ارثیه نامیمون عثمانی برای عراق

گروه حماسه و جهاد دفاع‌پرس- مصطفی خدابخشی؛ منطقه خاورمیانه به عنوان یکی از مهمترین و پرچالش‌ترین نقاط جهان در دهه 60 شاهد بزرگ‌ترین و طولانی‌ترین جنگ تاریخ در یکصد سال اخیر بود. جنگی که طی آن اکثر کشورهای منطقه هجوم همه جانبه عراق به خاک ایران را حمایت کردند و رئوس بلوک شرق و غرب یعنی آمریکا و شوروی به عنوان حامیان اصلی عراق در این جنگ، تمام توان خود را برای به زیر کشیدن پرچم انقلاب نوپای ایران که مستقل از هرگونه وابستگی و با شعار نه شرقی و نه غربی پا به عرصه سیاست گذاشته بود؛ به کار گرفتند.

آشنایی با رویدادهای آن دوره از تاریخ پر فراز و نشیب ایران، یقینا می تواند کمک شایانی به سوالات بی شمار جوانان مبنی بر چرایی دشمنی غرب با کشور ما داشته باشد. کشوری که فعل خواستن در به دست آوردن استقلال را تعبیر کرد و با اتکا به جوانان خود سلسله عملیات هایی را به مرحله اجرا درآورد که بسیاری از کارشناسان نظامی تحقق آن ها را غیر ممکن می دانستند.

به منظور بررسی بیشتر چرایی، چگونگی ادامه و پایان جنگ می بایست به سلسله سوالاتی در این زمینه پاسخ داد. در ابتدای این بحث به تاریخچه اختلافات مرزی ایران و عراق پرداخته شد (از اینجا بخوانید) و در این شماره به مجموعه اختلافات مرزی ایران و عثمانی تا شکل‌گیری عراق خواهیم پرداخت.

با وجود اینکه در دوره محمدشاه روسیه و انگلیس به منظور حل اختلافات مرزی بین ایران و عثمانی وارد عمل شده بودند و معاهده دوم ارزنه الروم را در این زمینه به امضاء طرفین رسانده بودند اما اختلافات هنوز پا بر جا بود تا اینکه مجددا با وساطت انگلیس، پروتکلی ما بین دو کشور به سال 1911 به امضا رسید.

این قرارداد تعهدات و الزاماتی را با خود به همراه داشت که طی آن می بایست کمیسیون نمایندگان روسیه، انگلیس، ایران، عثمانی مطابق با معاهده دوم ارزنه الروم به منظور تعیین خطوط مرزی تشکیل می شد و به موضوع تعیین خطوط مرزی رسیدگی می کرد اما به مانند دو معاهده قبل این کمیسیون نیز نتوانست راه به جایی ببرد.

با توجه به عدم کارایی این کمیسیون نمایندگان چهار کشور در سال 1913 در شهر اسلامبول گرد هم آمدند تا پروتکل 1913 را به امضا برسانند. بر اساس این پروتکل تعین مرز ایران و عثمانی بر عهده روسیه و انگلیس گذاشته شد. نکته جالب توجه در این پروتکل واگذاری حاکمیت اروندرود به عثمانی و انگلیس بود.

برای تحقق مصوبات پروتکل 1913، کمیسیونی یکسال بعد یعنی در سال 1914 تشکیل شد تا اهداف قرارداد عملیاتی و مرزهای دو کشور علامت گذاری شود اما این کش و قوس های مرزی همچنان تا پایان جنگ جهانی اول ادامه داشت. یکی از پیامدهای مهم جنگ جهانی اول تجزیه امپراطوری عثمانی بود که از انشقاق این کشور، چند کشور دیگر ایجاد شد. عراق یکی از آن کشورها بود که پا به عرصه نقشه جغرافیای جهان تحت قیمومیت انگلیس گذاشت.

در سال 1921 عملا عراق از عثمانی جدا شد و در ظاهر به استقلال دست پیدا کرد اما مساله مهم مرزی ایران با همسایه غربی خود همچنان لاینحل باقی ماند و ارثیه مناقشات مرزی از عثمانی به عراق رسید.

در شماره بعد این سلسله از یادداشت ها به اختلاف مرزی ایران با کشور جدید همسایه تا پایان سال 1317 خواهیم پرداخت.

انتهای پیام/