برای مطالعه بخش نخست گزارش اینجا کلیک کنید.
نیروهای تحت امر بسیج به سه دسته تقسیم می‌شدند. نیروهایی که به جبهه‌ها اعزام می‌شدند و از آموزش بالایی برخوردار بودند. دسته دوم نیروهایی که تحت آموزش‌های اعتقادی ـ سیاسی قرار می‌گرفتند. این عده به صورت حضوری و غیر حضوری آموزش فوق را دیده و سپس به صورت حضوری دوره آموزش‌های نظامی را در محل‌های کار، مدارس و مساجد طی می‌کردند. دسته سوم نیروهایی بودند که آموزش‌های لازم را در اردوهای مخصوص می‌دیدند. آموزش در اردو بیشتر جنبه تزکیه، آموزش فرهنگی و تقویت تشکل نیروهای بسیجی را داشت، در این رابطه در طول تابستان سال 62، 57 هزار و 821 نفر آموزش دیدند.
بسیج عشایر
محدوده فعالیت‌های بسیج نیز، به خاطر ارتباط تنگاتنگی که با مردم داشت، متفاوت بود، زیرا این محدوده متناسب با کار و مسئولیت‌های اجتماعی مردم تغییر می‌کرد. در کنار قشرهای مختلف نیز با توجه به بافت زندگی و کارشان، آموزش و سازمان‌دهی متناسب با روحیه آنها تنظیم می‌شد. به طور مثال مناطق عشایری به دو منطقه 9 (عشایر استان فارس) و منطقه 7 (عشایر غرب کشور) تقسیم می‌شدند. این نیروهای پاک و دلیر بسیجی، در جریان حماسه دفاع مقدس ایثار بی‌بدیلی را در مقابله با ضد انقلاب و ارتش مزدور بعث از خود نشان داده‌اند.
بسیج دانش‌آموزی
قشری که مورد توجه اصلی بسیج از 60 تا 70 درصد نیروهای این نهاد مقدس را تشکیل می‌داد، قشر جوان و دانش‌آموز بود که آنها نیز به خاطر داشتن روحیه سلحشوری توان و انرژی جوانی و عشق و علاقه‌شان به اسلام نقش بزرگی را در این باره ایفا کردند.
بسیج ادارات و کارخانجات
بسیج ادارات و کارخانجات نیز نقش شایان توجهی در هشت سال دفاع مقدس داشتند. حضور مسئولین ادارات و کارخانجات و نیروهای متخصص و متعهد در جبهه فواید بسیاری داشته است، بسیاری از احتیاجات تخصصی جبهه‌های جنگ با حضور آنها برآورده شد و در بسیاری از عملیات سهمگین و دشمن‌شکن رزمندگان اسلام، این برادران به عنوان نیروهای فعال حضور داشتند. علاوه بر این، حضور مداوم 20 درصد از کارمندان در جبهه‌ها خود کمک قابل توجهی به پاسداری از کیان اسلام و مملکت بود.
بسیج خواهران
بسیج خواهران نیز یکی از بخش‌های فعال این نهاد، از آغاز تا به امروز به فعالیت خود ادامه داده است و نقش چشمگیری را در هشت سال دفاع مقدس به خصوص در پشت جبهه و فراهم کردن امکانات مورد نیاز رزمندگان و نیز آشنایی با زنان جامعه‌مان با ارزش‌های اسلامی ایفا کرده است.
بسیج از دیدگاه مسئولین
در ارتباط با اهمیت بسیج به عنوان یک نیروی همیشه در صحنه و بیدار و آگاه بسیاری از مسئولین سخن گفته‌اند اما اگر ما تنها به صحبت‌های دست‌اندرکاران جنگ بسنده کنیم و به ذکر چند نمونه از این اظهارنظرها بپردازیم، شاید تا حدودی اهمیت موضوع روشن شود. به طور مثال محسن رضایی فرمانده کل سپاه در دوران دفاع مقدس، ارگانی که بسیج یکی از مهمترین ارکان تأمین‌کننده نیروهای مورد نیاز آن بود و علاوه بر این آموزش‌ها و سازمان‌دهی این نهاد را به عهده داشت، در رابطه با بسیج در مصاحبه‌های آن دوران گفته است: «شخصیت جامعه از بعد فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، دفاعی و آداب و سنن بایستی دوباره در کشور ما زنده شود. انقلاب اسلامی برای رسیدن به اهداف و مقاصد و کسب و احیای این شخصیت و این دین و قدرت بایستی با تدوین برنامه‌ها و طرح‌های حقیقی و واقعی دست بزند. معمولاً این طرح‌ها و برنامه‌ها را «طرح‌های استراتژیک ملی» می‌گویند. که یکی از بخش‌های مهم و استراتژیک دفاع همه‌جانبه است که رکن اساسی دفاع همه‌جانبه بسیج و ارتش 20 میلیونی است.»
علی شمخانی وزیر سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در دوران دفاع مقدس نیز چنین گفته است: «در ابتدای صدور فرمان امام (ره) با توجه به تکیه مردمی، بسیج از پشتیبانی وسیعی برخوردار بود و جریانات سازش‌کار و لیبرالی که تفکرات خاصی را در رابطه با حضور مردم در صحنه داشتند، قصد سلطه و کنترل بر این جریان را داشتند که با مقابله‌ای که از جانب نیروهای خط امامی انجام گرفت مسئولیت بسیج به سپاه محول شد.» ایشان در جای دیگر راجع به نقش بسیج در هشت سال دفاع مقدس می‌گویند: «بسیج از ابتدای جنگ تحمیلی تقش مؤثری را در جبهه‌های جنگ ایفا کرد، که این نقش مؤثر از حضور نیروهای عمده و تکاور و رزمنده‌اش در جبهه‌ها گرفته تا پشتیبانی وسیع امکانات مادی مردمی، از این کانال جبهه‌ها را بیش از پیش محکم‌تر کرده است.»
شمخانی در قسمت دیگری از سخنانش پیرامون رمز موفقیت بسیج بیان داشته است: «رموز موفقیت بسیج مبتنی بر تبعیت از اصول حاکم بر علت پیروزی و تداوم انقلاب اسلامی است که این سه اصل رهبری، مکتب و وحدت از اصولی است که بسیج هم به تبع کلیه انقلاب از اینها پیروی کرده و یکی از اساسی‌ترین علل و رموز پیروزی بسیج در این ستون مستقر است، دوم اینکه تماس مستقیم و هر چه گسترده‌تر کردن پیوند بسیج با روحانیت که نقطه ثقل اتصال مردم هستند، هم‌چنین حفظ حضور مردم در صحنه با توجه به فعال و زنده بودن انگیزه انقلاب در میان مردم با حضور رهبری انقلاب خود یکی دیگر از این رموز موفقیت بوده است.»
انتهای پیام/ 131
بد نبود ولی به درد من نمی خورد....