گروه فرهنگ و هنر دفاع‌پرس‌ـ رسول حسنی؛ تولید کالاهای فرهنگی مرتبط با دفاع مقدس بخصوص در مدیوم فیلم و نمایش انتقادات فراوانی به همراه داشته است؛ از فیلم سینمایی «چ» ساخته «ابراهیم حاتمی‌کیا» تا نمایش «تکه‌های سنگین سرب» به کارگردانی «ایوب آقاخانی» و ده‌ها آثار تولید شده دیگر سازنده را در مظان اتهام قرار داده و او را به دلیل تحریف دفاع مقدس محکوم کرده‌اند. وقتی این مساله به دفعات تکرار شود، مسلّماً هنرمند را دچار ترید، خستگی و مأیوس از ادامه کار می‌کند.
هنر نمایش اقتضائات ذاتی خود را دارد و هنرمند برای نمایشی شدن موضوع مورد نظرش ناچار است در آن دخل و تصرف کند. این دخل و تصرف ابدا به معنای تحریف و دروغ و قلب موضوع نیست. اگر قرار باشد عین واقعه -در تاریخ دفاع مقدس- روی صحنه بیاید، جذابیتی نخواهد داشت. مخاطب به سالن تئاتر آمده است تا نمایش ببیند، نه نقل نعل به نعل یک اتفاق تاریخی را. مخاطب باید قهرمانان دفاع مقدس را به روایت کارگردان ببیند، هرچند که هزاران بار اصل واقعه را خوانده باشد.
جالب این که اغلب انتقاداتی که به این‌گونه آثار می‌شود، از جانب فعالان فرهنگی صورت می‌گیرد و نه منتقدان و مردم. طبق یک قرارداد از پیش تعیین شده -که ریشه‌ای کهن دارد - مخاطب با این پیش‌فرض به تماشای تئاتر می‌نشیند که روایتی را از موضوع مورد علاقه‌اش تجربه کند و منتقد با این پیش‌فرض آن نمایش را می‌بیند تا آن روایت را نقد کند. به همین دلیل است که بی‌نهایت روایت از شاهنامه فردوسی وجود دارد که ممکن است با هم متفاوت باشند. متأسفانه عمده ضربه‌ای که تئاتر دفاع مقدس خورده از جانب همان مدعیان فرهنگ است که با نقدهای غیر کارشناسی خود و اعمال ممیزی و سانسور، تیشه به ریشه تئاتر دفاع مقدس زده‌اند.
برای برون‌رفت از این حالت تهدیدکننده، «تئاتر مستند» می‌تواند مثل نوش‌دارویی تئاتر دفاع مقدس را احیا کند. این شیوه اجرا به دلیل فکت‌هایی که ارائه می‌دهد و همچنین ارجاعات صریح تاریخی خود که همگی قابل استناد هستند، راه هر نوع نقد مغرضانه را می‌بندد. در این شیوه نمایشی، قهرمان دفاع مقدس همان چیزی است که در اسناد و منابع تاریخی بوده است. هیچ شخصیت غیر واقعی در آن نمی‌بینیم و حتی سیر وقایع، منطبق بر اصل تاریخی آن است. عمده ویژگی «تئاتر مستند» استفاده از امکانات نمایشی مثل نور و صحنه و موسیقی و... است تا آن را برای مخاطب جذاب کند.
«تئاتر مستند» به دلیل ارتباط بی‌واسطه‌تر با مخاطب و بازنمایی واقعیت و نمایش مستندگونه شخصیت‌های تاریخی، تأثیر عمیق‌تر و آنی‌تر نسبت سایر گونه‌های نمایشی دارد. این نوع از نمایش چون به آثار متعددی استناد می‌کند، علاوه بر اینکه در خطر تحریف دفاع مقدس نمی‌افتد، بلکه راه هرگونه نقد مغرضانه و ممیزی و سانسور سلیقه‌ای را می‌بندد. در این نوع نمایش، هنرمند و مخاطب در فضایی ایمن یک اجرای زنده و پویا را تجربه می‌کند. متأسفانه تئاتر مستند» در ایران پیشینه‌ای طولانی ندارد و هنوز شیوه نوپایی محسوب می‌شود؛ به همین دلیل شاهد مثال فراوانی وجود ندارد تا بتوان مصداقی در باره ویژگی‌های تجربه شده آن صحبت کرد.
با این حال باید توجه داشت که ما در چه شرایطی به سر می‌بریم. عدم تمایل هنرمندان حرفه‌ای به مقوله دفاع مقدس و برداشت‌های ناصواب و بعضاً ضد ارزشی به دفاع مقدس کافی است تا به ابزار کارآمدی چون تئاتر مستند توجه ویژه داشته باشیم و روی آن سرمایه گذاری کنیم. حمایت از تئاتر مستند دفاع مقدس می‌تواند ترجمان تاریخ شفاهی جنگ تحمیلی روی صحنه نمایش باشد. وقتی سرانه مطالعه کتاب در ایران تا حدی پایین است که تیراژ کتاب به زیر 500 نسخه رسیده است و از طرفی رغبت چندانی از سوی عامه مردم به این کتاب‌ها دیده نمی‌شود، قطعاً تئاتر مستند فرصت و محمل مناسبی است برای انتقال ارزش‌های مستتر در تاریخ شفاهی دفاع مقدس.
امید می‌رود هنرمندان متعهد عرصه نمایش، تئاتر مستند را تجربه کرده و در جهت ارتقای آن بکوشند. از طرفی مسئولان فرهنگی ذی‌ربط نیز شرایط و تسهیلات لازم را در اختیار هنرمندان علاقه‌مند قرار دهند تا تئاتر مستند وارد زندگی مردم مشتاق به هنر نمایش شود.
انتهای پیام/ 161
