به گزارش سرویس فرهنگی خبرگزاری دفاع مقدس در ابتدای برنامه، سید امیر جاوید به بهانهی بررسی فیلم «بیگانه»، مسئلهی اقتباس در سینما را مورد توجه قرار داد و با پرسش از چیستی سینمای اقتباسی، گفتوگو را آغاز نمود.
اسماعیلدوست، اولین کارشناسی بود که با تعریف آن، وارد بحث شد: «اقتباس، وامگیری از ادبیات در شکل سینما است و به همین سبب سینما در بسیاری از کشورها، با پشتوانهی ادبی آن کشور شکل گرفته است؛ در حالی که در ایران، عدم ارتباط سینما و ادبیات، یکی از اصلیترین معضلات سینماست.»
وی با ابراز رضایت از کارنامه پراقتباس بهرام توکلی در قیاس با اکثریت بدنهی سینماگران، خاطرنشان کرد که فیلم بیگانه نیز اقتباسی از نمایشنامهی «اتوبوسی به نام هوس» است.
گلصورت نیز در تشریح اقتباس در سینما افزود: «اقتباسهای سینمایی عمدتا به دو گونهی برداشت آزاد و وفادارانه، صورت میپذیرند اما مشهور آن است که وقتی موضوع اقتباس پیش کشیده میشود، وجه امانتداری نسبت به متن ادبی مبدأ، بیشتر به ذهن متبادر میگردد.»
وی همچنین یادآور شد که فیلم بیگانه را تقریبا میتوان نوعی اقتباس با برداشت آزاد دانست.
برداشت آزاد از "اتوبوسی به نام هوس" مغایر با فرهنگ بومی ماست
سپس مجری-کارشناس برنامه، با ارائهی مقدمهای، رابطهی میان اقتباس و فرهنگ در ادبیات و سینما را به بحث گذاشت: «وقتی که سینماگران برای اقتباس به سراغ آثار ادبی داخلی میروند، تبعا قرابت فرهنگی میان فیلمهای تولیدشده با این پشتوانه با فرهنگ بومی و ملی بیشتر است. این درحالی است که اقتباس از آثار خارجی، ناگزیر، نوعی تداخل فرهنگی را موجب میگردد که لزوما خوب یا بد نیست بلکه عمدتا به این بازمیگردد که فیلمساز با چه نگاهی، به اقتباس از آثار ادبی بیگانه پرداختهاست و این انتخاب و پرداخت آگاهانه، میتواند این تداخل را به تبادل فرهنگی مبدل سازد. حال آیا میتوان اقتباس را جریان مؤثری در فرهنگ سینما دانست؟»
اسماعیلدوست با تایید این مطلب گفت: «برخلاف فیلم قبلی همین کارگردان، این جا بدون من که اثر اقتباسی ایرانی شدهای از همین نمایشنامهنویس بود، بیگانه کاملا فضاسازی غریبهای دارد و بلانش، استلا و استنلی مابه ازاء ایرانی و منطبق با فرهنگ دینی و ملی ما ندارند. این، یکی از مشکلات اساسی است که به نظر میرسد دست فیلمساز را برای بومیسازی شخصیتها کاملا بسته است. این انطباق با فرهنگ بومی، به لحاظ باورپذیری و مطابقت شخصیت با مابه ازاء بیرونی بسیار مهم و تعیینکننده است چرا که در واقع، این عامل است که قابلیت پذیرش تصویر اقتباسی از آن آثار را به فیلم میدهد. به همین خاطر میتوان گفت که ظرفیت ایجاد تقارب در اثر مبدأ یعنی اتوبوسی به نام هوس، آن قدر محدود و به دور از فرهنگ ما بوده که عملا حتی با برداشت آزاد نیز بومیسازی اتفاق نیفتاده است.»
در ادامه گلصورت با اظهار عقیده خود در خصوص گفته های دیگر مهمان برنامه، نیت ابتدایی کارگردان در ایرانی کردن اثر را مورد پرسش قرار داد و گفت: «باید دید که آیا اصلا فیلمساز چنین قصدی داشته است یا نه؟ برخی علاقمند به ساخت آثاری بیزمان و بیمکان هستند و لزومی نمیبینند که منبع اقتباس را ایرانی کنند. تنها در حالتی که چنین قصدی در میان بوده باشد میتوانیم به بررسی موفقیت یا عدم موفقیت کارگردان در میزان بومیسازی بپردازیم و درغیر این صورت چنین چیزی، محلی از اعراب ندارد. طبیعتا برداشت امروزی از آثار کلاسیک است که آنها را برای مخاطب امروزی جذاب میکند که هم هوشمندی در انتخاب و هم دقت در نوع پرداخت اثر اقتباسی، این جذابیت را فراهم خواهد کرد.»
پس از طرح بحث اقتباس در سینما و در ورود به بخش نقد فیلم بیگانه، جاوید، شنوندگان برنامه را از امتناع بهرام توکلی کارگردان فیلم، از حضور در ارتباط تلفنی سینمامعیار آگاه ساخت و گفت: «شکستهای یتیم و پیروزیهای پرمدعی، فرهنگ خطرناکی است که شاید تدریجا دارد از فوتبال به سینما سرایت میکند. کسانی که فیلمهایشان را در پیشگاه مردم به نمایش میگذارند، باید حاضر باشند که در پیشگاه مردم هم دربارهی فیلمشان صحبت کنند؛ اگر شکستی هست آن را بپذیرند و یا از اثر خود دفاع کنند.»
هدف توکلی از ساخت بیگانه رسیدن به نوعی پوچ گرایی است
در ادامه این بحث آریان گلصورت به نقد فیلم پرداخت: «برخی معتقدند که نباید این فیلم را با اقتباس الیا کازان، مقایسه کرد در صورتی که این هم یکی از راههای ورود به جهان فیلم است و فیلم جاسمین غمگین وودی آلن هم که برداشت آزاد دیگری از همین اثر بود و پارسال در اسکار به نمایش درآمد، توسط منتقدین با همان نسخهی کازان قیاس شده بود. در کل مقایسه میتواند راه خوبی برای تحلیل نسخههای سینمایی یک اثر ادبی باشد.»
این منتقد سینما ضمن بیان این مطلب، حذف نقاط پرکشش و موقعیتهای دراماتیک حساس نمایشنامه در اثر توکلی را موجب شگفتی دانست و گفت: «این مسئله نشان میدهد که هدف توکلی از ساخت این فیلم، رسیدن به نوعی پوچگرایی است.»
اسماعیلدوست اما، مبنا قراردادن یک نسخه سینمایی از یک اثر ادبی و قیاس نسخ دیگر با آن را اشتباه متداول و گمراهکنندهی فضای نقد دانست و متذکر شد که برای تشخیص درست باید برای هر نسخهی سینمایی به سراغ اثر مبدأ و اصلی رفت.
در بیگانه خبری از امضای بهرام توکلی نیست
پس از آن با مقدمهی اسماعیلدوست، سینمای بهرام توکلی و مؤلفههای شخصی وی مورد بررسی قرار گرفت؛ وی گفت: «سینمای توکلی اگرچه وامدار فیلمسازان قابل اشارهای است اما به امضای کمرنگی از سبک شخصی خودش نزدیک شده است. یکی از ویژگیهای سبکی او، دراماتیزه کردن شخصیتها با استفاده از الگوهای خردهپیرنگ است که در کارهای قبلی وی، بسیار پررنگتر از بیگانه دیده میشد. رنگآمیزی صحنه و موقعیتها به شکلی سرد و ایزولهشده، مؤلفهی دیگری است که در بیگانه، اثری از آن مشاهده نمیشود. نبود تلفیق ذهنیت و عینیت در شخصیتپردازی کاراکترها، با پرداختی جزئینگرانه در بافت صوت و تصویر و نزدیک شدن به عالم درون شخصیتها از اختلافات دیگر بیگانه با سایر آثار توکلی است. پیوند با ادبیات نیز در کارهای توکلی، حتی آثار غیراقتباسیاش مشهود است. ویژگی دیگر، نقش موسیقی در ساخت درونی شخصیتهای فیلمهای توکلی است که علیرغم وجود نشانههایی در نسرین اما باز هم به دقت کارهای دیگر پرداخته نشده است. دلبستگی به تئاتر و میزانسنهای تئاتری، زمان غیرخطی، بهرهگیری از خردهپیرنگها، توجه به لوکیشن و فضاسازی در راستای روایت نیز از مؤلفههای سبک توکلی به شمار میآید که همگی در نوعی تعبیر فلسفی و روانشناسانه در تحلیل آثار ایشان به کار میآیند.»
تلفیق ذهن و دنیای عینی نقطه قوت آثار توکلی
آریان گلصورت نیز با تایید بر ضعف ساختاری بیگانه، به نسبت آثار قبلی توکلی متذکر شد: «این سقوط در واقع نه از بیگانه که از آسمان زرد کم عمق آغاز شد و حتی میتوان گفت که بیگانه از اثر پیشین، اندکی جلوتر است. در واقع توکلی که با پرسه در مه و اینجا بدون من، منتقدین و مخاطبان سینما را امیدوار کرده بود، با مماشات و تعریف و تمجیدهای بیدلیل عدهای از آسمان زرد کم عمق، رکودش را آغاز کرد درحالی که آن فیلم نیز از همه جهت شکستخورده بود.»
وی نقطهی قوت آثار توکلی را پرداختن به تلفیق دنیای ذهنی و عینی دانست و تاکید کرد: «توکلیِ کارگردان در بیگانه افت خاصی نکرده چرا که همچنان قدرت وی را در استفاده درست از رنگ و نور شاهدیم اما توکلیِ فیلمنامهنویس، افت محسوسی دارد و علت آن هم حرکت به سمت نوعی تلخی سطحی و عبث و خودخواسته است که اصولا حالتی ضدانسانی به فیلم داده است. برای مثال در مقایسه با پرسه در مه که خیلی خوب با انگیزه، پیشینه و پیچیدگیهای شخصیتها آشنا میشویم و تاثیر تدریجی مشکلات مختلف را بر شخصیتها میبینیم، در بیگانه گویی با چند دیوانه روبهروییم که چند بدبختی بر سرشان نازل میشود و پایان فیلم هم رها میشود. از این جهت، بیگانه حتی در بعد واکاوی روانشناسانه نیز شکست میخورد.»
سپس اسماعیلدوست در بازگشت به اشتباهی که مولد اشکالات متعدد فیلم است، گفت: «مغایرت منبع اقتباسی یعنی نمایشنامهی تنسی ویلیامز با فرهنگ و نگرهی فکری ایرانی، علت اصلی عدم تمایل عمدهی مخاطبین به تماشای فیلم است و شخصیتهای توکلی در بیگانه، اساسا نمیتوانند به کاراکترهای نمایشنامه نزدیک شوند.»
درک درون مایه "بیگانه" مستلزم آشنایی با سینمای توکلی است
در ادامه آریان گلصورت، با یادآوری مجدد قدرت توکلی در استفاده از رنگ و نور و قاببندی، تصریح کرد که به علت عدم وجود درامی قوی، هیچ یک از این فاکتورها به درستی در جای خود نمینشینند.
وی در رابطه با پایانبندی فیلم گفت: «سوءتفاهمی در سبک پایانباز جاافتاده و آن این است که در پایانباز، قصه به پایان نمیرسد اما ساختار باید به اتمام برسد و این بدان معناست که پایانباز با پایان رهاشده متفاوت است. این، نشاندهندهی بیمسئولیتی یک نویسنده است که برشهایی از زندگی شخصیتهایی را به نمایش بگذارد که در فلاکت و بدبختی هستند و همه هم مشکلات روحی و روانی دارند و در انتها هم هیچ نتیجهگیریای نکند. خب چه دلیلی دارد چنین فیلمی را ببینیم؟»
اسماعیلدوست در تقابل با نظر گل صورت پایانبندی فیلم را ساختارمند و مناسب دانست و گفت: «به رغم برخی کارگردانها که آثاری یکبار مصرف دارند، لازم است که مخاطب برای درک بیگانه، سایر آثار توکلی را دیده باشد و در واقع سینمای او، نیاز به مخاطبی خاص دارد؛ به همین جهت پایانبندی بیگانه، چیزی شبیه به پایان اینجا بدون من است و اصولا کارگردان، برای واگذاری ادامهی جریان روایت به مخاطب، تمایلی به تمام کردن ساختار نداشته است.»
گلصورت در رد این نظریه، گفت: «فیلمهای بسیاری هستند که با وجود پایان یافتن ساختار به لحاظ اصول دراماتیک، جهان اثر و حتی آیندهی شخصیتها و داستانشان برای مخاطب ادامه مییابد. میشود پایان بیگانه را با تعبیرهایی، به سمت برخی معانی برد ولی نکته این است که وقتی فیلمساز، پایهی درامش را بر مسائل روانی شخصیتها بنا میکند، دیگر حق ندارد به راحتی آنان را رها کند.»
وی همچنین در رابطه با گزارهی «لزوم آشنایی با کارنامهی کارگردان برای فهم هر اثر» افزود: «طبیعتا شناخت کارنامهی سینمایی به فهم بیشتر آثار آن کارگردان کمک میکند اما به طور کلی این ضعف یک فیلم است که برای ارتباط گیری با آن، تماشاگر نیاز داشته باشد که همهی آثار قبلی را دیده باشد.»
تازه ترین اخبار جشنواره فیلم عمار در "سینمامعیار"
در برنامهی این هفته، سید احد میکائیلزاده، مدیر ارتباطات و اطلاعرسانی سیوسومین جشنوارهی فیلم فجر، مهمان تلفنی سینمامعیار بود که طی گزارشی کوتاه اعلام داشت که کار هیئت انتخاب رو به اتمام است و هفتم دیماه نتایج بخش نگاه نو و با فاصلهای چند روزه، بخش سودای سیمرغ به اطلاع مردم خواهد رسید. وی همچنین گفت که ۱۱ اثر در بخش نگاه نو و ۲۲ اثر در بخش اصلی شرکت خواهند داشت که به نسبت سال گذشته، قرابت بیشتری با شعار تدبیر و امید دارند. وی همچنین در پاسخ به سوال جاوید در رابطه با تاثیر جابهجاییهای معاونت سینمایی از جمله آقایان جعفریجلوه و احسانی، در جشنواره فجر امسال گفت در حوزه نظارت و ارزشیابی، ارتباط تعریفشدهای با آقای فرجی، مدیرکل نظارت و ارزشیابی وجود دارد و از این جهت تغییری در مسیر ایجاد نخواهد شد.
مهمان تلفنی دیگر برنامه، مدیر روابط عمومی جشنواره فیلم عمار، محمدصادق باطنی بود که پخش برنامهی زندهی تلویزیونی از شبکهی چهارسیما هرشب ساعت ۹ در طول مدت جشنواره را به شنوندگان سینمامعیار مژده داد. وی همچنین اعلام داشت که افتتاحیه در روز دهم دیماه ساعت ۱۸ در سینمافلسطین و سایر شهرهایی که میزبان اکرانهای مردمی هستند، برگزار خواهد گردید که به رسم هرساله، آحاد ملت به شرکت در آن دعوتند.
برنامه رادیویی سینما معیار پنجشنبهها ساعت ۱۶ از رادیو گفتوگو پخش میشود. برنامهای به مجری-کارشناسی سیدامیر جاوید و تهیه کنندگی و سردبیری محمد جواد طالبی که سعی دارد ضمن پرداختن به مسائل اساسی سینمای ایران سطح آگاهی مخاطب از فیلمهای روی پرده را بالا ببرد.
انتهای پیام/
