به گزارش خبرنگار فرهنگ و هنر دفاع پرس، دومین نشست «تئاتر دفاع مقدس» با موضوع «آینده پژوهی تئاتر دفاع مقدس» با حضور «صمد چینی‌فروشان» مترجم، مدرس و عضو کانون ملی منتقدان ایران، «مهرداد رایانی‌مخصوص»، مدرس، نویسنده و کارگردان تئاتر و «مهدی نصیری» نویسنده، کارگردان و رییس کانون ملی منتقدان ایران در خبرگزاری دفاع مقدس برگزار شد.
در این نشست سه مقطع تئاتر دفاع مقدس در سه مرحله آن یعنی گذشته، امروز و آینده آن مورد بررسی قرار گرفت. در ابتدای این نشست کارشناسان نشست گذشته تئاتر دفاع مقدس را مورد بررسی قرار دادند.
صمد چینی‌فروشان به عنوان اولین سخنران با اشاره به گذشته تاریخی تئاتر دفاع مقدس اظهار داشت: تئاتر دفاع مقدس تاریخچه مفصلی دارد. بعد از جریان انقلاب و بعد از آن در زمان شروع جنگ، حضور رزمندگان هنرمند در جبهه‌ها به اشاعه مجدد تئاتر کمک زیادی کرد. در واقع این اتفاق به مردمی شدن فضای هنر نمایش منجر شد. مخاطب هم نقش تعیین کننده‌ای در ارتباط تئاتر و جامعه داشت. در همین زمان بود که ما مفهوم تازه‌ای از تئاتر دریافت کردیم و در نتیجه تظاهرات و در بحبوحه پیروز انقلاب و بعد از آن نمایش‌واره‌های ساده‌ای را می‌دیدم که جلوه‌هایی از خواسته‌های مردم در آن بود. مردم در خیابان از این ابزار برای انتقال مفاهیم استفاده می‌کردند. حتی در مساجد و خانههای بزرگ آثار نمایشی اجرا می‌شد و بازتاب دهنده موقعیت کشور در قبل و بعد از انقلاب بود.
وی در ادامه افزود: این آثار به نوعی همسو با حرکت استکبارستیزانه جامعه بود. در سال‌های دفاع مقدس نیز این حرکت قطع نشد و رزمندگان هنرمند در جبهه در انتقال ارزش‌های انقلابی نقشی موثر ایفا کردند. نقش نمایش‌ها در این دوران تهییجی برای ادامه دفاع از کشور بود. در قرارگاه‌ها و پشت جبهه نیز این حرکت‌ها ادامه پیدا کرد. تله‌تئاترهای زیادی هم موضوع دفاع مقدس بعد از جنگ از سیما پخش می شد. همچنین برگزاری همایش‌ها و جشنواره‌ها با موضوع دفاع مقدس در زنده نگه داشتن تئاتر دفاع مقدس بسیار موثر بود. بخشی از تئاتر ما روشنگر و بخش دیگر آن روشنفکرانه بود، اما وسعت ارتباط آن با مردم کم بود. برای من که از خارج آمده بودم بسیار هیجان انگیز بود و دید تازه‌ای به من داد. کم‌کم تئاتر خیابانی شروع شد که حرکت خوبی داشت و فعالیت‌های زیادی را شاهد بودیم. دهه ۷۰ دهه درخشانی برای تئاتر دفاع مقدس بود. اگر بعدها شاهد این بودیم که آن درخشش افول کرد، به خاطر نبود برنامه‌ریزی منسجم بود اما خوشبختانه امروز شاهدیم تئاتر دفاع مقدس روندی رو به رشدی دارد.
مهدی نصیری برای ورود به بحث آینده پژوهی تئاتر دفاع مقدس را به دوره‌های مختلف تقسیم کرده و بیان داشت: تقریبا بر اساس کارهای تولید شده در طول این چند دهه می‌توان تئاتر دفاع مقدس را به چند دوره تقسیم کرد. دوره اول دقیقا هم‌زمان با دوره‌ای است که جنگ تحمیلی شروع شده است. یکی دو سال ابتدای جنگ، آثار مستقیما از جبهه تاثیر گرفته است. دوره دوم متاثر از دوران بعد از جنگ است که در این دوره رزمندگان و خانواده‌های آنها را بررسی می‌کند. در این دوران تاثیر جنگ و تبعات آن وارد دنیای نمایش می‌شود. دوران سوم هم که شرایط امروز ماست و خیلی منسجم هم نیست.
وی بعد از این تقسیم بندی توضیح داد: باید راهکاری پیدا شود تا آنچه که در این سه دوره مطلوب بوده کشف شود تا برای آینده برنامه‌ریزی شود. یکی از مسائلی که باید آسیب شناسی شود این است که خیلی خود موضوع جنگ به معنای حقیقت و واقعیت جنگ و مستندات آن درست نیست. استفاده از مستندات و سیاست گذاری برای ایجاد شناخت برای نسل سومی که درکی از موضوع ندارند می‌تواند صورت بگیرد. نسل سوم درک معناشناختی از موضوع ندارند که اگر این شناخت انجام گیرد و نگاهی کیفی به این سه نسل داشته باشیم می‌توان امیدوار بود آنچه مطلوب است بین هنرمندان سه دوره بوجود خواهد آمد. اگر اثری تولید می‌شود فقط برای جشنواره نباید باشد که به ضرر دفاع مقدس تمام می‌شود. در یک دوره‌ای یکسری نمایش‌نامه‌هایی تولید شد که انجمن تئاتر دفاع مقدس آنها را منتشر کرد. این آثار خیلی مفید بودند. مثلا در خراسان که از مناطق جنگی بسیار دور بود. توانستند برای تولید تئاتر از آنها استفاده کنند. ولی الان وجود چنین آثاری و الگو گرفتن از آنها مفید نخواهد بود. این نگاه باید بر اساس یک باور باید شکل بگیرد. اینکه اثری فقط برای جشنواره تولید شود بدون آنکه باور داشته باشیم و یا تحقیقی در این زمینه کرده باشیم به ضرر تئاتر دفاع مقدس خواهد بود.
مهرداد رایانی‌مخصوص ضمن تایید گفته‌های مهدی نصیری بر کاربردی بودن آینده پژوهی در تئاتر دفاع مقدس اصرار داشته و گفت: چیزی که در پژوهش در امروز برای ما اهمیت دارد وجه کاربردی آن است. در پژوهش ما گردآوری داریم اما گردآوری صرف مساوی با پژوهش نیست. باید از قبل مسائلی که در تئاتر دفاع مقدس وجود دارد گردآوری شود و بعد پژوهش‌ها بر اساس آن شکل گیرد. باید بر اساس این پژوهش‌ها نیز طرح سوال شود و بعد از پاسخ دادن برای تئاتر دفاع مقدس تصمیم بگیریم. باید به وجه کاربردی پژوهش‌ها بها داد. سوالاتی که فقط مفروضات را افزایش دهد چه اهمیتی دارد. نه در تئاتر دفاع مقدس که در حوزه علوم انسانی هم به کاربردی بودن پژوهش‌ها اهمیتی نمی‌دهیم و مدام در حال بحث کردن هستیم.
وی در ادامه گفت: آینده نگری تئاتر دفاع مقدس باید به سمت نقد آن برود. ما باید خودمان را واکسینه کنیم. یک زمانی تئاتر دفاع مقدس وجه تبلیغی داشت یعنی می‌خواستیم تهییج کنیم. بعد از جنگ ورود کردیم به ارزش‌گذاری و به مرور که فاصله گرفتیم نگاه ما تحلیلی‌تر شد. اگر تئاتر دفاع مقدس می‌خواهد در آینده خودش موفق جلو برود یکی از زمینههای مهم آن طرح سوال است. یعنی اینکه آینده را چطور می‌بیند. مهم‌تر از آن باید پرسید چه ضرورتی دارد تئاتر دفاع مقدس باید باشد. جواب‌ها نیز باید کاربردی باشد نه احساسی. اینکه بدانیم تئاتر دفاع مقدس قرار است چه تاثیری باید داشته باشد.
چینی‌فروشان در ادامه این گفت‌وگو آسیب تئاتر دفاع مقدس را عدم حضور کسانی دانست که به ماهیت دفاع مقدس آشنایی دارند و در این خصوص بیان داشت: عده‌ای از کسانی که در جبهه‌ها حضور داشتند و نمایش هم کار می‌کردند شروع کردند به گفتن خاطرات و نوشتن نمایش‌نامه‌های دفاع مقدس و آن را بازگو کردند. در این زمان آن قدر تئاتر مردمی شده بود که دیگر در اختیار گروه خاصی نبود. بسیاری از نمایشنامه‌نویسان خوب امروز ما در همین فضا رشد کردند و آثارشان را شکل دادند اما چه چیزی باعث فاصله افتادن میان تئاتر دفاع مقدس با مردم شد؟ تا اواخر دهه 70 فعالیت منسجمی در این حوزه داشتیم. نظر من این است که در هر موضوعی باید مسئول آن باید به ماهیت کار آشنا باشد. باید بزرگان جمع شوند و باید آن برنامه ریزی کنند اگر تئاتر دفاع مقدس همچنان در فضای تبلیغی و تهییجی بماند دوباره شاهد توقف تئاتر دفاع مقدس خواهیم بود.
نصیری با اشاره به تاسیس انجمن تئاتر دفاع مقدس گفت: اولین اتفاقی که در حوزه تئاتر دفاع مقدس افتاد تشکیل نهادی بود تا از آن حمایت کرده بر تولید و شکل گیری و ادامه حیات جریان تئاتر دفاع مقدس نظارت داشته باشد. تا به حال هم توانسته از تئاتر دفاع مقدس حمایت کند. حالا این که چه نتایجی به دست آورده و چقدر عملی شده نیازمند پژوهش است. اما نکته منفی این است که از یک جایی دخالت نهادها که می‌خواست آثار زیادی تولید کند به جشنواره معطوف شد و باعث آسیب به تئاتر دفاع مقدس شد. جشنواره محوری سبب رفع تکلیف است. باید دید هزینه‌هایی که صرف تئاتر دفاع مقدس می‌شود چقدر نتیجه داشته است. به لحاظ کمی هنرمندان را افزایش دادیم اما به لحاظ کیفی به نتیجه مطلوب نرسیدیم.
رایانی‌مخصوص توفیق تئاتر دفاع مقدس در دهه 60 و70 را وحدت ملی عنوان کرد و تصریح کرد: دهه ۷۰ دوره خوبی برای تئاتر دفاع مقدس بود. کاری که جنگ کرد باعث ایجاد وحدت ملی شد. چون منافع مالی و معنوی ما را درگیر کرده است. در تئاتر دفاع مقدس این وحدت ملی متجلی شد و همه منافع خود را در حضور می‌دیدند. امروز این درک منافع ملی و وحدت ملی کمرنگ شده است. ایران امروز ما همان ایران دیروز است. باید مثبت و منفی آن را با هم بررسی کرد. ما فقط در حال ارائه آمار و ارقام هستیم و از روی ضرورت کار نمی‌کنیم. پژ‌هش باید شود که چرا با چنین چیزی روبه رو هستیم.
چینی‌فروشان ادامه داد: ما در میانه دهه ۹۰ هستیم و 20 سال است که دهه 70 را پشت سر گذاشته ایم. شکست و بازگشت داشتیم. چندین همایش نیز برگزار شد. برگزاری همین همایش‌ها نشان دهنده درک ضرورت پژوهش بود. پژوهش و کاربردی کردن آن بسیار ضروری است. تا وقتی بحث بر سر عنوان تمام نشده نمی‌توان به نتیجه رسید. اینکه بدانیم تئاتر مقاومت در کدام مرحله است مساله مهمی است. البته در طول این دو دهه اخیر کم کم درک ضرورت پژوهش تئاتر دفاع مقدس مطرح شده است.
نصیری راه‌کار رسیدن به تئاتر مطلوب و ارزشمند را در بالابردن سطح آگاهی قلمداد کرده و توضیح داد: تئاتر دفاع مقدس چند پیش‌نیاز باید رعایت شود برای رسیدن به هدف. اول اینکه باید نسبت به موضوع باور داشت و در ادامه نسبت به باوری که داریم شناخت پیدا شود. آخرین نکته نیز رسیدن به کیفیت بالای هنری در آثار نمایشی است. دو مورد آخر یعنی شناخت و بالابردن سطح هنری اکتسابی است اما مساله باور را باید تقویت کرد. نمی‌توان بدون باور کار کرد حتی اگر موضوع نمایش دفاع مقدس هم نباشد باز باید هنرمند نسبت به آن باور داشته باشد.
رایانی‌مخصوص با انتقاد از وضعیت آثاری که در تهران در حال اجرا است گفت: ما در هفته دفاع مقدس و ایام محرم هستیم و متاسفانه فقط یکی دو کار دفاع مقدسی در حال اجرا است. این درحالی است که هر شب 100 نمایش روی صحنه می‌رود. این سوال را چگونه باید جواب داد؟ نمی‌توان نسخه پیچید، لازم است که پژوهش صورت بگیرد. نقطه ضعفی که وجود دارد این است که ما همیشه از نقد می‌ترسیم. این ترس باعث شده با چنین وضعیتی دچار شویم. بدون نقد و آسیب نمی‌توان مشکل را حل کرد. باید از نقد استقبال کرد و گرنه چیزی از تئاتر دفاع مقدس باقی نمی ماند.
چینی‌فروشان افزود: باید برگردیم به دوران ابتدایی جنگ و ارتباط آن با مردم. تئاتر مقاومت باید جامعه را به مقاومت علاقه مند و برای او طرح سوال کند. دوم اینکه باید تئاتر مقاومت به مدارس برده شود و به رشد آن کمک کرد. حمایت جدی فکری از هنرمندان شود. تخصیص تالار های ویژه تئاتر مقاومت آموزش دادن و تزریق منابع مالی می‌تواند طی سال‌های آتی به نتیجه برسد و بعد از آن به بهره برداری رسید.
نصیری از آسیب‌های حوزه پژوهش را کمبود منابع اطلاعات در این حوزه گفت: در حوزه آینده پژوهی تئاتر دفاع مقدس اطلاعات کم است که روشن و در دسترس نیست. باید در کنار فعالیت‌هایی که انجام می‌شود حوزه پژوهش نیز باید جدی گرفته شود. رسیدن به وضعیت مطلوب نیازمند اطلاعات است. اگر این پژوهش‌ها روشن شود در کنار نقد و شناخت کاستی‌ها می‌شود تئاتر دفاع مقدس را اعتلا داد.
رایانی مخصوص در انتهای این نشست گفت: مساله عاشورا مثل دفاع مقدس است و متعلق به همه جامعه است ما نمی‌توانیم آن را انحصاری کنیم همانطور که مدیریت و هزینه هیات ها در دست مردم است باید تئاتر دفاع مقدس هم به مردم سپرده شود. مردم تئاتر دفاع مقدس را می‌خواهند و باید در اختیار آنها قرار گیرد. باید دید مردم چگونه تئاتری را می‌خواهند که باید به آن سمت حرکت کنیم.
انتهای پیام/ 161
