چرخش در سیاست ترکیه مقابل ارمنستان و جمهوری آذربایجان/ دلیل حمایت آنکارا از باکو چیست؟
به گزارش گروه سایر رسانه‌های دفاع‌پرس، مناقشه بر سر منطقه قره‌باغ وارد مرحله حساسی شده است؛ اگر بگوییم دو کشور آذربایجان و ارمنستان در مرز جنگ قرارگرفته‌اند مبالغه نکرده‌ایم.
واقعیت این است که نزدیک به سه دهه است که کشور ارمنستان و آذربایجان بر سر منطقه قره‌باغ کشمکش سیاسی و گاهی نظامی داشته‌اند. ارمنستان و آذربایجان هر دو از جمهوری‌های استقلال‌یافته اتحاد جماهیر شوروی هستند و بر سر مالکیت منطقه قره‌باغ با یکدیگر اختلاف دارند. زیرا منطقه قره‌باغ در مرز این دو کشور واقع‌شده و این منطقه تا قبل از فروپاشی شوروی سابق تحت کنترل آذربایجان بود.
پس از اینکه جمهوری آذربایجان در سال ۱۹۹۱ اعلام استقلال کرد، ارمنستان باهدف حاکمیت بر منطقه قره‌باغ وارد جنگ با آذربایجان شد. جنگی که سه سال طول کشید و نتیجه آن کشته شدن و آوارگی هزاران نفر از ساکنان منطقه بود. هرچند با مداخله روسیه این جنگ در سال ۱۹۹۴ به یک آتش‌بس منتهی شد، اما این درگیری‌ها هرگز به معنای واقعی متوقف نشد و همانند آتش زیر خاکستر هرازگاهی دو طرف وارد درگیری نظامی می‌شوند.
از یکشنبه هفته گذشته ۲۲ تیرماه هم شاهد درگیری دو کشور در منطقه مرزی «تووز» هستیم که در پی آن شماری از نظامیان آذربایجان و ارمنستان کشته و یا زخمی شدند. در پس این درگیری‌ها مقامات سیاسی ایران همانند گذشته خواستار خویشتن‌داری دو کشور همسایه شدند و اعلام کردند که تهران حاضر به میانجی‌گری میان طرفین است. جمعه گذشته نیز محمدجواد ظریف همین پیشنهاد را دوباره تکرار کرد، ظریف به دنبال انتصاب «جیحون بایراموف» به‌عنوان وزیر امور خارجه جدید جمهوری آذربایجان، در گفت‌وگویی تلفنی با همتای خود، ضمن تبریک این انتصاب و تأکید بر گسترش روابط دوجانبه، از درگیری‌های اخیر میان نیروهای آذری و ارمنی و جان باختن شماری از نظامیان اظهار تأسف کرد و گفت که تهران آماده میانجی‌گری و کاهش تنش میان طرفین است.
واقعیت این است که مسأله قره‌باغ مربوط به دو کشور همسایه ایران است و تداوم مناقشه قره‌باغ تأثیر مخربی بر دیگر همسایه‌های آذربایجان و ارمنستان خواهد داشت. برای همین مقامات تهران همیشه در تلاش بوده‌اند تا این مسئله از مسیر مسالمت‌آمیز حل‌وفصل شود.
موضع‌گیری ترکیه مقابل ارمنستان
اما در این میان موضع ترکیه در مقابل این مسئله قابل‌تأمل است. پس از آغاز دوباره درگیری قره‌باغ مقامات ترکیه در سخنانشان از آذربایجان دفاع کردند و در موضع‌گیری عنوان کردند که به‌طور کامل و همه‌جانبه در کنار دولت باکو هستند. حتی در محتوای سخنانشان عناصر تهدید علیه ارمنستان نیز وجود داشت. قبل از واکاوی دلیل موضع‌گیری ترکیه باید نگاهی اجمالی به موضع آنکارا در مسائل سیاست خارجی این کشور که هیچ‌گاه ثبات نداشته است بیندازیم. موضع آنکارا در مقابل ایروان مانند دیگر رفتار‌های سیاسی این کشور همیشه در حال چرخش بوده است.
برای مثال در ۱۰ اکتبر سال ۲۰۰۹ با میانجی‌گری کشور سوئد میان ترکیه و ارمنستان دو پروتکل «برقراری روابط دیپلماتیک» و «گسترش روابط دوجانبه» امضا شد. این توافق یکی از مهم‌ترین گام‌هایی بود که هر دو کشور در راستای عادی‌سازی روابط خود برداشته بودند.
نکته جالب‌توجه این است که ترکیه همیشه رفتار سیاسی تندی مقابل ارمنستان داشته و همیشه از آذربایجان در مقابل ارمنستان دفاع می‌کرد، اما به‌یک‌باره از این موضع خود دست کشیده و به سمت ارمنستان متمایل شده و چنین پروتکلی را امضا می‌کند. در آن زمان اتخاذ چنین تصمیمی موجب دلخوری مقامات آذربایجان نیز شده بود. به‌طوری‌که برخی مقامات آذربایجان از این موضوع ابراز نگرانی کرده و گفتند تا زمانی که ارمنستان از خاک آذربایجان خارج نشده، اقدام ترکیه برای گسترش روابط خود با ارمنستان نقض منافع آذربایجان است.
اما در آن برهه احمد داوود اوغلو وزیر امور خارجه وقت ترکیه در پاسخ به رویترز عنوان کرد که ترکیه علاقه‌مند به ایجاد روابط با ارمنستان و قفقاز جنوبی است.
هرچند امضای این پروتکل‌ها نتیجه‌بخش نشد، اما نکته قابل تأمل این است که در همان سال در مسابقه فوتبالی که میان دو تیم ترکیه و ارمنستان در شهر بورسا برگزار شد، بنا به دستور رجب طیب اردوغان اجازه ورود پرچم آذربایجان به دست شهروندان ترک و یا آذری به استادیوم داده نشد!
این در حالی است که ترکیه به خاطر دوستی و حمایتش از آذربایجان هیچ‌گاه مانعی در این خصوص ایجاد نمی‌کرد، اما اردوغان به‌یک‌باره در این مسابقه مانع برافراشتن پرچم آذربایجان شد.
منافع ترکیه در گرو آذربایجان
تمامی این مسئله نشان می‌دهد ترکیه موضع ثابتی در مقابل ارمنستان و حتی آذربایجان نداشته است. با دیدن چنین سیاستی اولین سوالی که به ذهن متبادر می‌شود این است که نزدیکی به آذربایجان چه منفعتی برای ترکیه دارد که این بار از در حمایت از آن کشور واردشده است؟
دلیل اول بازمی‌گردد به پروژه خط لوله انتقال گاز ترانس آناتولی (تاناپ) موسوم به «جاده ابریشم انرژی» که باهدف انتقال گاز جمهوری آذربایجان به ترکیه و اروپا احداث‌شده است. منطقه تووز که در چند روز اخیر بستر درگیری دو کشور بوده است در همین کوریدور قرار دارد و ترکیه معتقد است که حمله ارمنستان به این منطقه هدفمند انجام‌شده و آن‌ها قصد آسیب زدن به این خط گازی را داشته‌اند. حتی تنها جاده‌ای که آذربایجان را از طریق گرجستان به ترکیه می‌رساند، در این مسیر قرار دارد. برای همین رویداد‌های اخیر موجب ناراحتی مقامات ترک شده است.
دلیل دوم را نیز در روابط اقتصادی ترکیه و جمهوری آذربایجان می‌توان ارزیابی کرد. روابط اقتصادی ترکیه و آذربایجان در شرایط مطلوبی قرار دارد، به‌طوری‌که سال گذشته رییس جمهوری آذربایجان در دیدار با معاون اول رییس‌جمهوری ترکیه از افزایش ۲۰ درصدی حجم مبادلات تجاری دو کشور خبر داد.
«الهام علی اف» در دیدار با «فوآد اوکتای» معاون اول رییس‌جمهور ترکیه عنوان کرده بود مبادلات تجاری دو کشور به ۳ میلیارد دلار افزایش یافته است. همچنین افزایش حجم مراودات تجاری میان دو کشور تا ۱۵ میلیارد دلار تا سال ۲۰۲۳ هدف‌گذاری شده و اخیراً از سوی مجلس آذربایجان نیز تصویب شده است.
از طرفی آنکارا و باکو گسترش روابط نظامی میان دو کشور را نیز در دستور کار خود قرار داده‌اند. بدین‌صورت که سال گذشته در چارچوب همکاری نظامی رزمایش مشترکی نیز صورت گرفت. حتی به‌تازگی جمهوری آذربایجان اعلام کرده که قصد خرید بعضی تسلیحات نظامی بخصوص هلی‌کوپتر و هواپیمای بدون سرنشین از ترکیه دارد.
درنتیجه می‌توان دریافت که ترکیه با در نظر گرفتن منافع خود به‌مرور مواضعش را تغییر می‌دهد. این موضوع صرفاً هم مختص به مسئله جمهوری آذربایجان یا ارمنستان نیست و در سیاست خارجی خود نیز همین روند را داشته است.
مثلاً در مسأله لیبی که در ماه‌های اخیر سروصدای بسیاری به پا کرده است نیز همین سیاست را در پیش‌گرفته است. زیرا دلیل همکاری و همراهی آنکارا با «فائز سراج» نخست‌وزیر دولت وفاق ملی در مقابله «خلیفه حفتر» که این دو در لیبی بر سر قدرت درگیر هستند، صرفاً در راستای منافع خود در مدیترانه شرقی عمل کرده است و درنتیجه بعید نیست این کشور در روز‌های آینده سیاست خود در قبال لیبی را هم‌تغییر بدهد و به‌یک‌باره دولت وفاق ملی را تنها بگذارد!
منبع: مهر
انتهای پیام/ 341
