چرایی رفتار عربستان سعودی در برابر ایران

به گزارش گروه سایر رسانه های دفاع پرس، احمد صدیقی در یادداشتی نوشت:

یکی از سوالاتی که افکار عمومی و رسانه ها را به خود مشغول کرده است، این است که چرا عربستان سعودی در دشمنی خود با ایران مشکلات را به حدی عمیق جلوه می دهد، که احتمال تغییر رفتار در آن کم باشد، به عبارتی علت اصلی رفتار دشمن گرایانه عربستان نسبت به ایران در سالهای اخیر چیست؟ در پاسخ می توان به سه متغیر سطح کلان نظام بین الملل، متغیر سطح ملی یعنی واحد سیاسی و نهایتا متغیر شخصی یعنی رفتارهای محمد بن سلمان اشاره داشت.

اول) متغیر سطح کلان، نظام بین‌الملل

یکی از عوامل اصلی در رفتار عربستان در سال های اخیر نسبت به ایران را می توان در متغیر نظام بین الملل دید. طبق این متغیر بخش عمده ای از رفتارهای عربستان سعودی بر اساس تغییرات و انتظاراتی که نظام بین الملل از این کشور داشته و دارد، صورت بندی می شود. شبکه قدرت بین المللی از عربستان نقش هایی را می خواهد و این کشور نیز بایستی بتواند این نقش ها را به خوبی بازی کند. یکی از این نقش ها نقشی است که برای ارتباط با رژیم صهیونیستی از عربستان خواسته شده است. آمریکا، انگلیس و به طور کلی دنیای غرب در شرایط فعلی از عربستان می خواهد نقش حافظ منافع و امنیت اسرائیل را در منطقه غرب آسیا بازی کند و برای رسیدن به این موضوع عربستان متغیر تسهیل کننده است به عبارت دیگر متغیری است که بایستی بتواند لولای روابط بین کشورهای اسلامی و عربی را با اسرائیل تسهیل و روان کند.

در این بستر اولین فاز این است که عربستان بتواند از «روابط با اسرائیل» قبح زدایی کند. سفر هیات های غیرسیاسی، اقتصادی و فرهنگی به سرزمین های اشغالی و متقابلا پرواز هواپیماهای صهونیستی از حریم هوایی عربستان از جمله شاخص هایی است که می توان از موضوع قبح زدایی یاد کرد. در دومین فاز ، عادی سازی روابط پنهانی مورد توجه قرار گرفته است. روابط دو رژیم در شرایط فعلی در این فاز قرار دارد، به عبارتی آنچه از عربستان در شرایط فعلی خواسته شده است این است که به صورت پنهانی روابط امنیتی و سیاسی با رژیم صهیونیستی داشته باشد. سفرهای متعددی که هیات های عربستانی به رژیم صهونیستی انجام می دهند، درخواست ها برای حضور در کنفرانس های مشترک دوجانبه که یک نمونه آن را می توان در ملاقات بندربن سلمان از مشاوران معروف و شخصیت های برجسته ضدایرانی عربستان و تزیپی لیونی از شخصیت های سیاسی دارای سمت های مختلف در رژیم صهیونیستی مشاهده کرد. از این دست ملاقات های طی ماه ها و روزهای اخیر مواردی وجود داشته که به نظر می رسد، قصد دو طرف را برای آشکارسازی روابط هویدا می کند.

بنابراین در متغیر سطح کلان خواست و اراده کشورهای غربی و به طور خاص ایالات متحده و شبکه قدرت بین المللی از عربستان سعودی مبنی بر تسهیل و روان کردن روابط با رژیم صهونیستی موضوعی است که عامل تعیین کننده و مهم در نوع نگرش خصمانه عربستان نسبت به ایران شده است.

دوم) متغیر سطح ملی، واحد سیاسی

دومین متغیری که می توان از آن یاد کرد، متغیر سطح واحد سیاسی است. در عربستان سعودی طی سالهای اخیر اتفاقاتی افتاده است که شخصیت های سلطنتی را به این نتیجه رسانده که نیازمند دشمن سازی از ایران هستند. این موضوع اگرچه با توجه به متغیر نظام بین الملل صورت گرفته است، اما بدون توجه به نیاز به دشمن سازی از ایران در سلطنت موروثی نیز نیست. تغییرات شتابان در رسیدن به توسعه تجویزی که غرب از عربستان خواستار آن است، توجه به مقولات حقوق بشر، شهروندی، زنان، توسعه های سیاسی و مدنی که غرب از عربستان می خواهد را تبدیل به یک موضوع حیاتی برای این کشور کرده است، به گونه ای که برخی بر آنند که این موضوع برای مقامات فعلی عربستان شبیه به شمشیر دولبه است.

مقامات فعلی عربستان به خوبی از قابلیت ایجاد اصطکاک این تغییرات در جامعه سنتی و روحانیت کلاسیک این کشور با خبر هستند، هم از این رو در یک سناریوی بسیار هدفمند در تلاشند تا با برجسته سازی رقیب منطقه ای خود یعنی ایران به عنوان دشمن درجه یک، به دو هدف اصلی برسند، اولا اتحاد ملی را پیرامون یک موضوع بین المللی ایجاد کنند، دوما دشمن اصلی پیشین یعنی رژیم صهیونیستی را که پیشتر و در جامعه روحانیت سنتی و افکار عمومی دشمن درجه یک عربستان نامگذاری شده بود، به حاشیه برده و ایران را جایگزین آن کنند. این موضوع همچنین دقیقا با دستور کار نهادهای امنیتی مستقر در آمریکا و کشورهای غربی همخوانی داشته است و به واقع عربستان در حال عملیاتی کردن همان سیستم فرمایشی است که نهادهای بین المللی امنیتی از او می خواهند.

بنابراین در متغیر سطح ملی، عربستان در تلاش است تا با دشمن سازی از ایران، پوششی بر نارضایتی های سنتی نسبت به تغییرات سریعی که در ساختار اجتماعی و سیاسی به وجود آورده ایجاد کند و در گام بعد اسرائیل را از دشمن درجه یک به عنوان رقیب و نهایتا به عنوان دوست سعودی جابزند و در مقابل بنا به تجویزات جامعه امنیتی غرب ایران را به عنوان دشمن درجه یک عربستان معرفی کند.

سوم) متغیر سطح فردی

بی شک مهمترین متغیر این خصومت را می توان محمدبن سلمان معرفی کرد. اگرچه نقش متغیر بین المللی و سطح واحد قابل اغفال نیست، اما نمی توان و نباید در تحلیل علل خصومت عربستان نسبت به یاران از روانشناسی سیاسی شخصیت محمد بن سلمان غفلت کرد. بن سلمان 32 ساله، وقتی سه سال پیش یعنی در 29 سالگی خود را به عرصه قدرت عربستان تحمیل کرد، در همان زمان تلاش کرد ایران را دشمن عربستان معرفی کند، در آن زمان برای ایجا داین دشمنی تحرکاتی انجام داد از قبیل فاجعه منا و ... ، آنچه او از این اعمال میخواست دقیقا در مصاحبه ای که با واشنگتن پست داشت و ایران را دشمن عربستان معرفی کرد، متبلور شد. بن سلمان ایران را دشمن می پندارد، چرا که نیازمند این دشمن سازی است.

بن سلمان روابط پیچیده و در هم تنیده ای با شبکه امنیتی کشورهای غربی به خصوص آمریکا دارد. آنچه او عمل می کند قبلا در گزارها و توصیه نامه های نهادهای امنیتی غربی از جمله سرویس های اطلاعاتی کشورهای انگلیس و آمریکا مورد تمرکز قرار گرفته است. این موضوع را باید بر شخصیت ایران ستیز بن سلمان اضافه کرد، او یکی از مهمترین موانع رسیدن به امیال خود در منطقه را ایران می پندارد، بنابراین نگاهی که به ایران دارد، نگاه حذفی است. این نگاه حذفی را می توان در رویکردهای سیاست داخلی او نیز مشاهده کرد، در یک حرکت بسیار غیرحرفه ای تمام رقبای خود را تعدیل می کند، چرا که به تسویه می اندیشد. در خصوص ایران نیز معتقد به حذف است، به هیچ وجه به رقابت استراتژیک نمی اندیشد و در نظام اندیشه ای او صرفا چارچوب حذفی و دشمن سازی تبلور یافته است.

بنابراین در متغیر سطح شخص باید به سراغ موتور محرک سیاست داخلی و خارجی عربستان برای دشمن سازی از ایران یعنی تفکرات محمد بن سلمان رفت. بن سلمان هم به لحاظ شخصیتی بر اساس روانشناسی سیاسی و هم به لحاظ کارکرد دشمن سازی از ایران، ایران را به عنوان مهمترین دشمن عربستان به نمایش می گذارد، موضوعی که سبب شده است تا بسیاری از مخالفان او در مورد رفتار با ایران تحت شدیدترین اقدامات امنیتی بن سلمان قرار گیرند.

پیش بینی آینده روابط بین ایران و عربستان با زمامت محمدبن سلمان امر دشواری نیست، بر اساس این سه سطح از تحلیل، می توان پیش بینی کرد که درصورتی که محمد بن سلمان در قدرت ماندگار باشد، او بر وخامت روابط بین ایران – عربستان می افزاید و باید منتظر اقدامات خصمانه بیشتر او در قبال ایران بود.

منبع: فارس