چرا جنگ تحمیلی با پذیرش قطعنامه 598 پایان یافت
به گزارش گروه حماسه و جهاد دفاع پرس، پرسش از پایان جنگ در واقع به علت آن معطوف نیست؛ زیرا هر جنگی در نهایت به پایان میرسد. این پرسش از ملاحظات دیگری ازجمله نحوه پایان جنگ و مقایسه آن با وضع دیگری که می‌توانست جنگ در بستر آن به پایان برسد متاثر است. این‌گونه استدلال میشود که اگر قرار بود جنگ با راه‌حل سیاسی پایان پذیرد، چرا این اقدام پیش‌ازاین به‌ویژه پس از فتح خرمشهر انجام نشد؟ همچنین تغییر موقعیت نظامی ایران در ماه‌های پایانی جنگ و پذیرش قطعنامه 598 یک سال پس از تصویب آن، این سوال را مطرح کرد که چرا قطعنامه 598 هم‌زمان با تصویب آن در تیرماه 1366 پذیرفته نشد؟
چنان‌که ملاحظه میشود پرسش سوم بر دو مساله متمرکز است؛ نخست، وضعیت نظامی ماه‌های پایانی جنگ و ابهامی که نسبت به آن وجود دارد و دیگری روش پایان بخشیدن به جنگ با راه‌حل سیاسی و پذیرش قطعنامه 598 است. درنتیجه، این پرسش مطرح میشود که تحولات نظامی جنگ چه روندی را طی کرد که ماه‌های پایانی جنگ به تغییر وضعیت نظامی به زیان ایران و به سود عراق منجر شد؟
استراتژی ایران پس از فتح خرمشهر تهاجمی و با هدف دستیابی به یک منطقه با اهمیت برای پایان دادن به جنگ بود. عملیات رمضان در چارچوب همین استراتژی انجام شد ولی به نتیجه نرسید و موقعیت برتر ایران تحت تاثیر تحولات جدید و راهبرد عراق و حامیانش برای مهار پیروزیهای ایران قرار گرفت.
قدرت تهاجمی ایران با در هم کوبیدن نیروی نظامی عراق و استحکامات دفاعی این کشور مهم‌ترین مشکل عراق و حامیانش بود؛ بنابراین، توقف آن در اولویت بود و با این هدف دنبال میشد که ایران با جنگی فرسایشی، در نهایت موافقت خود را با اتمام جنگ اعلام کنند.
افزایش توازن نظامی عراق و سایر حمایت‌هایی که از این کشور میشد، تدریجاً توازن نظامی را به سود عراق تغییر داد. ضمن اینکه استراتژی تهاجمی در مقایسه با استراتژی تدافعی به توازن نظامی بیشتری نیازمند است، عراق درحالی‌که استراتژی تدافعی داشت، از ایران برتر بود و استراتژی دفاع مطلق بر زمین را اتخاذ کرد و سیاست تهاجم در هوا و دریا را دنبال می‌کرد. درعین‌حال، روحیه نیروهای ایران سبب شده بود، عراق با زمین‌گیر شدن مواضع دفاعی، قدرت تهاجمی خود را از دست بدهد. برتری نظامی 2 امتیاز اساسی برای عراق داشت؛ نخست آنکه میزان آسیبپذیری نیروهای عراقی در برابر تهاجمات ایران کم بود و در نهایت برای تعیین سرنوشت یک عملیات برتری عراق مانع از کسب پیروزی قوای نظامی ایران میشد. علاوه بر این، خسارات وارد شده به ارتش عراق، به‌سرعت بازسازی میشد و انسجام اولیه خود را باز مییافت، در حالی که تجدیدقوای نیروهای ایران به زمان نیاز داشت و همین امر در درازمدت به سود عراق تمام شد.
با فتح فاو توازن نظامی به سود ایران تغییر کرد، ولی قدرت تهاجمی عراق در هوا و دریا به افزایش فشار برای خنثیسازی پیروزی ایران منجر شد تا هزینه هر پیروزی بیشتر از دستاوردهای آن باشد. آنچه در فاو حاصل شد اگر بلافاصله پس از فتح خرمشهر به‌دست‌آمده بود قطعاً سرنوشت جنگ تغییر مییافت، ولی تاخیر در دستیابی به این پیروزی و برتری عراق در زمینه‌های مختلف و سایر ملاحظات، مانع از تحول جدی در جنگ شد.
تلاش برای تعیین سرنوشت جنگ با اجرای عملیات کربلای 4 و ادامه آن با اجرای عملیات کربلای 5 تمام توان نظامی ایران را صرف کرد و در نقطه‌ای که قوای نظامی ایران تحلیل رفت توان نظامی عراق افزایش یافت. در سال 1366 استراتژی نظامی ایران در جنوب به بن‌بست رسید و در همین سال گسترش جنگ در خلیج‌فارس به درگیری ایران و آمریکا منجر شد و این تحولات فرصت مناسبی را در اختیار عراق قرار داد تا علاوه بر بازسازی ارتش عراق استراتژی این کشور را از پدافند به آفند تغییر دهد. تحولات نظامی در سال 1367 درواقع متأثر از این رخدادها و تحولات درنتیجه سرمایه‌گذاری عراق در سالهای قبل به‌ویژه سال 1366 و تغییر استراتژی این کشور با کمک مستشاری روسها بود.
ادوارد لوتواک سه وجه از استراتژی‌های خصمانه معمول در جنگها را توضیح می‌دهد. از نظر وی وجه اول که بالاترین حد تأثیر یک استراتژی است، این است که همه اهداف تعیین شده با پیروزی تحقق یابد یا از دشمن کاملاً شکست بخورد. اگر این استراتژی موفق باشد پیروزی به همراه می‌آ‌ورد و اگر دشمن مقابله کند، به‌ناچار از استراتژی‌های دیگر استفاده میشود که وجه دوم استراتژی است. بدین معنا که در چرخه عمل و عکس‌العمل، طرفین، استراتژی و اهداف یکدیگر را خنثی می‌کنند و تداوم این مرحله می‌تواند حالت سوم یعنی ماهیت متناقض استراتژی را به دنبال داشته باشد که در اوج ناباوری نتایج خطرناکی به همراه خواهد داشت. در حالت سوم پیش‌بینی تا اندازه‌ای دشوار است و دامنه جنگ تصاعدی افزایش می‌یابد. با این توضیح به نظر میرسد رخدادهای نظامی در ماه‌های پایان جنگ و نحوه اتمام آن مفهومی قابل درک است، درحالی‌که طی شش سال برتری با ایران بود ناگهان در فاصله کمتر از پنج ماه اوضاع به زیان ایران و به سود عراق تغییر کرد.
پذیرش قطعنامه 598 از سوی ایران اساساً متأثر از تحولات نظامی در ماه‌های پایانی جنگ بود که به نحو غیرمنتظره‌ای موازنه را به زیان ایران و به سود عراق تغییر داد. این موضوع به همان اندازه که در تغییر موضع ایران برای پایان دادن به جنگ تاثیر داشت در مطرح کردن پرسش درباره نحوه پایان جنگ نیز اثر گذاشت.
نظر به اینکه ماهیت سیاست عراق و حامیانش خنثیسازی و مهار تهاجمات ایران و حفظ عراق در برابر تهاجمات ایران بود درنتیجه، به هر نحو از پذیرش برتری ایران و ارائه امتیاز به آن خودداری می‌کردند و همین سیاست تااندازه‌ای در طولانی شدن جنگ موثر بود در حالی‌که امتیاز دادن به ایران و متقاعد ساختن این کشور می‌توانست برای پایان بخشیدن به جنگ کمک کند چنان‌که تصویب قطعنامه 598 واکنش مثبت ایران را به دنبال داشت. ایران قطعنامه را رسماً نپذیرفت ولی رد نکرد و عملاً همکاری با دبیر کل سازمان ملل را آغاز کرد تا علاوه بر چانه‌زنی برای جابه‌جایی بندهای قطعنامه، اجراشدن آن را ممکن سازد. حاصل این همکاری این بود که به‌محض آنکه ایران قطعنامه 598 را پذیرفت امکان اجرای آن فراهم شد و تنها، تردید عراق در پذیرش قطعنامه و حمله مجدد به ایران اجرای آن را به تأخیر انداخت.
توضیحاتی که در چارچوب تحولات نظامی و سیاسی بیان شد به‌صورت مختصر می‌تواند ابعاد پرسش از نحوه جنگ و پذیرش قطعنامه 598 را روش سازد. مسلماً اگر ایران بلافاصله با صدور قطعنامه 598 در سال 1366 به پذیرش آن مبادرت می‌ورزید، باز بدان معنا نبود که پرسشی مطرح نمی‌‌شد، بلکه مجدداً این سؤال مطرح میشد که چرا پیش‌ازاین چنین اقدامی انجام نشد؟ واقعیت‌های سیاسی – نظامی صحنه جنگ امروز بخشی از تاریخ جنگ و انقلاب را در حافظه تاریخی این ملت به ثبت رسانده است، قضاوت نسبت به این حوادث و تصمیمات متنوع و با انتقاد همراه است و این وضعیت احتمالاً تا سالهای آینده همچنان ادامه خواهد داشت. پیچیدگی مسائل جنگ ایران و عراق اساساً متأثر از به هم‌پیوستگی جنگ با انقلاب است. در عین‌حال، این پرسش وجود دارد که آیا راه‌حل‌‌های دیگری وجود داشت که با برگزیدن آن وضعیت تغییر کند و در این صورت آیا دیگر پرسشی به میان نمی‌‌آمد؟ به نظر میرسد بررسی و تبیین آنچه به هر دلیلی انجام‌گرفته است در مقایسه با بررسی راه‌حل‌‌های دیگری که انتخاب نشد و اگر میشد پیامدهای آن مبهم و نامشخص است روش مناسب‌تری است.
انتهای پیام/ 131
