به گزارش خبرنگار فرهنگ و هنر دفاع پرس، «شهرام شفیعی» از نویسندگان پرکار ادبیات کودکان و نوجوانان است که تاکنون بیش از صد عنوان کتاب در موضوعات مختلف منتشر کرده است که برخی از آنها برنده جوایز متعددی شده است.
با این نویسنده مصاحبه‌ای به مناسبت روز ادبیات کودک و نوجوان انجام شده که در ادامه می‌خوانید.
دفاع پرس: چطور وارد ادبیات شدید و احساس کردید می‌توانید در این فضا کار کنید؟
من کار ادبیات را از دوران دبیرستان شروع کردم. در آن دوران در مجله دنیای ورزش مطالب طنز می‌نوشتم. در کنار کار مطبوعاتی کار کتاب هم می‌کردم. حدود هشت سال هم سردبیر مجله رشد دانش‌آموز بودم. در حوزه ادبیات داستانی در رشته‌های مختلفی مثل طنز، دینی و قرآنی، دفاع مقدس و ... کار می‌کردم که همچنان هم ادامه دارد و هم برای مخاطب کودک و نوجوان و هم بزرگسال کتاب نوشته‌ام. بعضی از این آثار مثل کتاب قرآنی «راه و چاه» به زبان عربی ترجمه شده است.
دفاع پرس: ادبیات کودک و نوجوان در ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید و با استانداردهای جهانی چقدر فاصله دارد؟
ادبیات کودک و نوجوان ایران، ادبیات موفقی است. استعدادها و ظرفیت‌های فراوانی دارد که به آینده آن امیدوار هستم. نکته‌ای که وجود دارد این است که در نگاه کلی و برنامه‌ریزی‌های فرهنگی کمتر به کودک توجه می‌شود. متاسفانه بچه‌ها جدی گرفته نمی‌شوند. من یکبار در مقاله‌ای به این موضوع اشاره کردم که اگر به مذاکرات نهادهای رسمی ما نگاه کنید می‌بینید، کار برد کلمات کودک، بچه، دانش‌آموز به اندازه کافی نیست. این نشان میدهد که دغدغه‌ها به اندازه‌ای که باید باشد نبوده و جامعه فرهنگی روی مساله کودکان متمرکز نشده است. نه فقط در نهادهای رسمی که در فضای اجتماعی نیز به کودکان توجه نمی‌شود، باید میزان توجه بیشتر شود.
دفاع پرس: دلیل این کم توجهی به کودکان در حوزه‌های مختلف چیست؟
دلایل مختلفی دارد، یکی سیر وقایع تاریخی است، ما آنقدر دغدغه‌های مختلف داشتیم که فکر می‌کردیم اگر مسائل کودکان را به عقب بیاندازیم به جایی برنمی‌خورد. در سطح فرهنگی نیازمند بررسی‌هایی هستیم تا این موضوع روشن شود چرا اهمیت کار برای کودکان کمرنگ است، درحالی که هر اتفاقی که در بزرگ‌سالی با آن مواجه هستیم ریشه در کودکی دارد.
دغدغه‌ای که در مورد جوانان و مشکلات آنها داریم در مورد کودکان نداریم. حتی در خانواده‌ها اگر حساسیتی وجود دارد بیشتر جنبه معیشتی دارد تا فرهنگی. من امیدوارم که اگر هر ایرانی در هر جا و با هر سمتی می‌خواهد تصمیمی بگیرد، تاثیر و تاثر آن تصمیم را بر کودکان در نظر بگیرد. در این صورت می‌توان انتظار داشت آینده بهتری داشته باشیم.
دفاع پرس: آثاری که شما و همکاران‌تان منتشر می‌کنید ظرفیت این را دارد که مخاطب از آنها استقبال کند. یعنی ناشران در حوزه ادبیات کودک و نوجوان سرمایه‌گذاری می‌کنند؟
بله؛ تاکنون ۱۸۰ جلد کتاب از من منتشر شده و خوشبختانه جزء کتاب‌های موفق هم بوده‌اند. همیشه سعی کردم تا عنصر جذابیت را لحاظ کنم. من موقع کار برای کودکان مخالف این هستم که بگویم برای دل خودم می‌نویسم. در ادبیات کودک و نوجوان ظرفیت‌های مختلفی وجود دارد. دوستان هم با سلیقه‌های مختلفی کار می‌کنند.
بعضی از دوستان به اینکه آثارشان گستره عام پیدا کند و کودکان پی‌گیر کارشان بشوند، خیلی به این جنبه فکر نمی‌کنند. بیشتر جشنواره‌ای می‌نویسند. من سعی می‌کنم جوری بنویسم که آثارم برای کودکان شاد و مفرح باشد و ضمنا به خواندن و نوشتن تشویق شوند. خوشبختانه این آثار هم از سوی مخاطب با اقبال مواجه شده است.
دفاع پرس، یک معضلی در حوزه انتشار کتاب کودکان وجود دارد، اینکه داستان‌های تکراری و به شدت کیشه‌ای را در قطع‌های بزرگ و تصویرسازی‌های پر رنگ لعاب منتشر می‌شود که برای مخاطب کودک جذابیت لحظه‌ای دارد. این نوع از انتشار کتاب، کودک را اشباع کرده و برای خواندن دوباره ترغیب نمی‌کند. برای مقابله با این کتاب‌سازی‌ها چه باید بکنیم؟
این دسته از کتاب‌ها اصطلاحا بازاری هستند و به لحاظ متن و تصویرسازی از حداقل استانداردها هم برخوردار نیستند. وزارت ارشاد هم در دوره‌های مختلف به این کتاب‌ها مجوز داده و میدهد که البته فرقی هم نمی‌کند کدام جناح و وزیر بر سر کار باشد. البته اختلاف نظری بین کارشناسان ادبیات کودک و نوجوان وجود دارد که باید جلوی انتشار این کتاب‌ها را گرفت یا نه. من مدت‌ها اعتقاد داشتم که نباید به این کتاب‌ها اجازه انتشار داده شود.
بعدها به این نتیجه رسیدم که باید به این دسته از ناشران کمک کرد. باید از در صلح با این دوستان وارد شد که در نوع تهیه کتاب و انتشار آن کمتر دچار اشتباه شوند. در نگاه کلی کاری نمی‌شود کرد. چرا که این ناشران که برخی از آنها سودجویانه به موضوع نگاه می‌کنند گستره توزیع قوی‌ای دارند.
در هر مکانی که فکر می‌کنید کتاب‌های ارزانی را عرضه می‌کنند. با جلوگیری از انتشار کاری از پیش نمی‌رود. ما باید کتاب خوب تولید و عرضه کنیم، در نهایت این مردم هستند که تصمیم می‌گیرند چه کتابی را بخرند. وزارت ارشاد هم طبق موازین خودش عمل می‌کند و به این آثار که حداقل استانداردها را رعایت می‌کنند مجوز میدهد. به نظر من باید در قوانین بازنگری صورت بگیرد و این حداقل‌ها را بالا برد. پیشنهاد دیگر من این است که علاوه بر تولید کتاب خوب در توزیع و پخش هم قوی کار کنیم.
دفاع پرس: سال‌ها پیش تعدد ژانر کودکان به دلیل نبودن نویسندگان متعدد و کتاب‌های ترجمه شده، وجود نداشت. آیا این مشکل امروز حل شده است. یعنی خواننده کودک و نوجوان قدرت انتخاب دارد؟
از نظر ژانر که طبقه بندی برای کودک و نوجوان در آن سال‌ها به لحاظ تئوری هم وجود نداشت. الان نویسندگان زیادی دارند در ژانرهای مختلفی مثل وحشت و طنز قلم می‌زنند و متخصص شده‌اند. قطعا تعدد ژانر هم لازم و ضروری است و می‌تواند فواید زیادی هم داشته باشد. این موضوع را باید در نظر داشته باشیم که در کشور بعضی گلوگاه‌ها که درباره آثار ادبی کودک و نوجوان قضاوت می‌کنند در انتخاب آثار در جشنواره‌ها و داوری و موارد دیگر سلیقه ژانری دارند.
یعنی بر اساس پسند خودشان کتاب‌ها را دسته بندی می‌کنند. به عنوان نمونه من از زبان یکی از همین منتقدین شنیدم که به هر کتابی که فانتزی باشد نخوانده رای نمی‌دهد. این نه عمل فرهنگی و نه عمل حرفه‌ای و عادلانه نیست که از این دست موارد زیاد داریم. مثلا جشنواره‌های ما با آثار طنز، میانه خوبی ندارند. درحالی که کودکان به شدت به طنز نیاز دارند. برای اعتبار جشنواره و تیم کارشناسی آن لازم است هر کار در نوع خودش بررسی و داوری شود.
دفاع پرس: چرا نویسندگان حوزه کودک و نوجوان حضور مستمر و جدی در ادبیات دفاع مقدس ندارند؟
من نمی‌دانم بر اساس چه مستنداتی باید نظر بدهم که نویسندگان کودک و نوجوان تا چه میزان در حوزه دفاع مقدس فعال شدند یا نه. چیزی که من در عمل می‌بینم باید خودم را مثال بزنم که از سال ۱۳۶۷ که وارد ادبیات کودک و نوجوان شدم در کنار همه کارهایی که انجام داده‌ام، دفاع مقدس را فراموش نکرده‌ام. من به مناطق جنگی رفته‌ام از نزدیک جنگ تحمیلی را تجربه کردم. آثاری که در زمینه دفاع مقدس نوشته‌ام با استقبال مواجه شده و دو تا از این آثار، کتاب سال دفاع مقدس شده است.
از دوستانی که در زمینه ادبیات فعال هستند و من می‌شناسم در حوزه دفاع مقدس کار کرده‌اند، من کسی را نمی‌شناسم که دفاع مقدس را دوست نداشته باشد. اگر در کارنامه برخی نویسندگان هم آثار دفاع مقدس دیده نمی‌شود من نمی‌توانم قضاوتی بکنم چرا که ممکن است دلایل مختلفی وجود داشته باشد که از آن بی‌خبرم.
این تعداد کتاب هم توانسته با مخاطب ارتباط برقرار کند چرا که مردم دفاع مقدس را زندگی کرده‌اند. اعتقادات و غیرت و میهن دوستی مردم سبب شده تا ادبیات دفاع مقدس مختص مردم باشد و هیچ کس هم نمی‌تواند بگوید این نوع از ادبیات برای اوست. برخی از نهادهای ما در این مورد اشتباهاتی داشته‌اند که با وجود اصحاب رسانه و مصاحبه‌ها و میزگردهایی که شما برگزار می‌کنید این اشتباه‌ها کمتر شود.
دفاع پرس: در طول دفاع مقدس شهدای نوجوانی مثل «حسین فهمیده» و «بهنام محمدی» و ... داشتیم که در ادبیات دفاع مقدس ضریب داده نشده‌اند و بسیاری از آنها ناشناخته مانده‌اند. شما تحقیقی انجام داده‌اید که شهدای نوجوان را شناسایی کنید تا بر اساس زندگی آنها کتابی بنویسید؟
یک زمانی بنیاد شهید از این قبیل کارها انجام می‌داد و سراغ ما می‌آمد. کتابخانه و امکانات پژوهشی داشتند و جریانی شکل گرفته بود و پیش می‌رفت. ولی واقعا متوجه نشدم که چرا آن شور و شوق فروکش کرد. ممکن است هر نهادی آمار مربوط به خودش را داشته باشد. من به عنوان یک نویسنده حرفه‌ای که خود را کارگر ادبیات می‌دانم عرض می کنم که نهادی سراغ من و دوستان من نمی‌آیند. نه فقط به عنوان نویسنده که مطلب بنویسیم، ازاین جهت که نظر ما را بخواهند هم این روزها خیلی کم شده است. همه، جزیره‌های پراکنده شده‌اند و دور خود خط کشیده‌اند. باید یک نفر بیاید و بزرگتری کند.
دفاع پرس: این یک نفر چه کسی باید باشد. چه خصوصیتی داشته باشد؟ مشکلی که وجود دارد این است که هر کسی همف قدم پیش بگذارد هدف تهمت‌ها قرار می‌گیرد که از کجا آمده؟ از چه رانتی استفاده کرده و مدیریت را به عهده گرفته است؟
این یک نفر سمبولیک بود که اشاره کردم. می‌تواند کاری باشد که شما می‌کنید و رسانه‌ای که در آن کار می‌کنید، یعنی اصحاب رسانه. یعنی نقد کردن و گرفتن برآیند نظرات. شمای رسانه باید ذره‌بین بگذارید روی کار همه مراکز و از نهادها و دستگاه‌هایی مثل حوزه هنری، کانون پرورشی، بنیاد شهید و ... سوال کنید که چه کاری در حوزه ادبیات کودک و نوجوان انجام داده‌اند. وقتی رسانه‌ها کارشان را درست انجام دهند اتفاقات خوبی خواهد افتاد.
دفاع پرس: در زمینه ادبیات انقلاب اسلامی شما چه کارهایی انجام داده‌اید؟
چند کتاب در زمینه ادبیات انقلاب اسلامی برای کودک و نوجوان انجام داده‌ام. مثل «شاه مقوایی» که کانون پرورشی فکری کودکان و نوجوانان منتشر کرده است. کارهایی که هم که در حوزه دفاع مقدس کار کردم به انقلاب هم ارتباط پیدا می‌کند. به تعبیری آثاری که من منتشر کردم انقلاب - دفاع مقدس هستند.
دفاع پرس: آثار ادبیات کودک و نوجوان در زمینه دفاع مقدس و انقلاب اسلامی در محافل جدی نقد کتاب، محلی برای عرضه دارند؟
حتما این اتفاق افتاده و همچنان هم ادامه دارد. ولی فعالیت این محافل کمی محدود شده و به قولی درون‌ریز شده‌اند که خوب نیست. این ادبیات مردمی است و باید با همه کار کنیم و سلایق گوناگون را در نظر بگیریم. شما همین رکودی را که می‌بینید به نظر من نتیجه همین محدودیت‌هاست.
دفاع پرس: در خارج از کشور جریان جدی‌ای در اقتباس‌های ادبی وجود دارد. مثلا کتاب هری‌پاتر که به فیلم تبدیل شد باعث شد کتاب و فیلم هر دو فروش بالایی داشته باشند. چرا در ایران با این شیوه مواجه نمی‌شویم و اقتباس سینمایی از کتاب کودک و نوجوان کم صورت می‌گیرد؟
اقتباس سینمایی گاهی صورت می‌گیرد. به نظر من این شخصی است به نویسنده و فیلمساز برمی‌گردد، هیچ نهادی هم نمی‌تواند فیلمساز را مجبور به اقتباس کند. این موضوع کار تیمی نیست هر نویسنده کار خود را انجام میدهد. این حرکت باید از سمت جامعه سینمایی شروع شود. مسئله دیگر این است که جامعه فرهنگی خیلی به متن اهمیت نمی‌دهند.
از بدو پیدایش سینما تا امروز در همه جای دنیا کسانی بودند که کتاب‌های مناسب اقتباس را پیدا می‌کردند. ادبیات با هدف داستان نویسی کار می‌کنند. نویسنده اگر با هدف این کار کند که حتما اقتباس سینمایی از آثارش صورت بگیرد بهتر است از همان ابتدا سراغ فیلمنامه برود. ما باید بیشتر دور هم بنشینیم. واقعا جایی وجود ندارد که نویسندگان و سینماگران کنار هم بنشینند و در ارتباط باشند.
انتهای پیام/ 161
