گروه فرهنگ و هنر دفاع‌پرس - محمد امیدبخش؛ در برهه‌ای از تاریخ زندگی می‌کنیم که روابط انسانی و ارتباطات اجتماعی وارد مسیر تازه‌ای شده است؛ شاید اولین شخصی که «دیتای مجازی» را ایجاد کرد هیچ‌وقت انتظار این حجم بی‌نظیر جابجایی اطلاعات در عصر کنونی را نداشت، اما آنچه به وضوح در اطراف خود می‌بینیم میزان دخالت و اثری است که دنیای مجازی با همه لوازم و اقتضائاتش در شبانه‌روز بشر قرن بیست و یک جا دارد.
قطعاً انتخاب خود بشر بوده است که فضای مجازی تا این حد در زندگی او حضور داشته باشد. ممکن است انسان قرن بیست و یکی در فضای مجازی مزایایی دیده باشد که در دنیای واقعی نباشد. یا چه چیز‌هایی در دنیای واقعی دیده است که تصمیم گرفته است به دنیای مجازی پناه برد. البته این که چرا انسان به سمت این نوع از تعامل گرایش پیدا کرده است موضوع مهمی است، اما آنچه بسیار مهم‌تر می‌نماید تحلیل چگونگی زیست بشر در این فضا و کشف آسیب‌ها و فرصت‌های این نوع از رفتار اجتماعی است.
فارغ از میزان دیتای موجود در فضای مجازی و محتوای غیر کنترل شده آن، «ارتباطات اجتماعی» شکل گرفته در دنیای مجازی اهمیت این محیط را بالا برده است. ارتباطات اجتماعی‌ای که اخیراً به شدت در حال گسترش است و نرم‌افزار‌های تولیدشده در این حوزه از پرطرفدارترین نرم‌افزار‌های مجازی در جهان است؛نرم‌افزار‌هایی مثل فیسبوک، اینستاگرام و توئیتر که غالباً با مدیوم تصویری همراه است، بخش قابل توجهی از مردم جهان را مشغول خود کرده است.
اگر در دوره‌ای از تاریخ، کشاورزی مسیر زندگی بشر را دگرگون کرد و آن دوره به «عصر کشاورزی» معروف شد، اکنون با نفوذ گسترده‌ای که زیست مجازی در حیات بشر داشته است می‌توانیم این عصر را «عصر بشر آنلاین» بنامیم.
مسیر رشد و گسترش این پیام‌رسان‌های اجتماعی به گونه‌ای است که می‌توان پیش‌بینی کرد در سال‌های آینده تبدیل به بخشی از ضروریات زندگی بشر شود. همچنین این نوع از روابط اجتماعی طوری است که نمی‌توان مشتریان آن را صنفی از مردم دانست و همه‌گیری آن زنگ هشداری برای مدیران حکومتی است! چراکه فراگیری روابط اجتماعی مجازی در سطح جهانی، نشان‌دهنده این است که این پدیده اجتماعی می‌تواند آبستن اتفاقات بزرگ در بستر‌های سیاسی، فرهنگی و اقتصادی باشد. قابلیت چنین اثرگذاری عمیق و وسیعی در جهان حتماً می‌تواند یکی از عوامل اثرگذار در بسط یا افول تمدن‌ها باشد!
ایران هم از این روند جهانی مستثنی نیست؛ رسانه‌های مجازی روز به روز در ایران پرطرفدارتر می‌شوند و افراد زیادی ساعات طولانی از روز را در محیط مجازی می‌گذرانند؛ و این موضوع می‌تواند در سیاست‌های اساسی نظام اسلامی برای تحقق سبک زندگی ایرانی- اسلامی اثرگذار باشد. از طرفی اگر به مسیر رو به رشد رسانه‌های مجازی دقت کنیم خواهیم دید که این پدیده، فراتر از یک اتفاق کوتاه‌مدت است و تاریخ انقضای این نوع از روابط اجتماعی معلوم نیست.
همچنین تنوع فعالیت‌ها در فضای مجازی نشان از قابلیت و «گنجایش ظاهری»ای است که این رسانه‌ها در تأمین احساسات و نیاز‌های بشر دارند. فعالیت موسسه‌های آموزشی، تجاری، انجمن‌های فرهنگی و نیز فعالیت‌های شخصی و خانوادگی و فامیلی و روی آوردن اندیشمندان دینی، اقتصادی و سیاسی و رشته‌های تخصصی برای ترویج افکار خود، مؤید این نکته است!
با این همه و در کنار آسیب‌های جدی و مهم این رسانه‌ها، گویا یکی از انتخاب بشر برای ادامه تعاملات اجتماعی خود استفاده از رسانه‌های مجازی است؛ در ایران هم همچون سایر کشور‌ها این نوع نرم‌افزار‌ها رو به افزایش است. البته با فیلترینگ فیسبوک و توئیتر، می‌توان گفت بخش قابل توجهی از فعالان فضای مجازی در «اینستاگرام» حضور دارند.
آنچه بیش از همه در رفتار دولتمردان در مواجهه با اینستاگرام دیده‌ایم، موضع‌گیری در برابر محتوای مستهجن یا ضدامنیتی این نرم‌افزار بوده است که باعث شد مدتی این پیام‌رسان از دسترسی اینترنت ایران در اواخر سال ۹۸ خارج شود. حال آنکه با توجه به تعداد کاربرانی که در اینستاگرام فعال هستند و مدت‌زمانی که در آن فعالیت می‌کنند و نیز گستردگی‌ای که در بین اقشار مختلف مردم دارد، می‌توان در سطوحی جدی‌تری این نرم‌افزار را نقد کرد.
البته اندیشمندانی همچون آیت اللّه میرباقری در باب رسانه‌های تعاملی با نگرش تمدنی وارد شده‌اند که باید به شکل مفصل‌تر و عمیق‌تر توسط اندیشمندان در گام دوم انقلاب اسلامی مورد توجه قرار گیرد.
انتهای پیام/102
