به گزارش گروه فرهنگ و هنر دفاع‌پرس، نشست نقد و بررسی رمان «پس از بیست سال» نوشته «سلمان کدیور» در ترنجستان سروش برگزار شد.
در این نشست «وحید یامین پور» پژوهشگر و فعال فرهنگی و «سید مجید پورطباطبایی» به عنوان منتقد حضور داشته و اجرای جلسه نیز بر عهده «محمدقائم خانی» بود.
در ابتدای این نشست، به دعوت محمدقائم خانی، سلمان کدیور پشت تریبون حاضر شد و قسمتی از رمان را برای حاضران خواند.
سید مجید پورطباطبایی آغازگر جلسه نقد بود. پورطباطبایی ابتدا خود را در مواجهه با آثار داستانی سخت گیر و جدی خواند و اظهار کرد که اهل تمجید و تعریف نیست.
وی در ادامه نتیجه گیری کلی خود از این رمان را بیان کرد و رمان «پس از بیست سال» را رمانی بسیار خوب خواند.
پورطباطبایی با مقدمه‌ای، سخنان خود در مورد رمان «پس از بیست سال» را آغاز کرد. او اشاره‌ای به فعالیت خود در اوایل سال 1358 داشت که به عنوان کتابدار در یکی از هنرستان های تهران مشغول فعالیت بود و افزود: «متاسفانه آثاری که آن زمان در دسترس کتابخوان‌ها بود، اشاعه دهنده ناهنجاری اخلاقی و اجتماعی بودند یا ترویج دهنده افکار مارکسیستی و من به عنوان کتابدار، مستاصل می‌ماندم که چه کتابی را به عنوان ادبیات داستانی، به یک هنرآموز سال اول یا دوم هنرستان معرفی کنم».
وی در ادامه گفت: «اگر بخواهیم انقلاب اسلامی را خیلی تقلیل دهیم، می‌توانیم اظهار کنیم که از حداقل تاثیرهای انقلاب اسلامی، ظهور و رشد نویسنده‌هایی هستند که بر مدار اسلام و انقلاب اسلامی می‌نویسند و امروز دست ما برای معرفی آثار ادبیات داستانی همچون اثر آقای کدیور، برای نوجوانان و جوانانمان باز است.»
تصویری واقعی از ابوذر
این کارشناس در ادامه سخنانش گفت: «قبلا در مصاحبه ای ابوذر پس از بیست سال را با ابوذر سریال امام علی (ع) مقایسه کرده بودم. شخصیتی که با عنوان «ابوذر» در سریال امام علی (ع) نشان داده شده، آن ابوذری نیست که مدینه را بر علیه معاویه شورانده بود. اما ابوذری که سلمان کدیور در این رمان به ما نشان می‌دهد، به «ابوذر» تاریخی بسیار نزدیک است. این، همان شخصیتی ست که معاویه در اثر اقداماتش، پایه‌های حکومت خود را متزلزل می‌بیند. یکی از نقاط قوت این اثر این است که شخصیتهای شاخص صدر اسلام، خصوصا یاران امام علی (ع) را به خوبی نشان داده و این شخصیت ها، به وجهه تاریخی‌شان نزدیک ترند.»
پورطباطبایی در ادامه به خط سیر رمان اشاره کرد و گفت: «یکی دیگر از نقاط مثبت این رمان در عین مفصل بودن آن، این است که آقای کدیور خط سیر رمان را در طول این اثر، گم نکرده است. شخصیتهای این رمان، به تدریج رشد کرده و به نتیجه رسیده‌اند. حسن این قضیه این است که ما در ضمن اینکه یک رمان می‌خوانیم، تاریخ نمی‌خوانیم.»
پورطباطبایی افزود: یکی از مشکلات نویسندگانی که رمان تاریخی می‌نویسند این است که وقتی می‌خواهند کاملا به تاریخ وفاردار بمانند، دیگر اثر آن‌ها رمان نیست. اگر بخواهند از قوه تخیل خود استفاده کنند، متهم به تحریف در تاریخ می‌شوند اما اتفاقی که در رمان پس از بیست سال افتاده، حتی اگر برخی شخصیتهای این رمان تخیلی باشند، نویسنده به گونه‌ای از آن‌ها استفاده کرده که خواننده با آن ها همراه می‌شود و حس تخیلی بودن آن‌ها به خواننده منتقل نمی‌شود.
این منتقد به ارتباط و نمود عینی برخی از وقایع این رمان با عصر حاضر اشاره کرد و گفت: نمونه‌هایی از آدم های سال چهلم هجری را ما امروزه در زندگی و جامعه خود می‌بینیم. آدم‌هایی که بین دین و دنیا گیر کرده‌اند و به راحتی دین خود را به دنیا می‌فروشند. آدم‌هایی که به حقیقت‌هایی رسیده‌اند اما به دلایلی تردید و مماشات می‌کنند و در بیان حقیقت و ایستادن در مقابل ناحق، جسارت لازم را ندارند. ما نمونه‌هایی از همین افراد را در جامعه و انقلاب خودمان می بینیم.
تاریخ، حکمت و کلام سه وجه مهم رمان «پس از بیست سال»
در این قسمت از نشست، محمدقائم خانی با طرح سوالی از وحید یامین پور، دیگر منتقد جلسه گفت: با توجه به تجربه شما در نوشتن رمانی که با تاریخ نسبت داشت، تحلیل شما از نسبت رمان پس از بیست سال با تاریخ چیست و آیا این نسبت‌های تاریخی می‌تواند با تاریخ معاصر ما ارتباط داشته باشند؟
وحید یامین پور ابتدا بابت نوشتن این رمان به سلمان کدیور تبریک گفت و افزود: این رمان حجیم، این قدرت را دارد که خواننده را پای خواندنش نگه دارد.
وی افزود: اولین نکته‌ای که باید در مورد این کتاب بگویم، این است که این کتاب، صرفا یک رمان تاریخی نیست، و واجد مباحث حکمی در حوزه انسان شناسی ست و این مسئله، برای این رمان ارزش محسوب می‌شود. مسئله دیگر اینکه، این رمان از مباحث کلام اسلامی و کلام شیعی نیز غنی ست. به طور کلی می‌شود گفت که این رمان، سه وجهی ست. رمانی ست در حوزه تاریخ، حکمت و کلام.
یامین پور، «ساده انگاری درباره تحولات تاریخی» را یکی از آسیب‌های معمول رمان‌های تاریخی خواند و گفت: رمان پس از بیست سال، بری از این آسیب است و این رمان توانسته ساده انگاری درباره برخی تحولات تاریخی را برطرف کند و در پیچیدگی‌ها عمیق شود.
یامین پور در ادامه با اشاره به صحبت‌های پورطباطبایی درباره ابوذر و مقایسه شخصیت ابوذر در این رمان و سریال امام علی (ع) گفت: با آن بخش از صحبت‌های آقای پورطباطبایی در این مورد که سریال امام علی (ع) نتوانسته چهره‌ای درست از ابوذر را نشان دهد، موافقم ولی در این رمان هم کاش می‌شد بیشتر به شخصیت ابوذر نزدیک شد. شخصیت اجتماعی، عدالت خواهی، ساده زیستی و زهد ابوذر به خوبی در این رمان به خوبی گفته شده، اما من انتظار داشتم به شخصیت معنوی ابوذر بیشتر پرداخته می شد.
توضیح دقیق دیوان سالاری اموی
یامین پور به مهم‌ترین مزیت‌های رمان پس از بیست سال اشاره کرد و گفت: یکی از مهم‌ترین مزیت‌های این رمان، توضیح دقیق دیوان سالاری اموی ست. بنیان گذاری یک دیوان سالاری خاص اموی، آسیب دراز مدتی ست که در طول تاریخ اسلام بوده است و این دیوان سالاری پس از بنی امیه باقی مانده و بسیاری از آسیب‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در طول تاریخ نشات گرفته از همان دیوان سالاری ست. این رمان، خیلی خوب به این مسئله پرداخته است. رد این دیوان سالاری را می‌شود در شخصیتهای سیاسی گرفت و به شخصیت های معاصر رسید که سیستم‌های سیاسی چگونه خود را پایدار می‌کنند.
وی اظهار داشت: دومین مزیت مهم این رمان از منظر من، مومنین متوسط و مومنین قدرتمند است. در این کتاب به وضوح می‌بینیم که مومنین ضعیف، به طور کامل جذب سیستم طاغوت می‌شوند و مومنین متوسط، توانایی حل مسئله را ندارند و خودشان را از معرکه بیرون می‌کشند. رد این مسائل را در تاریخ معاصر هم می‌شود گرفت. سومین مزیت مهم این رمان، دقت در ریشه‌های اخلاقی گرایش‌های سیاسی ست. این همان بحث حکمی در حوزه انسان شناسی ست و ارزش روانکاوانه دارد. این مسئله، نشان می‌دهد که چطور یک حسادت و کینه کهنه، سال‌ها بعد در دوراهی حساس، تبدیل به یک تصمیم تاریخی می‌شود و فرد، یا به سمت امیرالمومنین علی (ع) می‌رود یا سمت معاویه. در چند جای کتاب، به خوبی نشان داده می‌شود که چطور یک ضعف اخلاقی، آدم‌های بزرگ را زمین گیر می‌کند و نمی‌توانند تصمیم درست را بگیرند.
وی گفت: یکی دیگر از مزیت‌های رمان، این است که نویسنده در چند جای کتاب به خوبی نشان داده که چطور یک واقعه تاریخی در دوره خودش وارونه می شود که قتل عثمان، گردن امیرالمومنین علی (ع) می افتد و به همان بهانه شام، علیه امیرالمومنین بسیج می‌شود. یکی از مسائل مهم این کتاب، پرداختن به بحث تحریف تاریخ و جنگ روانی معاویه و عمروعاص بر علیه امیرالمومنین علی (ع) است. این رمان، به خوبی از عهده پرداختن به این مسئله برآمده است.
دوگانه عدالت و امنیت، دوگانه حق و مصحلت
یامین در پایان سخنان خویش، به مسئله دوگانه عدالت و امنیت در این رمان پرداخت. او افزود: کسانی هستند که با دغدغه ارزش‌ها، به خصوص ارزش عدالت، محکوم می‌شوند به برهم زدن امنیت. و تفکیک این دو، مرزهای مشخصی ندارد. شما وقتی حکومت و سیستم را با دغدغه عدالت نقد می‌کنید، به برهم زدن امنیت و تشویش اذهان محکوم می‌شوید. این مسئله، مسئله امروز ما نیز هست.
وی افزود: مسئله دیگر دوگانه حق و مصلحت است که باز مسئله امروز ما نیز است. این دوگانه هم در این کتاب مطرح شده است. برای مثال، اشعث. اشعثی که تکلیفش در تاریخ مشخص است و به هیچ وجه در کنار امیرالمومنین علی (ع) قرار نمی‌گیرد. در برهه ای، مجبورید برکنارش کنید و در برهه‌ای مجبورید منصوبش کنید. به نظرم، این رمان، این مسئله را روشن تر کرده است.
در پایان این نشست، پورطباطبایی سخنان خود در مورد این رمان را جمع بندی کرد. به اعتقاد پورطباطبایی، مسئله دیوان سالاری معاویه، برخوردهای معاویه با مسائل مختلف، پرداختن به مسئله «سلیم» و انتخاب وی به عنوان فرمانده در جنگ رومیان، حدودا تعداد 350 صفحه را به خود اختصاص داده و می توانست با اجمال بیشتری مطرح شود.
در پایان، پورطباطبایی به سلمان کدیور توصیه کرد تا در اثر بعدی ده سال امامت امام حسن مجتبی (ع) و شهادت ایشان و همچنین ده سال تحمل حکومت معاویه توسط امام حسین (ع) و تحمل نکردن حکومت یزید توسط ایشان را موضوع بعدی رمان دینی خود قرار دهد.
انتهای پیام/ 121
