گروه دفاعی امنیتی دفاع‌پرس‌ـ رحیم محمدی؛ در دفاع مقدس از اقشار مختلف جامعه از دانش‌آموز و متخصص گرفته تا رزمندگانی با حداقل تحصیلات حضور داشتند و نقش‌آفرینی می‌کردند؛ یکی از بخش‌هایی هم که در دوران جنگ تحمیلی در خدمت رزمندگان بود و نقش به‌سزایی نیز در کاهش آمار شهدا داشت، بخش بهداری رزمی بود.
بر این اساس و به مناسبت چهل‌سالگی دفاع مقدس گفت‌وگویی را با سردار «نصرالله فتحیان» فرمانده بهداری رزم قرارگاه مرکزی خاتم الانبیاء (ص) در دوران دفاع مقدس درباره نقش بهداری رزم در جنگ، انجام دادیم که ماحصل آن در ادامه آمده است.
دفاع‌پرس: زمانی که جنگ تحمیلی آغاز شد، بخش درمان کشور در چه وضعیتی قرار داشت؟
هنگام آغاز جنگ تحمیلی، کادر پزشکی بسیار محدودی در کشور داشتیم؛ موضوعی که باعث شده بود پزشکانی از کشور‌هایی مانند هندوستان، پاکستان و بنگلادش به ایران آمده و در برخی استان‌ها طبابت کنند. در اوج این کمبود‌ها جنگ به کشورمان تحمیل شد، اما زمانی که جنگ آغاز شد، کادر پزشکی خارجی از کشور خارج شدند.
بدین ترتیب روز‌های اولیه جنگ روز‌های سختی بود؛ اما مردم مثل همیشه در میدان حاضر شدند و با حداقل دانش پزشکی کار امدادگری را آغاز کردند و در کنار کادر پزشکی که در مراکز درمانی شهر‌های مرزی علی‌رغم آغاز جنگ به فعالیت خود ادامه می‌دادند، فداکاری جانانه‌ای انجام دادند.
پس در شروع جنگ تحمیلی، مراکز درمانی کشورمان وضعیت مساعدی نداشتند، ولی آرام آرام تحول بزرگی در جبهه‌ها به‌ویژه در بخش بهداشت و درمان به‌وجود آمد.
دفاع‌پرس: بهداری رزمی از چه زمانی سر و سامان یافت؟
زمانی که جنگ تحمیلی آغاز شد، سازماندهی و مدیریت بهداری رزم را در خطوط مقدم آغاز کردیم به نحوی که در انتهای سال اول جنگ یعنی قبل از سال ۱۳۶۰ بهداری به یک سامان اولیه‌ای دست یافت و در عملیات‌های بزرگ ثامن‌الائمه (ع) و طریق‌القدس، بهداری در جبهه‌ها از یک ساماندهی اولیه برخوردار شده بودند.
دفاع‌پرس: مسئولین بهداری رزمی در روز‌های آغازین جنگ چگونه انتخاب می‌شدند؟
در این شرایط بنا به دستور فرمانده وقت کل سپاه، مسئولین بهداری رزمی را از میان نیرو‌های آموزشی سپاه انتخاب کردیم و بعد به تدریج با آمدن نیرو‌های داوطلب، ظرفیت بهداری رزمی در گردان‌ها و تیپ‌ها افزایش یافت به نحوی که برای عملیات فتح‌المبین در آغاز سال ۱۳۶۱ در همه یگان‌ها و قرارگاه‌های چهارگانه فتح، قدس، نصر و فجر بهداری رزم شکل گرفت و بری اولین بار در این عملیات نقاهتگاه‌ها را برای مجروحان سرپایی و بیمارستان صحرایی را احداث و راه‌اندازی کردیم.
همچنین ستاد‌های تخلیه هوایی مجروحان را در فرودگاه‌ها و پایگاه‌های هوایی اهواز، امیدیه، وحدتی دزفول، کرمانشاه، پَد اضطراری بالگرد در اسلام‌آباد، سنندج، آذربایجان غربی و ایلام، راه‌اندازی کردیم؛ بعد با کمک مردم و مراکز درمانی کشور امکانات پزشکی جبهه‌ها تأمین شد به شکلی که در عملیات بیت‌المقدس اغلب نیاز‌های درمانی جبهه‌ها رفع شده بود.
بدین ترتیب کمتر از یک سال از آغاز جنگ تحمیلی توانستیم تا حد زیادی از مشکلات و کمبود‌های پزشکی را در جبهه‌ها رفع کنیم و با رفع آن‌ها در سال دوم جنگ پیشرفت خیره‌کننده‌ای را به نمایش بگذاریم.
دفاع‌پرس: در دوران دفاع مقدس شاید یکی از ابداعاتی که صورت گرفت، تشکیل تیم‌های اظطراری پزشکی بود؛ در این رابطه توضیحی می‌فرمایید؟
در همان روز‌ها توانستیم تیم‌های اضطراری پزشکی داوطلب در استان‌هایی مثل تهران، آذربایجان غربی، خراسان، فارس، اصفهان را برای اعزام به جبهه‌ها تشکیل دهیم؛ نحوه اعزام این تیم‌ها هم بدین‌صورت بود که تیم‌های مورد اشاره قبل از عملیات‌ها به جبهه‌ها اعزام و در مراکز درمانی اعم از اورژنس‌ها و بیمارستان‌ها مستقر می‌شدند؛ البته در کنار این فعالیت‌های سپاه، ارتش هم با همه امکاناتی که داشت از همان روز‌های اولیه آغاز جنگ در خدمت رزمندگان بود.
دفاع‌پرس: چرا در دوران دفاع مقدس، بیماری یا ویروسی فراگیر نشد؟
در این رابطه اگر بخواهیم مطلبی را عنوان کنیم، باید گفت هرچند در همه جنگ‌ها یکی از مشکلات، نحوه رسیدگی به وضعیت مجروحان است، اما ما در دفاع مقدس با رعایت بهداشت‌های محیطی، غذایی و روانی مربوط به رزمندگان با مشکل خاصی در این حوزه‌ها مواجه نشدیم که این هم ناشی از فعالیت‌هایی بود که کارشناسان بهداشت و روحانیت در کنار هم انجام دادند.
به عبارت دیگر، همان‌گونه که امروز ویروس کرونا گرفتاری‌های بسیاری را برای مردم در اقصی نقاط جهان به دلیل رعایت نکردن بهداشت فردی به‌وجود آورده، در جنگ‌ها هم وجود ویروس‌های ناشناخته و عدم رعایت بهداشت فردی، اپیدمی گسترده‌ای را به‌وجود می‌آوردند؛ اما در دوران دفاع مقدس، به جهت رعایت نکات بهداشتی از سوی رزمندگان اسلام، چنین مواردی را شاهد نبودیم.
دفاع‌پرس: به لحاظ آماری می‌توانید درباره فعالیت بهداری رزمی مطلبی را عنوان کنید؟
در حوزه درمان و امداد بیش از هفت هزار پست امداد در مناطق عملیاتی جنوب، غرب و شمال غرب برپا شد و بیش از دو هزار و ۱۰۰ اورژانس عملیاتی با پنج الی ۱۰ تخت بستری نیز به همراه بیش از ۵۶ بیمارستان صحرایی در مناطق عملیاتی راه‌اندازی شد که بار عظیمی از کار امداد و درمان رزمندگان را بر عهده داشتند.
امروز هنوز هم برای دنیا کارکرد بیمارستان‌های صحرایی و اورژانس‌های عملیاتی درک نشده و این درحالی است که ما در اورژانس‌های عملیاتی و بیمارستان‌های صحرایی بیش از ۱۰۰ هزار عمل جراحی حیات‌بخش را انجام دادیم.
در بخش حمل و نقل هم کار بزرگی صورت گرفت؛ نقش راننده‌های آمبولانس در جایی بیان نشده است در صورتی که این افراد برجسته‌ترین نقش را در دفاع مقدس داشتند؛ زیرا در زیر آتش سلاح‌های مختلف دشمن، خودرو‌هایی که داشتیم، خودرو‌های معمولی بودند که در شهر، حمل مصدومان را انجام می‌دادند.
حال این خودرو‌ها که از هیچ حفاظی هم برخوردار نبودند، باید در زیر آتش سلاح‌های مختلف دشمن در رفت و آمد‌های متوالی کار جابه‌جایی مجروحان را انجام می‌دادند؛ در این رابطه بیش از دو هزار نفر از راننده‌های آمبولانس به شهادت رسیدند که این نشان از اثربخشی بالای فعالیت این عزیزان دارد.
خلبانان هوانیروز نیز در حمل و جابه‌جایی رزمندگان به‌ویژه مجروحان فعالیت بسیار زیادی انجام دادند؛ به عبارت دیگر فعالیت راننده‌های آمبولانس و خلبانان هوانیروز باعث شد تا بسیاری از رزمندگان که دچار مجروحیت می‌شدند، به شهادت نرسند.
در حوزه دارو و تجهیزات پزشکی هم علی‌رغم اینکه کشور با کمبود‌ها و مشکلاتی مواجه بود، اما سعی کردیم به هر نحو ممکن نیاز‌های جبهه تأمین شود؛ لذا در این بخش کمبود قابل توجهی نداشتیم؛ همچنین در تأمین گروه‌های خونی برای درمان رزمندگان هم مردم با اهدای خون خود در این رابطه کمک بسیار بزرگی به درمان رزمندگان کردند.
برای مقابله با جنگ شیمیایی هم که از اواخر سال دوم جنگ آغاز شد، باید سامانه مستقلی را از پست امداد تا برپایی نقاهتگاه شیمیایی ایجاد می‌کردیم که با ایجاد این زنجیره درمان، موفق شدیم بیش از ۱۰۰ هزار مصدوم شیمیایی را در مراکز یادشده تحت درمان قرار دهیم. به همین خاطر اکنون جزو پیشرفته‌ترین کشور‌ها در حوزه درمان مصدومان شیمیایی محسوب می‌شویم.
دفاع‌پرس: روند شکل‌گیری بیمارستان‌های صحرایی به چه صورت بود؟
اولین بیمارستان‌های صحرایی را با استفاده از کانکس و چادر با کمک ارتش و جهاد سازندگی راه‌اندازی کردیم و سپس این بیمارستان‌ها را با استفاده از سوله‌های فلزی ساختیم که شروع آن هم از عملیات رمضان بود و بعد نمونه تکامل‌یافته آن با شش اتاق عمل که بیمارستان صحرایی خاتم‌الانبیاء (ص) باشد، در عملیات خیبر مورد استفاده قرار گرفت.
بدین ترتیب در دوران جنگ حدود ۲۰ بیمارستان سوله‌ای داشتیم که پرکاربرد‌ترین آن بیمارستان صحرایی خاتم الانبیاء (ص) بود؛ این نوع بیمارستان‌ها علاوه بر احداث در منطقه عملیاتی طلاییه، در مناطق عملیاتی والفجر ۲ و ۴ هم مورد استفاده قرار گرفتند.
اما نمونه کامل‌تر بیمارستان‌های صحرایی سوله‌ای، بیمارستان‌های صحرایی با سازه‌های بتونی بود که استفاده از این نوع بیمارستان‌ها هم از بیمارستان امام رضا (ع) با شش اتاق عمل در عملیات بدر آغاز شد؛ بعد از آن، کامل‌ترین نوع بیمارستان‌های صحرایی هم بیمارستان‌های صحرایی فاطمه الزهرا (س) و امام حسین (ع)، علی بن ابیطالب (ع) و امام حسن (ع) هستند که دارای تمامی بخش‌های لازم مانند آزمایشگاه، رادیولوژی، ریکاوری، داروخانه، بستری و... بودند.
دفاع‌پرس: همان‌گونه که عنوان کردید، تعداد ۵۶ بیمارستان صحرایی فعال در دفاع مقدس داشتیم؛ اما چرا اکنون از این تعداد کمتر از پنج بیمارستان باقی مانده است؟
بییشتر بیمارستان‌های صحرایی به مرور زمان از بین رفتند به همین خاطر برای رفع دغدغه فرمانده معظم کل قوا در بازسازی و نگهداری این بیمارستان‌ها، از سال ۱۳۸۶ که مسئولیت اداره بهداشت و درمان ستاد کل نیرو‌های مسلح را عهده‌دار شدم، فعالیت‌های لازم را با کمک سپاه و سایر نیرو‌های مسلح آغاز کردیم.
بر این اساس، سه بیمارستان صحرایی امام حسن (ع) در بستان، امام حسین (ع) بین ایستگاه حسینیه و دارخوین و علی بن ابیطالب (ع) در ۱۰ کیلومتری آبادان، بازسازی شدند؛ البته از بیمارستان امام حسن (ع) بعد از جنگ استفاده‌ای نشد، ولی با فعالیت‌هایی که صورت گرفت، این بیمارستان حفظ شد؛ علاوه بر این‌ها، بیمارستان صحرایی فاطمه الزهرا (س) در «چوئبده» آبادان هم با کمک مهندسی سپاه در محل سابق این بیمارستان، به‌صورت نمادین ساخته شد؛ بنابراین چهار بیمارستان مورد اشاره اکنون برای بازدید علاقه‌مندان به بهداری رزم در دفاع مقدس آماده است.
از سوی دیگر مسئولیت بازسازی یک بیمارستان صحرایی را هم در «چنانه» واقع در منطقه عملیاتی فتح‌المبین بر عهده ارتش گذاشتیم که حدود ۶۰ درصد کار‌های آن انجام شده، ولی عملیات بازسازی ادامه نیافته است.
همچنین کار بازسازی بیمارستان صحرایی امیرالمومنین (ع) در ایلام به نیروی انتظامی محول شد که آن‌ها هم تاکنون موفق به انجام این کار نشده‌اند.
انتهای پیام/ 231
