و سرلشکر محسن رضایی برای تغییر عنوان «ستاد فرماندهی کل قوا» به «ستاد کل نیروهای مسلح» و «ستاد کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی» به «ستاد مشترک سپاه پاسداران انقلاب اسلامی» دستورات لازم را صادر فرمودند:
بسم‌اللَّه‌الرحمن‌الرحیم
برادر بسیجی، جناب آقای دکتر سید حسن فیروزآبادی
سردار سرلشکر پاسدار محسن رضایی
با نگرش به تنوع مأموریت‌های نیروهای مسلح کشور - اعم از ارتش، سپاه، بسیج و نیروی انتظامی - که در کنار یکدیگر، پاسداری از امنیت ملی و نظام جمهوری اسلامی ایران را عهده‌دار می‌باشند، برای یک‌آهنگی هرچه بیشتر نیروهای مسلح، مقرر می‌گردد:
1. عنوان «ستاد فرماندهی کل قوا» به «ستاد کل نیروهای مسلح» تغییر یابد و رئیس این ستاد از شخصیت حقوقی «رئیس ستاد فرماندهی کل نیروهای مسلح» مندرج در اصل 176 قانون اساسی برخوردار باشد.
2. عنوان «ستاد کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی»، با همان مأموریت و وظایف، به «ستاد مشترک سپاه پاسداران انقلاب اسلامی» تبدیل گردد.
توفیق شما برادران و سردار سرتیپ پاسدار ذوالقدر، رئیس ستاد مشترک سپاه را در ایفای وظایف خطیرتان از خداوند متعال خواستارم.
سیّد علی خامنه‌ای - 25 دی 1370
به عبارت دیگر با ابلاغ این حکم عنوان «ستاد فرماندهی کل قوا» به «ستاد کل نیروهای مسلح» تغییر عنوان و ماهیت داد.پس آنچه مقرر شده، ستاد کل نیروهای مسلح وظیفه تلفیق، تکمیل و هماهنگ نمودن برآوردهای اطلاعاتی تهیه شده در ستاد مشترک ارتش و ستاد کل سپاه را برعهده دارد و همچنین تعیین سیاست‌ها و خط مشی‌های کلی نیروهای مسلح در زمینه‌های پرسنلی، آموزشی، اطلاعاتی، عملیاتی، لجستیکی و طرح‌ها و برنامه و بودجه براساس تدابیر فرماندهی کل قوا و ابلاغ به ستاد مشترک ارتش، ستاد کل سپاه و نیروی انتظامی است.
ارائه خط مشی برای تهیه جدول سازمان و تجهیزات نیروهای مسلح با توجه به طرح‌های استراتژیک و سپس تطبیق جداول تهیه شده در هر یک از سازمان‌های مربوط با خط مشی و تدابیر ارائه شده جهت تصویب مقام معظم فرماندهی کل قوا در دستور کار این ستاد قرار دارد.
بررسی پیشنهادی سپاه و ارتش در مورد سیستم‌های جنگ‌افزار، تشکیل و هدایت قرارگاه‌های عملیاتی نیروهای مسلح، بررسی و تنظیم سیاست‌ها و برنامه‌های بلندمدت به منظور ایجاد یکنواختی و همگون‌سازی در تمامی زمینه‌های آموزشی، سازماندهی، لجستیکی، پرسنلی و اطلاعاتی، عملیاتی در نیروهای مسلح برعهده این ستاد است.
از دیگر وظایف این ستاد دریافت بودجه‌های سالیانه‌ی ارتش و سپاه و بررسی و انطباق برآوردهای به عمل آمده با تدابیر و برنامه‌های مصوب دفاعی و سیاست‌های مالی دولت و تهیه بودجه‌ی کل و تقدیم آن به فرماندهی کل قوا و پس از تصویب، ابلاغ به وزارت دفاع و سپس نیروهای مسلح، جهت تشکیل وزارت مذکور و نظارت بر حسن تحصیل و اجرای بودجه نیروهای مسلح است.
از برنامه‌های این ستاد، تعیین نحوه توزیع اعتبارات بنیه دفاعی نیروهای مسلح بر مبنای تدابیر و طرح‌های ابلاغی و تقدیم آن به مقام معظم فرماندهی کل قوا و پس از تصویب، ابلاغ به وزارت دفاع برای اقدام، تهیه طرح‌ها و آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های بسیج عمومی و ایجاد هماهنگی با شورای عالی جهت به‌کارگیری امکانات و مقدورات کشور به منظور تقویت بنیه دفاعی، بررسی، هماهنگی و نظارت بر طرح‌های دفاعی غیرنظامی در نیروهای مسلح و همکاری با دولت در اجرای طرح‌های دفاعی غیرنظامی است.
از جمله عملکردهای ستاد کل، همکاری با مراجع ذی‌ربط در زمینه قوانین و روابط بین‌المللی نظامی و قراردادهای دفاعی، اعلام کشورهای مورد نظر برای اعزام وابسته‌های نظامی به ارتش و سپاه و همکاری با شورای عالی امنیت ملی در انجام وظایف آن با کسب نظرات ارتش و سپاه است.
این ستاد وظیفه ابلاغ تدابیر فرماندهی کل قوا را به وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و نظارت بر حسن اجرای آنها و انجام اموری که در قانون تشکیل وزارت دفاع برعهده ستاد فرماندهی کل گذاشته شده را دارد.
نمادشناسی در آرم ستاد کل
در آرمی که برای ستاد کل نیروهای مسلح طراحی شد، از 9 نماد استفاده شده است.
نشان دو «بال» (به معنای قوای هوایی) دو «شمشمیر» (به معنای قوای زمینی) و یک «لنگر» (به معنای قوای دریایی)، نشانه دربرگیرندگی تمامی نیروهای موجود در ارتش و سپاه است.
علاوه بر آن، کلمه «لا» به عنوان نمادی از کلمه توحید و «نشان جمهوری اسلامی» نیز در این آرم به کار رفته که نشانه اعتقاد ایدئولوژیک نیروهای مسلح ایران به اسلام است.
در بالای آرم جمهوری اسلامی، نمایی از «کره زمین» دیده می‌شود و دور تا دور آن را نیز «پرچم سه رنگ ایران» پوشانده است و در کنار آن، دو «شاخه زیتون» به عنوان نماد صلح دیده می‌شود.
نهایتا در بالای آرم و در زمینه آبی رنگ، بخشی از آیه 60 سوره انفال یعنی «وَأَعِدُّوا لَهُم مَّا اسْتَطَعْتُم مِّن قُوَّةٍ» درج شده که بر لزوم افزایش توان و قدرت نظامی و بازدارنگی در برابر دشمن تاکید دارد.
انتهای پیام/231
