«استراتژی دفاع متحرک» عراق و سال‌های پایانی جنگ

گروه استان‌های دفاع‌پرس- فاطمه پاک‌زاد؛ سال‏‌های 1364 و 1365 از مهم‌ترین مقاطع جنگ ایران و عراق به شمار می‌رود. پس از یک دوره ناکامی، طراحی و اجرای عملیات «والفجر 8» در منطقه راهبردی فاو، موازنه جنگ را به نفع جمهوری اسلامی ایران تغییر داد.

با این حال، فتح فاو با وجود همه ابعاد و جوانب آن نتوانست شرایط و خواسته‏‌های ایران جهت خاتمه جنگ را تأمین کند.

پس از نام‏گذاری سال 1365 به‌عنوان «سال سرنوشت»، عملیات «کربلای4» به ‌منزله یک نبرد تعیین‌کننده، در دستور کار فرماندهان سپاه قرار گرفت، اما از آنجا که در عملیات کربلای 4 نتیجه مطلوب حاصل نشد، پیامدهای ادامه این روند می‌توانست، دستاوردهای پیروزی‏‌های پیشین را در مخاطره قرار دهد.

26 اردیبهشت 65، ارتش عراق توانست در استراتژی دفاع متحرک شهر مهران را به تصرف خود دربیاورد. حرکت جدید دشمن که بعد از بازپس‌گیری منطقه چوارتا از روز 16 اسفند 1364 آغاز شد، تا روز 27 اردیبهشت 65 یعنی اشغال مهران به اوج رسید و با ضربه‌ی سختی که در جریان آزادسازی مهران و ارتفاعات استراتژیک آن منطقه متحمل شد، پایان یافت.

براساس این استراتژی، نیروهای عراقی در سراسر جبهه‌ها، خطوط پدافندی ایران را مورد شناسایی قرار داده و در مناطق آسیب‌بذیر به آنها حمله می‌کردند.

این استراتژی با حمله عراق به منطقه عملیاتی والفجر 9 در چوارتا در 16 اسفند 1364 شروع و در 27 اردیبهشت 1365 و با اشغال مهران به اوج خود رسید و با بازپس‌گیری مهران از سوی ایران کاملا متوقف و شکست خورد.

دشمن افزون بر تحرکات، به دنبال رسیدن به نتایجی مطلوبی بود؛ زمین‌گیر کردن توان تهاجمی یگان‌های خودی، به ویژه جلوگیری از سازمان‌دهی، تجمع و آمادگی نیروها برای انجام عملیات گسترده آینده و در نهایت، جلوگیری از ادامه‌ی جنگ، به دست گرفتن ابتکار عمل در جنگ و تعیین نقطه و نوع نبرد.

کسب زمان برای بازسازی و بالابردن توان رزمی خود. بهره‌برداری تبلیغاتی و برقراری و حفظ موازنه‌ی سیاسی در جنگ. روحیه بخشیدن به ارتش شکست خورده و مردم عراق. جلوگیری از مأیوس شدن دنیا از توانایی ارتش و رژیم بعث عراق. تضعیف جبهه‌ی مهم فاو برای ضربه زدن به این خط در موقعیت مناسب، اما پاسخ ایران به استراتژی دفاع متحرک عراق و خروج نیروی‌های خودی از انفعال با یک سلسله عملیات محدود در غرب و باز کردن جبهه کردستان پیامد استراتژی دفاع متحرک عراق را به سود ایران بود.

عراق با ادامه استراتژی دفاع متحرک عملا به دنبال یک جنگ فرسایشی اما محدود بود، فرماندهان سپاه، برای ناکامی ارتش عراق، تصمیم گرفتند یک عملیات بزرگ آفندی طراحی کنند عملیات‌های کربلای 4 و کربلای 5 در دی ماه 1365 در جبهه جنوب که نتیجه این تلاش شد.

در عملیات کربلای 4 به دلیل لو رفتن عملیات نتیجه مطلوب و دلخواهی حاصل نشد. ولی بعد از این عملیات، عملیات کربلای 5 از محور شلمچه انجام شد که سبب غافلگیری عراق شد. در حقیقت انجام عملیات «کربلای1» موجب توقف و پایان اجرای استراتژی دفاع متحرک عراق شد.

عملیات کربلای5 نقطه عطف بزرگی در تاریخ جنگ تحمیلی محسوب می‌شد. بعد از این عملیات و غافلگیری عراق، صدام به فکر تجهیز و بازسازی کلان ماشین جنگی خود افتاد و در فاصله سال 66 تا 1367، ارتش عراق عملا بطور کامل و خطرناکی بازسازی شد و از ابتدای سال 1367 (آخرین سال جنگ) عراق به استراتژی تهاجمی روی آورد، حمله مجدد به جاده استراتژیک اهواز-خرمشهر و تکرار حوادث روزهای اول جنگ یکی از تلخ‌ترین روزها بود که عراق مناطقی همچون فاو و شلمچه را از ایران بازپس گرفت.

آثار منفی استراتژی دفاع متحرک عراق

تعویق عملیات محدود؛ (زمانی تهاجمات دشمن در قالب استراتژی دفاع متحرک آغاز شد و ادامه یافت که مسؤلان نیروی زمینی سپاه مشغول طرح‌ریزی عملیات در مناطق سکوهای البکر و الامیه، بین اروند و جاده البهار در منطقه والفجر8، شاخ شمیران و سد دربندیخان و ... بودند.

حملات دشمن افزون براینکه فرصت ادامه طرح‌ریزی را از نیروهای خودی سلب کرد، بلکه نیروهایی را هم که به منظور انجام این عملیات‌ها در نظر گرفته شده بود، مشغول کرد).

تأثیر بر عملیات گسترده

با اوج‌گیری تهاجمات دشمن و اشتغال فرماندهی به این مسئله فرصت کمتری برای طرح‌ریزی عملیات گسترده اختصاص یافت. ایجاد اضطراب و انفعال: دشمن با اجرای استراتژی دفاع متحرک توانست، ما را برای چندماه در حالت اضطراب و انفعال قراردهد.

آثار مثبت استراتژی دفاع متحرک عراق

آشکار شدن ضعف توان پدافندی در نزد مسئولان: آشکار شدن ضعف یگان های پدافندی در برابر تهاجمات دشمن، موضوعی که نشانه ای از آشکار شدن ضرورت ایجاد تغییراتی در فرماندهی و مدیریت عالی جنگ در آن مقطع زمانی بود.

پی بردن مسؤولان به ضعف توان نظامی خودی

موفقیت دشمن در شکست خطوط پدافندی و در انفعال قراردادن ما، نخست، پذیرفتن لزوم گسترش سازمان و بالا بردن توان رزمی سپاه. دوم آنکه، اقداماتی را برای برطرف کردن ضعف خطوط پدافندی، ضعف اطلاعاتی و سوم اینکه، لزوم به دست آوردن آمادگی مقابله با دشمن در چند منطقه را به طور هم زمان، یادآور شد.

پی بردن حامیان رژیم عراق به ناتوانی آفندی دشمن در زمین

دفاع متحرک عراق در حالی آغاز شد که دشمن ضربه سختی را در عملیات والفجر 8 متحمل شده بود و خنثی‌سازی آثار شکست سیاسی نظامی این عملیات، از اهداف اصلی این استراتژی شمرده می شد، اما با ضربه سخت دیگری که در عملیات کربلا (فتح مهران) به دشمن وارد شد، موفقیت‌های نخستین، نیز خنثی شد و حامیان رژیم عراق دریافتند که این رژیم در زمین نه توانایی پدافند کاملا مطمئن دارد، نه توانایی آفند.

انتهای پیام/