گروه فرهنگ و هنر دفاع‌پرس ـ رسول حسنی؛ سینمای دفاع مقدس را باید اصیل‌ترین سینمای ایران دانست که اصالت خود در بعد فرم و محتوا را از جایی نگرفته و کاملا بر شالوده مفاهیم انقلابی بنیان گذاشته شده است. هر چند این سینما آثار متنوع و پرشماری تولید کرده که آثار ضعیفی را هم می‌توان در میان آن مثال زد، اما نمی‌توان کتمان کرد اغلب آثار پرفروش و پر مخاطب در همه این سال‌ها آثار دفاع مقدسی بوده است. «عقاب‌ها» ساخته «ساموئل خاچکیان» یکی از فیلم‌های دفاع مقدسی است که هنوز رکورددار پرفروش‌ترین و پرمخاطب‌ترین فیلم‌های دفاع مقدسی است.
رهبر معظم انقلاب اسلامی که همواره آثار فرهنگی و هنری را دنبال می‌کنند و بر توسعه فرهنگی و تولید محتوا تاکید دارند، بارها بر اهمیت ابزار سینما برای حفظ ارزش‌های دفاع مقدس تاکید دارند. ایشان بارها در جمع اصحاب فرهنگ و هنر مطالباتی در خصوص ساخت فیلم و سریال با موضوع و مضمون دفاع مقدس مطرح کرده‌اند که هر کدام از آنها می‌تواند سوژه و موضوع ده‌ها فیلم قرار بگیرد.
مطالعه این مطالبات در ایام دفاع مقدس می‌تواند تذکری باشد برای همه هنرمندانی که در این مسیر حرکت می‌کنند.
از فرم تا محتوا
«یکى از عواملى که هنر و ادبیات را در هر کشورى به شکوفایى مى‌رساند، حوادث سخت، از جمله جنگ است. زیباترین رمانها، بهترین فیلم‌ها و شاید بلندترین شعرها، در جنگ‌ها و به مناسبت جنگ‌ها نوشته شده، به تصویر کشیده شده، سروده شده و به وجود آمده است. در جنگ ما هم همین‌طور بود.»[1]
«نگذارید آن روح جهادى‌اى که در دوران جنگ تحمیلى بر صدا و سیما حاکم بود، از بین برود. آن روحیه، چیز بسیار مثبتى است. البته نمى‌گویم که مارش جنگ بزنید. اما جنگ هشت‌ساله که فقط همان هشت سال نبود؛ جنگ هشت‌ساله، یک تاریخ است.
شما به ادبیات فرانسه نگاه کنید؛ مطمئنا بخشى از این ادبیات، مصروف به قهرمانی‌هاى دوران جنگ است. چهار سال جنگ بوده، که فرانسوی‌ها دو، سه سال آن را دچار فشار بودند و شکست خوردند؛ اما انواع مختلف قهرمانی‌ها را، هم در میدان جنگ، هم در مبارزات مردمى داخل پاریس، هم در روابط انسانى و نظایر آن، نشان دادند.
شما ببینید که این‌ها در رمان‌هاى فرانسوى چقدر تکرار مى‌شود. اصلا در بهترین رمانها و در عالى ترین اثرها، نشانه‌ى آن روزها باقى مى‌ماند. شما ببینید درباره‌ى انقلاب روسیه، چقدر کتاب نوشته شده و چه حجمى از تفاخر وجود دارد و براى دیگران باقى گذاشته‌اند. این‌ها چیزهایى نیست که تمام بشود؛ این‌ها باید باقى بماند.»[2]
«امروز ما مى‌بینیم وقتى‌که راجع به دفاع مقدس و جنگ هشت‌ساله و این عظمت مطلقى که ملت ایران آفرید، صحبت مى‌شود که مهم‌ترین موضوع هنرى است و یک هنرمند در باره این‌گونه شکوه‌هاى ملى، خوب مى‌تواند میدان‌دارى کند بعضى از آثار در گوشه و کنار پیدا مى‌شود که نه فقط عظمت را نمى‌بینند؛ مى‌گردند یک نقطه ضعفى پیدا مى‌کنند و آن را مورد مداقه قرار مى‌دهند! هدف از این کارها چیست؟ چرا باید ما این فرآورده عظیم ملت ایران را ندیده بگیریم؟! این خدمت به ملت ایران است که در تهاجمى که به مرزهاى او، به شخصیت او، به عزت او، به تاریخ او، به هویت ملى او شده است این‌گونه مردانه ایستاده و این‌طور شجاعانه دفاع کرده ما بیاییم آن را زیر سؤال ببریم؛ آن هم با زبان هنر؟! این کارها را مى‌کنند. این‌ها به نظر من تصادفى هم نیست؛ نه. به نظر من غیر عادى مى‌آید. البته تقصیر از مسئولان و سردمداران مسائل هنرى و فرهنگى کشور است؛ آنها هم باید سازماندهى کنند؛ باید کار کنند.»[3]
«ما در این ماجراى هشت ساله، یک پیروزى مطلق به دست آوردیم. قضیه این بود که دشمنى به ما حمله کرده بود و مى‌خواست بخشى از خاک ما را بگیرد؛ همه دنیا هم به او کمک کردند؛ ما هم مردانه ایستادیم؛ ناکام شد و برگشت. پیروزى از این بالاتر؟ این پیروزى را با همین ابعاد، با همه خصوصیاتى که در آن وجود دارد، ما باید روایت کنیم. این کار اصحاب فرهنگ و هنر است.»[4]
«من مى‌خواهم این را از جامعه فرهنگى و هنرى کشور مطالبه کنم که از این هزاران هزار حادثه، لااقل یک فهرست تهیه کنند. بنشینند فکر کنند و در حوادث جنگ، دقت نظر هنرمندانه به خرج دهند؛ یک فهرست از این حوادث به وجود آورند؛ بعد این را بگذارند در قبال کارهاى هنرى‌اى که تا امروز درباره جنگ شده است ببینند چقدر از این فهرست را ما پر کرده‌ایم. من اعتقادم این است که اگر این کار صورت گیرد، خواهیم فهمید که ما یک هزارم آنچه را که درباره این جنگ مى‌باید تبیین کرد، هنوز بیان نکرده‌ایم!
من غالب آثار هنرى جنگ را یا دیدم یا شنیدم؛ قطعا آثار با ارزشى در بین این‌ها وجود دارد؛ لیکن همه این‌ها در مقابل آن گنجینه عظیمى که در این دفاع هشت ساله به وسیله ملت ایران به وجود آمد، چیز کمى است.
همه جنگ، داخل جبهه‌ها نیست. بسیارى از مسائل جنگ، داخل خانه‌هاست؛ در راه‌هاست؛ داخل دل‌هاست؛ در مجموعه‌هاى تصمیم‌گیرى است؛ در مجامع بین‌المللى است. ببینید؛ ما در دوره جنگ، از طرف مجامعى که ادعا مى‌کردند در مسائل جهانى بی‌طرفند، در مقابل یک اعمال غرض واضحى قرار گرفتیم. ادعاهاى بسیار بزرگى هم مى‌کردند. کسانى که امروز شما مى‌بینید درباره سلاح‌هاى کشتار جمعى داد سخن مى‌دهند، به رژیم و ارتش عراق سلاح شیمیایى دادند؛ دو قطب بزرگ دنیاى آن روز ـ یعنى آمریکا و شوروى سابق ـ مشترکاً به کمک عراق آمدند. این‌ها کجا و در کدام یک از آثار هنرى ما تبیین شده است؟»[5]
«توقع انقلاب از هنر و هنرمند، مبتنى بر نگاه زیباشناختى در زمینه هنر است، که توقع زیادى هم نیست. ملتى در یک دفاع هشت ساله با همه وجود به میدان آمد. جوانان به جبهه رفتند و از فداکارى در راه ارزشى که براى آنها وجود داشت، استقبال کردند. مادران و پدران و همسران و فرزندان و کسانى که پشت جبهه تلاش مى‌کردند نیز طور دیگرى حماسه آفریدند. شما خاطرات هشت سال دفاع مقدس را مرور کنید، ببینید براى یک نگاه هنرمندانه چیزى از این زیباتر پیدا مى‌کنید؟ شما در عالی‌ترین آثار دراماتیک دنیا، آن‌جایى که به فداکارى یک انسان برخورد مى‌کنید، او را تحسین و ستایش مى‌کنید. وقتى فیلمی زندگى سرباز فداکار فلان کشور را براى شما به تصویر مى‌کشد، در دل و باطن وجدان خودتان نمى‌توانید کار او را تحسین نکنید. هزاران حادثه به مراتب با ارزش‌تر و بزرگ‌تر از آنچه که در این اثر هنرى نشان داده شده، در دوران هشت سال دفاع مقدس و در خود انقلاب، در خانه شما اتفاق افتاد. آیا این زیبایى نیست؟ هنر مى‌تواند از کنار این قضیه بى‌تفاوت بگذرد؟ توقع انقلاب این است و توقع زیاده‌خواهانه‌اى نیست. مى‌گویند چرا زیبایى دیده نمى‌شود! کسى که به این مقوله بى‌اعتناست، نمى‌خواهد این زیبایى را ببیند؟»[6]
«راه پیروزی در این جنگ [رسانه‌ای] این است که مجموعه و فهرستی از پیام‌های درست و از نکات و حقایق واقعی را که مبتنی بر آرمان‌های ماست، به ذهن مردم منتقل کنیم.
اولا بایستی فهرست این پیام‌ها را شناخت. نخست ببینیم که ما چه چیز را باید به ذهن مردم منتقل کنیم تا مردم قدرت پیدا کنند در مقابل زیاده‌خواهی، اقتدارطلبی و تهاجم‌های گوناگون دشمن از خود دفاع کنند. و دستگاه‌های مسؤول کشور بتوانند به نیروی مردم اعتماد و تکیه کنند و نقش تاریخی خود را ایفا نمایند. پس، اول باید این پیام‌ها را شناخت؛ بعد باید تولید شود. تولید کلام و تصویر و فضا و محیطی که بشود آن پیام را القا کرد، یکی از مهم‌ترین کارهایی است که امروز هنر تبلیغ و پیام‌رسانی به آن متکی است.
اگر در تولید، پای‌مان بلنگد یا بلغزد، اشتباه یا کوتاهی بکنیم، حتما ضربه می‌خوریم. بعد از آن‌که این پیام‌ها تولید شد، باید آنها را مدیریت کرد؛ چون هنگامی یک مجموعه کالای مطلوب به نتیجه و به سرمنزل حقیقی و صحیح خود خواهد رسید که مدیریت شده باشد؛ این پیام در کجا باید داده شود، به چه اندازه باید داده شود، بهنگام باشد، با زبان مناسب باشد و تلفیق این‌ها در قالب‌های گوناگون قابل قبول باشد.»[7]
«شما سینماگران جنگ، پشت صحنه جنگ را چقدر تصویر کردید؟ چه شد که این جنگ شروع شد؟ چطور شد که صدام حسین به خودش جرأت داد که به قصد تسلط بر ایران، به آن حمله کند؟ قصد او این بود که خوزستان و یکى، دو استان دور و بر را بگیرد و به عنوان یک همسایه مقتدر بر حکومت مرکزى ایران مسلط بشود. اگر این دفاع جانانه نبود و اگر آن تسلط بر خوزستان انجام مى‌گرفت، مگر ممکن بود یک حکومت مرکزى اینجا سر کار باشد و به آن کسى که بخشى از کشور را قدرتمندانه تصرف کرده، باج ندهد؟! خوب، چه شد که این را وادار کردند که این حمله را انجام بدهد و او حمله کرد؟ و چگونه به او کمک کردند؟ و کدام کارخانه‌ها به او سلاح شیمیایى فروختند؟ آن‌هایى که آن سنگرهاى هشت‌ضلعى و پنج‌ضلعى را درست کردند، چه کسانى بودند؟ کدام کشورها آن هواپیماها را به او دادند؟ شما به این‌ها نپرداختید. اصلا شخصیت صدام کیست؟ این‌ها براى قصه‌نویسى جا دارد.»[8]
«خوب کدام معنا شیواتر و عمیق‌تر از احساس فداکارى و ایثار و گذشت یک جوان هجده، نوزده ساله، که از خانواده‌ى مرفهى بلند مى‌شود مى‌آید اهواز، نه دچار عقده است و نه دچار کمبود؛ مى‌آید در میدان جنگ، آن‌چنان فداکارانه حرکت مى‌کند که انسان مبهوت مى‌ماند. خوب، این‌ها زیبایى است، این‌ها را توصیف کنید، این‌ها را استخراج کنید.»[9]
«شما به عنوان یک هنرمند، دنبال زیبایی‌های عالم وجود مى‌گردید تا آنها را بشناسید و و نشان بدهید؛ کار هنرمند این است؛ یعنى زیبایی‌ها، را با سلاح هنر و نگاه هنرمندانه، ارائه کنید. چند سالى است که کتاب‌هایى درباره‌ى سرداران و فرماندهان جنگ باب شده و مى‌نویسند. با اینکه بعضى از این‌ها را من خودم از نزدیک مى‌شناختم و آنچه را هم که نوشته، روایت‌هاى صادقانه و بسیار تکان‌دهنده است. من مى‌ترسم این کتاب‌ها اصلا دست شماها نرسد. این زیبایی‌هایى که آدم در زندگى ـ بزرگان جنگ هشت ساله ـ مى‌تواند پیدا کند و نظیرش را شما کجا مى‌توانید پیدا کنید؟»[10]
«آنچه که در دوران هشت سال دفاع مقدس از بروز خصلت‌هاى والا و پسندیده انسانى، از شجاعت، ایثار، اخلاص، صدق و صفا و بروز تدبیرها اتفاق افتاد، شما امروز آنها را با کار هنرى خودتان بازآفرینى مى‌کنید. همان تأثیراتى را که آن حادثه مى‌توانست در یک نسل، در یک جامعه باقى بگذارد، شما با فیلم خودتان که بازآفرینى آن حادثه است، در مخاطب خودتان ایجاد مى‌کنید. خود این کار، که روایت آن جهاد مقدس است، جهاد است؛ زیرا سعى بر این بوده که آن مفاهیم والا به دست فراموشى سپرده بشود؛ براى این تلاش شده، کار شده. آن عزت، اعتماد به نفس، احساس اقتدارى که از سوی رزمندگان احساس شد و توانست آن حادثه شگفت‌انگیز پیروزى در دفاع مقدس را رقم بزند، یکى از بزرگترین نیازهاست. این‌ها را بایستى نگه داریم.»[11]
«اینکه تصور بشود هنر دفاع مقدس در جامعه‌ى ما مخاطب ندارد، خطاى بزرگى است، تحقیقا پرمشترى‌ترین آثار هنرى بعد از انقلاب در زمینه‌هاى مختلف، آثار مربوط به دفاع مقدس است. پرفروش‌ترین فیلم‌ها فیلم‌هایى است که مربوط به دفاع مقدس است. البته بعضى از کارها هست، مشترى پیدا نمى‌کند؛ این اشکال در مضمون و محتوا نیست، اشکال در ساخت است که طالب پیدا نمى‌کند. در این زمینه هرچه بتوان سرمایه‌گذارى کرد، جا دارد. این کار افراد پا به‌رکاب و آماده و مسئولیت‌شناس لازم دارد.»[12]
«در طول [سال‌هایی] که از بازگشت آزادگان می‌گذرد، کم‌کاری صورت گرفته. ما باید فیلم‌های هنری برجسته‌ای از وضع آزادگان‌مان در اردوگاه‌ها و زندان‌ها داشته باشیم. شما ببینید غربی‌ها چقدر راجع به اسارایی که در جنگ جهانی اول یا دوم فیلم تهیه کردند؛ در حالی که آنچه در آن فیلم‌ها وجود دارد، نشان‌دهنده‌ی روحیات مادی آن اسیرانی است که گرفتار شده بودند.
فیلم‌های خوبی باید ساخته شود، یک دنیا حرف در این‌ها هست. این‌ها ذخائر و سرمایه‌های ماست؛ همین سرمایه‌هاست که اسلام را نگه داشت، شیعه را نگه داشت، جمهوری اسلامی را به قدرت و عزت رساند، ملت ایران را در دنیا سرافراز کرد.»[13]
زیرنویس
[1] بیانات در جمع دانشجویان دانشگاه تهران/ 1377/02/22
[2] بیانات در دیدار اعضای شورای سیاست‌گذاری صدا و سیما/ 1369/12/14
[3] بیانات در دیدار جمعی از مدیران و فعالان فرهنگی دفاع مقدس/ 1379/07/06
[4] بیانات در دیدار جمعی از مدیران و فعالان فرهنگی دفاع مقدس/ 1379/07/06
[5] بیانات در دیدار جمعی از مدیران و فعالان فرهنگی دفاع مقدس/ 1379/07/06
[6] بیانات در دیدار جمعی از اصحاب فرهنگ و هنر/ 1380/05/01
[7] بیانات در دیدار مسئولان سازمان صدا و سیما/ 1381/11/15
[8] بیانات در دیدار جمعی از کارگردانان سینما و تلویزیون/ 1385/03/23
[9] بیانات در دیدار جمعی از کارگردانان سینما و تلویزیون/ 1385/03/23
[10] بیانات در دیدار جمعی از کارگردانان سینما و تلویزیون/ 1385/03/23
[11] بیانات در دیدار فعالان عرصه هنر دفاع مقدس/ 1388/06/24
[12] بیانات در دیدار فعالان عرصه هنر دفاع مقدس/ 1388/06/24
[13] بیانات در دیدار جمعی از آزادگان/ 1391/05/25
